Những dấu hỏi về phân biệt chủng tộc trong lực lượng cảnh sát Mỹ

Sau khi các quan chức ở Memphis, bang Tennessee (Mỹ) công bố đoạn phim mô tả cái chết của Tyre Nichols, một người đàn ông da đen 29 tuổi bị 5 sĩ quan cảnh sát hành hung đến mức không thể nhận dạng được, các thành viên của Quốc hội Mỹ tuyên bố cần khôi phục nỗ lực để thông qua các cải cách quan trọng về lực lượng cảnh sát.

Từ văn hóa trị an thiên vị

Trong chuỗi dài những cái chết của người da màu dưới tay cảnh sát Mỹ, cái chết của Tyre Nichols ở Memphis có nhiều dấu hiệu giống nhau: một điểm dừng giao thông trở nên bạo lực, một cộng đồng phẫn nộ và một đoạn video bị phát tán chỉ trích.

Nhưng trường hợp này là duy nhất theo một cách khác khi tất cả năm sĩ quan cảnh sát bị buộc tội giết Tyre Nichols đều là người da đen. Rõ ràng, chủng tộc của các sĩ quan cảnh sát liên quan ít quan trọng hơn so với chủng tộc của nạn nhân. Nhiều chuyên gia và luật sư cho rằng, “văn hóa trị an thiên vị trong lịch sử” khiến người da đen gặp rủi ro bất kể sĩ quan cảnh sát thuộc chủng tộc nào. Giáo sư chuyên ngành luật của Trung tâm Công bằng chủng tộc Stanford, Ralph Richard Banks nói: “Cảnh sát da đen có thể mang theo họ một số hiểu biết hoặc quan điểm về người da đen giống như cảnh sát da trắng”.

Người biểu tình tập trung tại Quảng trường Lafayette ở Washington, D.C., sau khi cảnh sát ở Memphis công bố đoạn phim do camera đeo trên người của cảnh sát ghi lại về vụ bắt giữ Tyre Nichols. ảnh: USA Today.

Cái chết của Tyre Nichols đã trở thành tiêu đề trên toàn nước Mỹ ngay cả trước đêm 27/1 khi cảnh sát Memphis công bố đoạn video vụ hành hung hôm 7/1. Nó cho thấy các sĩ quan cảnh sát đã cố gắng bắt giữ Tyre Nichols ở đèn đỏ và một lần nữa sau khi truy đuổi đến một khu phố gần đó. Các sĩ quan cảnh sát đã đánh Tyre Nichols bằng bình xịt hơi cay, súng điện Taser, dùi cui cũng như đấm và đá vào người. Tyre Nichols đã gào khóc gọi mẹ khi cảnh sát tấn công rồi nhập viện trong tình trạng nguy kịch và qua đời ba ngày sau đó. Các phát hiện sơ bộ của cuộc khám nghiệm tử thi độc lập cho thấy, Tyre Nichols “bị chảy máu nhiều do bị đánh đập dã man”.

Năm sĩ quan cảnh sát liên quan đến vụ việc của Tyre Nichols đã bị buộc tội giết người, bắt cóc, tấn công và các tội danh khác hôm 27/1. Họ cũng đã bị sa thải khỏi sở cảnh sát và đơn vị cảnh sát chuyên trách mà họ tham gia bị giải tán hôm 29/1. Tuy nhiên, theo luật sư Ben Crump và Antonio Romanucci của gia đình Tyre Nichols, chủng tộc của các nghi phạm là quan trọng nhất vì họ đều là người da đen và cảnh sát trưởng Memphis đã cố gắng hạ thấp việc này.

5 sĩ quan cảnh sát bị buộc tội giết người trong vụ việc của Tyre Nichols gồm: Tadarrius Bean, Demetrius Haley, Emmitt Martin III, Desmond Mills, Jr. và Justin Smith (từ trái sang phải). Ảnh: USA Today.

“Không cần bàn cãi các vấn đề trong việc thực thi pháp luật về chủng tộc. Đó là về phẩm giá và sự chính trực của con người, trách nhiệm giải trình và nghĩa vụ bảo vệ cộng đồng của chúng ta. Trong đoạn video, việc ai mặc đồng phục không quan trọng, tất cả chúng ta đều có trách nhiệm như nhau. Vì vậy, không cần phải bàn đến vấn đề chủng tộc. Nhưng rõ ràng, sự thiên vị cũng có thể là một yếu tố trong cách chúng ta tương tác với cộng đồng”, Cảnh sát trưởng Memphis Cerelyn “C.J.” Davis nói.

