Nhìn lại cuộc khủng hoảng năng lượng toàn cầu năm 2022
Đối với ngành năng lượng, năm 2022 sẽ được ghi nhớ là năm mà xung đột ở Ukraine đã tạo ra cuộc khủng hoảng năng lượng toàn cầu chưa từng có.
Công trình xây dựng trạm tiếp nhận khí tự nhiên hoá lỏng (LNG) nổi của Đức tại cảng Wilhelmshaven, miền Tây Bắc nước này ngày 29/9. Ảnh: AFP/TTXVN
Theo hãng tin Reutes, sự kiện Nga đưa quân vào Ukraine và các biện pháp trừng phạt sau đó của phương Tây đã tạo ra áp lực mới đối với nguồn cung dầu, trong bối cảnh nguồn cung hạn hẹp và không đủ để đáp ứng nhu cầu cho nền kinh tế đang phục hồi nhanh chóng sau đại dịch COVId-19.
Các công ty năng lượng hàng đầu thế giới đã nhanh chóng rút khỏi Nga. Các quốc gia châu Âu vội vã tìm mọi cách để đảm bảo nguồn năng lượng cho mùa đông.
Giá khí đốt tự nhiên đạt mức cao nhất trong nhiều năm và giá dầu lên gần 140 USD/thùng, gần mức kỷ lục mọi thời đại, gây ra vòng xoáy lạm phát hậu đại dịch, tạo ra cuộc khủng hoảng chi phí sinh hoạt ở nhiều quốc gia.
Cuộc xung đột ở Ukraine và các biện pháp trừng phạt Nga sau đó của phương Tây đã làm đổ vỡ các mối quan hệ trong chuỗi cung ứng vốn đã tồn tại trong nhiều thập kỷ.
Các nền kinh tế lớn trên thế giới làm mọi cách để tìm nguồn năng lượng thay thế cho nguồn cung từ Nga. Các chính phủ đẩy nhanh triển khai năng lượng mặt trời và gió, nhưng cũng đẩy mạnh mua than, khiến các mục tiêu về biến đổi khí hậu đã bị trì hoãn.
Các chính phủ đã chi hàng tỷ USD để hỗ trợ các tập đoàn điện lớn như Uniper của Đức. Nam Phi trải qua đợt cắt điện tồi tệ nhất trong lịch sử. Sri Lanka cạn kiệt nhiên liệu.
Cuộc xung đột ở Ukraine khiến các nước châu Âu phải đánh giá lại mối quan hệ với Nga – quốc gia từ lâu đã là nhà cung cấp khí đốt tự nhiên chính của lục địa này.
Kể từ đó, các quốc gia đã thảo luận và bắt đầu áp dụng biện pháp áp trần giá dầu mỏ Nga từ ngày 5/12, trong khi châu Âu đang thảo luận về trần giá khí đốt và đầu tư nhiều hơn vào khí đốt tự nhiên hóa lỏng (LNG) để đáp ứng nhu cầu năng lượng.
Ông Michael Stoppard, cố vấn đặc biệt và nhà phân tích khí đốt toàn cầu tại công ty S&P Global Commodity Insights, cho biết: “Chúng ta đang chứng kiến mối quan hệ đối tác thành công suốt 50 năm về khí đốt giữa Nga và châu Âu chấm dứt. Điều đó dẫn đến điều chỉnh lại cung và cầu và sẽ mất thời gian. Chúng ta sẽ phải gánh chịu hậu quả cho đến năm 2023 và lâu hơn nữa”.
Tình trạng lộn xộn vẫn chưa kết thúc. Các nền công nghiệp lớn cũng đang chuẩn bị đối phó với những hạn chế về nguồn cung vào năm 2023, nếu không muốn nói là trong nhiều năm sau đó.
Các chính phủ ở Mỹ và châu Âu đều chuyển sang hỗ trợ nguồn cung chiến lược cho các đồng minh cho dù chi phí có thể cao hơn, đồng thời tăng cường sử dụng các gói viện trợ và thuế trong nước để phát triển các nguồn năng lượng hạt nhân, năng lượng mặt trời, gió, hydro.