Đáp lại, Rashad Robinson, Chủ tịch của Color of Change, một tổ chức tư pháp chủng tộc trực tuyến nhận xét rằng vụ việc của Tyre Nichols chỉ ra những thành kiến chủng tộc có hệ thống vốn có trong mạng lưới cảnh sát cần được loại bỏ tận gốc, bất kể màu da của các sĩ quan. “Điều này chứng tỏ rằng, chúng ta có một vấn đề sâu sắc vượt ra ngoài màu đen và trắng và đó là màu xanh lam. Đó là về bản chất và cơ sở hạ tầng của cảnh sát ở đất nước này mà mỗi ngày đều gửi đi một thông điệp”, ông Rashad Robinson nói và cho biết thêm, ngay cả khi các sở cảnh sát đã đa dạng hóa và bổ sung thêm nhiều sĩ quan da màu, họ vẫn không thực hiện được những thay đổi về cấu trúc cần thiết để xóa bỏ chính sách phân biệt chủng tộc.

Tyre Nichols, người đam mê nhiếp ảnh và được bạn bè mô tả là vui vẻ, đáng yêu đã bị cảnh sát hành hung đến chết ở địa điểm chỉ cách nhà anh ở Memphis vài phút đi bộ. ảnh: AP.

Đến phân biệt chủng tộc có hệ thống

Trong quá khứ, các sĩ quan cảnh sát da đen từng bị buộc tội tàn bạo và giết hại các nạn nhân da đen. Năm 2015, ba trong số sáu sĩ quan cảnh sát Baltimore bị buộc tội trong cái chết sau đó của thanh niên 25 tuổi Freddie Gray, là người da đen. Cái chết của Freddie Gray khi đó cũng đã chấm dứt những ngày bạo loạn và cướp bóc, đồng thời dẫn đến các cuộc điều tra của Bộ Tư pháp Mỹ. Tất cả 6 sĩ quan cảnh sát trong vụ việc này đều được tuyên bố trắng án hoặc cuối cùng được giảm án. Malcom Ruff, luật sư của Công ty luật ở Baltimore Murphy, Falcon & Murphy cho biết: “Nếu bạn đi vào các khu vực lân cận của Baltimore ngay bây giờ và hỏi liệu chủng tộc của các sĩ quan cảnh sát tham nhũng hay xấu xa có quan trọng hay không, họ sẽ nói hoàn toàn không. Chắc chắn chủng tộc của nghi phạm mới là vấn đề quan trọng nhất. Chính văn hóa cảnh sát thiên vị đã giết chết Nichols”.

Malcom Ruff nhận xét, điểm khác biệt đáng chú ý là năm sĩ quan cảnh sát liên quan đến vụ bắt giữ Tyre Nichols đã bị sa thải và bị buộc tội nghiêm trọng một cách nhanh chóng, trong khi các sĩ quan da trắng trong các vụ xả súng liên quan đến cảnh sát trước đó có thể chỉ bị đình chỉ trong khi chờ điều tra. “Dường như luôn có một hành động nhanh chóng khi các sĩ quan cảnh sát là người da màu. Điều đó rất đáng nói”, Malcom Ruff nhấn mạnh.

Ảnh cắt từ video clip vụ 5 sĩ quan cảnh sát hành hung Tyre Nichols. Ảnh: Reuters.

Nhiều nhà hoạt động xã hội khác cũng nói rằng, có nhiều sĩ quan cảnh sát da màu hơn cũng không thể khắc phục nạn phân biệt chủng tộc có hệ thống trong lực lượng này. Hans Menos thuộc một Trung tâm về chống phân biệt chủng tộc có trụ sở tại California cho biết, một trong những vấn đề cần được điều tra kỹ lưỡng là đơn vị chuyên trách mà các sĩ quan cảnh sát Memphis trực thuộc – cái gọi là đội SCORPION – có thể đã hành động với rất ít sự giám sát và nhắm mục tiêu vào các cộng đồng da màu. Còn GS Joanna Schwartz thuộc Trường Luật UCLA và là tác giả của cuốn sách sắp ra mắt về nạn phân biệt chủng tộc trong lực lượng cảnh sát thì nhận định: “Hết nghiên cứu này đến nghiên cứu khác cho thấy người da màu dễ bị chặn lại, dễ bị khám xét, dễ bị hành hung và dễ bị giết hơn. Tôi không nghĩ, có thể nói rằng đây không phải là về chủng tộc vì các sĩ quan là người da màu. Không có gì ở đất nước chúng ta tách biệt khỏi vấn đề chủng tộc. Cả điều này cũng vậy”.