Video đang HOT
Một trạm trung chuyển khí đốt lớn nhất châu Âu ở Werne, Đức. Ảnh: AFP/TTXVN
Kể từ ngày 9/8, Liên minh châu Âu (EU) bắt đầu thực hiện mục tiêu giảm 15% lượng khí đốt sử dụng trong khoảng thời gian từ tháng 8/2022 đến tháng 3/2023. Mặc dù là tự nguyện, song kế hoạch tiết kiệm khí đốt cho một mùa Đông an toàn vẫn đưa ra đề xuất về một luật mới, cho phép EU có quyền buộc các quốc gia thành viên phải đáp ứng các mục tiêu cắt giảm trong trường hợp đặc biệt tùy thuộc vào mức tiêu thụ và dự trữ của mỗi nước.
Trong cuộc họp báo chung mới đây, Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA) và Ủy ban châu ÂU (EC) cho rằng dù châu Âu có đủ năng lượng năm nay, năm sau lại là câu chuyện khác. IEA dự báo EU có thể phải đối mặt với khả năng thiếu khí đốt lên tới 30 tỷ m3 vào năm 2023, bởi nguồn cung từ đường dẫn khí đốt của Nga đã dừng lại và thị trường LNG vận chuyển bằng đường tàu sẽ bị giảm đi khi nhu cầu của Trung Quốc hồi phục trở lại. Thêm vào đó, không ai có thể đảm bảo rằng nhiệt độ năm tới sẽ ôn hòa như năm nay.
Đánh giá của IEA đặt giả thiết các đường ống khí đốt mà Nga đang cấp cho EU sẽ dừng hoàn toàn đầu năm 2023, nhập khẩu LNG của Trung Quốc quay về mức năm 2021 và các cơ sở lưu trữ khí đốt của châu Âu chỉ còn 30% cuối mùa đông này. Dù vậy, IEA cho rằng phần thiếu hụt vẫn có thể giảm bớt nếu châu Âu tích cực áp dụng nhiều biện pháp.
Khi năm 2022 sắp kết thúc, chi phí cho khí đốt tự nhiên và nhiên liệu sưởi ấm đã giảm khi hoạt động kinh tế suy giảm. Nhưng mọi người vẫn đang gặp khó khăn và có thể tiếp tục gặp khó như vậy trong một thời gian vì nguồn cung khan hiếm gây ra nhiều cú sốc giá hơn.
Ông Francesco Starace, Giám đốc điều hành Enel của Italy, một trong những công ty năng lượng lớn nhất thế giới, cho biết: “Đây sẽ được coi là một năm có ảnh hưởng mạnh mẽ, thực sự là khởi đầu của một hệ thống hoàn toàn mới. Năm 2022 và một phần của năm 2023 là khi tất cả những điều quan trọng này xảy ra. Đó là một năm phá bỏ thói quen và thay đổi rất rõ ràng”.
Khủng hoảng năng lượng tạo ra trật tự mới ở châu Âu: Italy mạnh hơn, Đức yếu dần
Cùng đối mặt với khủng hoảng năng lượng nhưng Đức và Italy là hai ví dụ trái ngược nhau.
Italy chủ động, Đức bị động
Giám đốc điều hành Eni, ông Claudio Descalzi. Ảnh: Reuters
Vài tuần sau khi nổ ra xung đột giữa Nga và Ukraine ngày 24/2, ông Claudio Descalzi, Giám đốc điều hành tập đoàn năng lượng Italy Eni, đã bắt đầu một chuyến thăm các quốc gia cung cấp khí đốt ở châu Phi.
Theo hãng tin Reuters, ông Descalzi đã gặp các quan chức ở Algeria vào tháng 2, tham gia đàm phán ở Angola, Ai Cập và Cộng hòa Congo vào tháng 3. Ông Descalzi thường đi cùng với các quan chức cấp cao của Italy.
Tập đoàn Eni và Italy đã có thể tận dụng các mối quan hệ hiện có với các quốc gia nói trên để đảm bảo có một lượng khí đốt bổ sung thay thế một phần lớn khối lượng mà nước này mua từ Nga.
Đó là thay đổi nhanh chóng mà nhiều quốc gia châu Âu đã không thực hiện được khi xung đột ở Ukraine tác động đến nhiều thứ.
Đức là một ví dụ. Cường quốc kinh tế này hoàn toàn bị động. Đức đang trên bờ vực suy thoái, ngành công nghiệp nước này đang chuẩn bị cho tình huống bị hạn chế khí đốt và điện. Đức cũng vừa phải quốc hữu hóa một công ty điện lớn.
Trong khi đó, Italy vốn là một quốc gia thường xảy ra khủng hoảng kinh tế lại có sức chống chịu tương đối kiên cường. Italy đã tìm được nguồn cung cấp khí đốt bổ sung và tự tin rằng sẽ không cần phải phân bổ khí đốt. Chính phủ Italy tự hào quốc gia này là nước có an ninh năng lượng tốt nhất châu Âu.
Trên thực tế, hai quốc gia Đức và Italy đang ở trong những hoàn cảnh trái ngược nhau khi cuộc khủng hoảng năng lượng nghiêm trọng xảy ra tại một lục địa mà mức độ phụ thuộc vào khí đốt Nga rất khác nhau.
Phần lớn khu vực phải đối mặt với cuộc khủng hoảng nguồn cung vào mùa đông, trong đó những nước bị ảnh hưởng nặng nề gồm có Đức, Hungary và Áo. Các quốc gia ít bị ảnh hưởng hơn gồm Pháp, Thụy Điển, Anh và Italy - vốn không phụ thuộc Nga.
Ông Martijn Murphy, chuyên gia dầu khí tại công ty nghiên cứu Wood Mackenzie, cho biết mặc dù Italy từ lâu đã coi Nga là nhà cung cấp khí đốt lớn nhất của mình, nhưng nước này có các nhà cung cấp đa dạng và mối quan hệ lâu dài với châu Phi. Nhờ đó, Italy có khả năng đối phó tốt hơn các nước khác khi Nga ngừng cung cấp khí đốt.
Ông Murphy nói: "Eni có quan hệ rất chặt chẽ với tất cả các quốc gia mà tập đoàn này hoạt động ở Bắc Phi và có mặt ở tất cả các nước: Algeria, Tunisia, Libya, Ai Cập và ở hầu hết các quốc gia này, Eni là nhà đầu tư thượng nguồn và nhà sản xuất dầu quốc tế lớn nhất".
Cuộc khủng hoảng năng lượng do xung đột Ukraine đã buộc các chính phủ phải đối mặt với nguy cơ khi phụ thuộc quá mức vào một nhà cung cấp hoặc khu vực. Khủng hoảng này giống khủng hoảng năng lượng những năm 1970 đã khiến phương Tây phải suy nghĩ lại về việc phụ thuộc dầu mỏ Trung Đông. Sau đó, phương Tây đã tăng cường hoạt động thăm dò toàn cầu và tìm kiếm các nhà cung cấp thay thế như Venezuela và Mexico.
Bộ Kinh tế Đức cho biết họ muốn ngừng nhập khẩu khí đốt của Nga càng nhanh càng tốt và đa dạng hóa nguồn cung cấp. Các bước đầu hướng tới mục tiêu đó là việc cho thuê 5 trạm nổi khí đốt tự nhiên hóa lỏng (LNG). Đức hiện không có trạm LNG, trong khi Italy có ba trạm đang hoạt động và gần đây đã mua thêm hai trạm khác.
Italy đã tiêu thụ 29 tỷ mét khối khí đốt của Nga vào năm ngoái, chiếm khoảng 40% lượng nhập khẩu của nước này. Italy đang dần thay thế khoảng 10,5 tỷ mét khối khí trong số đó nhờ tăng nhập khẩu từ các nước khác bắt đầu từ mùa đông năm nay.
Hầu hết lượng khí đốt bổ sung sẽ đến từ Algeria. Algeria cho biết sẽ tăng tổng lượng khí đốt bán cho Italy gần 20% lên 25,2 tỷ mét khối trong năm nay. Điều này có nghĩa là Algeria sẽ trở thành nhà cung cấp hàng đầu của Italy, cung cấp khoảng 35% lượng khí đốt nhập khẩu. Trong khi đó, thị phần của Nga đã giảm xuống mức rất thấp.
Từ mùa xuân năm 2023, lượng LNG ngày càng tăng sẽ bắt đầu đến từ các quốc gia như Ai Cập, Qatar, Congo, Nigeria và Angola, cho phép Italy thay thế 4 tỷ mét khối khí đốt khác của Nga.
Bất lợi của Đức
Cơ sở nhận và chuyển khí đốt thuộc dự án Nord Stream 1 ở Lubmin, Đức ngày 30/8/2022. Ảnh: AFP/TTXVN
Đức đã nhập 58 tỷ mét khối khí đốt của Nga vào năm ngoái, chiếm 58% lượng tiêu thụ. Nguồn cung khí đốt cho Đức thông qua đường ống Nord Stream 1 bị giảm kể từ tháng 6 và tạm dừng vào tháng 8.