Lời kêu gọi khẩn thiết từ Quốc hội

Chủ tịch Ủy ban Tư pháp Thượng viện Mỹ Dick Durbin cho biết, các cuộc đàm phán tại Quốc hội về cải cách lực lượng cảnh sát đã thất bại năm 2021 sau khi các nhà lập pháp lưỡng đảng không đạt được thỏa thuận. Nhưng đây là điểm khởi đầu đúng đắn. Chủ tịch Ủy ban Tư pháp Thượng viện Mỹ nhấn mạnh rằng, mặc dù các nhân viên thực thi pháp luật phải liều mạng vì người Mỹ mỗi ngày, nhưng nhiều người trong số họ đang tham gia vào những “hành vi khủng khiếp” cần được thay đổi để tốt hơn.

“Những gì chúng tôi thấy trên đường phố Memphis thật vô nhân đạo, thật kinh khủng. Tôi không biết điều gì đã tạo ra cơn thịnh nộ trong các sĩ quan cảnh sát này đến mức họ còn tự chúc mừng mình vì đã đánh chết một người đàn ông. Nhưng đó thực sự là những gì đã xảy ra”, ông Dick Durbin nói với chương trình “This Week” của ABC. Đồng thời, Chủ tịch Ủy ban Tư pháp Thượng viện Mỹ cũng không loại trừ một cuộc điều tra liên bang đối với toàn bộ Sở Cảnh sát Memphis sau cái chết của Nichols.

Trong khi đó, Hạ nghị sĩ Jim Jordan thuộc đảng Cộng hòa nhận định, mặc dù có thể có cải cách, nhưng không có cơ quan lập pháp nào có thể giải thích cho “sự xấu xa” và “thiếu tôn trọng mạng sống con người” mà ông đã thấy trong đoạn phim về vụ hành hung Tyre Nichols và rằng năm sĩ quan cảnh sát kia không thể đại diện cho đại đa số lực lượng thực thi pháp luật của nước Mỹ. “Chúng tôi sẽ xem xét những gì chúng tôi cho là hợp lý để giúp ích cho việc này, để đảm bảo rằng họ được đào tạo phù hợp”, ông Jim Jordan nói trong chương trình “Gặp gỡ báo chí” của NBC hôm 28/1.

Rodney Wells, cha dượng của Tyre Nichols và RowVaughn Wells, mẹ của Tyre tại một cuộc họp báo ở Memphis, Tennessee hôm 27/1. Ảnh: AP.

Hiện một số cải cách trị an đã được thực hiện ở Memphis trước, trong và sau thời điểm Tyre Nichols qua đời, bao gồm yêu cầu các sĩ quan giảm bớt tình huống leo thang khi họ thấy những người khác sử dụng vũ lực quá mức. Ben Crump, luật sư đại diện cho gia đình Tyre Nichols nói với chương trình “This Week” của ABC: “Cũng giống như những sĩ quan đó phải chịu trách nhiệm về cái chết của Tyre Nichols, không thể chấp nhận văn hóa cảnh sát thiên vị ngầm tồn tại ở Mỹ”. Luật sư Ben Crump khẳng định, văn hóa này sẽ chỉ bắt đầu thay đổi nếu các cải cách của cảnh sát liên bang được thực hiện, nếu không chúng sẽ sinh sôi nảy nở.

Cả 5 sĩ quan cảnh sát da màu bị buộc tội trong vụ việc lần này đều trong độ tuổi 24-32, đã làm việc tại Sở Cảnh sát Memphis được khoảng từ 2,5 năm đến 5 năm. Thực tế, tình trạng phân biệt chủng tộc và việc cảnh sát sử dụng vũ lực nhằm vào người da màu đã trở thành vấn đề nóng tại Mỹ, kể từ sau cái chết của người đàn ông gốc Phi George Floyd do một cảnh sát da trắng ở Minneapolis gây ra hồi năm 2020. Tháng 3/2022, Tổng thống Mỹ Joe Biden đã ký ban hành luật quy định hành động tư hình do phân biệt chủng tộc là tội ác hận thù liên bang. Đây là lần đầu tiên trong lịch sử nước Mỹ ban hành luật liên bang chống tư hình do phân biệt chủng tộc. Nhưng đến tháng 8, Mỹ vẫn đã phải đối mặt với một cuộc đánh giá của Liên hợp quốc (LHQ) về chống phân biệt chủng tộc. Ủy ban xóa bỏ phân biệt chủng tộc (CERD) của LHQ đã mở phiên điều trần tại Geneva (Thụy Sĩ) nhằm đánh giá việc Mỹ tuân thủ Công ước quốc tế về xóa bỏ tất cả các hình thức phân biệt chủng tộc (ICERD), trong đó Mỹ đã phê chuẩn vào năm 1994, như thế nào.