Không thể đảm bảo đủ nguồn cung cấp thay thế dài hạn từ các quốc gia khác và thiếu một tập đoàn dầu khí quốc gia có hoạt động sản xuất ở nước ngoài, Đức đã buộc phải dựa vào thị trường giao ngay. Tại thị trường này, Đức phải trả giá gấp 8 lần mức giá mua khí đốt so với một năm trước.
Các yếu tố nằm ngoài tầm kiểm soát của con người có thể tác động tới an ninh năng lượng của Đức. Ví dụ, Đức không nằm gần Bắc Phi như Italy, cũng không gần Biển Bắc nhiều khí đốt như Anh và Na Uy. Đức không có trữ lượng dầu khí lớn.
Tuy nhiên, các quan chức và giám đốc điều hành của Đức đã có những tính toán sai lầm trong những năm gần đây, đặc biệt là sau khi Nga sáp nhập bán đảo Crimea của Ukraine.
Trở lại năm 2006, Italy là nước nhanh nhất tìm đến khí đốt của Nga. Vào thời điểm đó, Eni đã đồng ý về thỏa thuận với tập đoàn năng lượng Gazprom của Nga. Đây là thỏa thuận khí đốt lớn nhất từ trước đến nay của một công ty châu Âu với Gazprom.
Nhưng trong 8 năm qua, hai quốc gia Đức và Italy đã có sự khác biệt: Đức đã tăng gấp đôi lượng khí đốt mua từ Nga và ngày càng trở nên phụ thuộc trong khi Italy tìm cách bảo vệ mình.
Italy bắt đầu đi theo một hướng khác vào năm 2014. Ông Descalzi nắm quyền lãnh đạo Eni và tập trung thăm dò ở châu Phi. Tại Ai Cập, Năm 2015, Eni đã phát hiện ra mỏ khí đốt lớn nhất Biển Địa Trung Hải là Zohr. Tại Algeria, Eni đã đạt được thỏa thuận vào năm 2019 để gia hạn nhập khẩu khí đốt cho đến năm 2027.
Việc Nga sáp nhập Crimea vào năm 2014 và các lệnh trừng phạt tiếp theo của phương Tây là một bước ngoặt.
Italy đã ngừng hỗ trợ cho dự án South Stream trị giá 40 tỷ USD của Gazprom. Đây là dự án nhằm vận chuyển khí đốt từ Nga đến Hungary, Áo và Italy và bỏ qua Ukraine. Eni đã từ bỏ South Stream vào cuối năm đó.
Thay vào đó, Italy chuyển hướng sang xây dựng đường ống Trans Adriatic nhỏ hơn từ Azerbaijan qua Hy Lạp và Albania.
Tuy nhiên, Đức đã không như vậy. Năm 2015, Gazprom và các công ty của Đức gồm cả Uniper đã ký hợp đồng xây dựng đường ống Nord Stream 2.
Giờ đây, Uniper đang chuẩn bị kiện Gazprom về những thiệt hại do cắt giảm nguồn cung và đã được chính phủ Đức giải cứu với số tiền 29 tỷ euro.
Đức đặt mục tiêu thay thế hoàn toàn khí đốt của Nga vào giữa năm 2024, mặc dù một số công ty cho rằng có thể mất nhiều thời gian hơn thế do các nguồn thay thế khan hiếm và khối lượng khó mua.
Thủ tướng Đức Olaf Scholz thừa nhận vào tháng 6: "Chúng ta đã phụ thuộc quá lâu và quá nhiều vào nguồn cung cấp năng lượng từ Nga".
Tài liệu rò rỉ cho thấy EU chưa thể áp giá trần khí đốt Nga Theo một tài liệu bị rò rỉ, giới chức Liên minh châu Âu (EU) sẽ từ bỏ kế hoạch áp giá trần với khí đốt Nga, nhưng đẩy mạnh áp thuế đối với lợi nhuận của các công ty năng lượng. Cuộc họp Bộ trưởng Năng lượng 27 quốc gia thành viên Liên minh châu Âu (EU) ở Brussels, Bỉ, ngày 9/9. Ảnh:...