Nhật Bản và Mỹ hợp tác khai thác đất hiếm dưới đáy biển

Theo SCMP ngày 7/11, Nhật Bản và Mỹ đang chuẩn bị hợp tác khai thác các mỏ đất hiếm dưới đáy biển gần đảo Minamitorishima , trong nỗ lực củng cố chuỗi cung ứng khoáng sản chiến lược và giảm sự phụ thuộc vào Trung Quốc.

Thủ tướng Nhật Bản Sanae Takaichi và Tổng thống Mỹ Donald Trump tại Hội nghị thượng đỉnh Nhật Bản – Mỹ ở Tokyo ngày 28/10/2025. Ảnh: Kyodo/TTXVN

Thủ tướng Sanae Takaichi xác nhận kế hoạch hợp tác sau cuộc gặp với Tổng thống Donald Trump tại Tokyo ngày 28/10. Hai bên thống nhất tìm kiếm các dự án chung trong khai thác, luyện và chế biến đất hiếm , nguồn nguyên liệu thiết yếu cho ngành sản xuất công nghệ cao, năng lượng sạch và quốc phòng.

Phát biểu tại Quốc hội, bà Takaichi nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đa dạng hóa nguồn cung, đồng thời cho biết chính phủ đang xem xét các phương án cụ thể để xúc tiến hợp tác. Dù Tokyo thừa nhận chi phí cao và công nghệ phức tạp là trở ngại lớn, chính phủ Nhật Bản coi đây là hướng đi cần thiết để bảo đảm an ninh tài nguyên. Bà Takaichi từ lâu đã ủng hộ việc tận dụng trữ lượng khoáng sản của Nhật, phần lớn đang nằm sâu dưới đáy Thái Bình Dương.

Giới phân tích nhận định kế hoạch này là bước đi mang tính chiến lược. Ông Jeff Kingston, Giám đốc Nghiên cứu châu Á tại Đại học Temple (Tokyo), cho rằng Trung Quốc đã nhiều lần dùng đất hiếm làm công cụ gây sức ép, điển hình là vụ gián đoạn xuất khẩu năm 2010 sau khi tàu cá Trung Quốc va chạm với lực lượng tuần duyên Nhật. Khi đó, Bắc Kinh ngừng bán đất hiếm, ảnh hưởng nặng nề đến ngành điện tử và công nghiệp quốc phòng của Tokyo.

Ông Kingston nhận định Nhật Bản hiểu rõ rủi ro khi Bắc Kinh kiểm soát khoảng 70% sản lượng và 90% công suất tinh chế đất hiếm toàn cầu. Vì vậy, mọi nỗ lực nhằm giảm phụ thuộc đều mang ý nghĩa chiến lược đối với cả Tokyo và Washington.

Khai thác từ đáy biển sâu

Cơ quan Khoa học và Công nghệ Biển – Trái đất Nhật Bản (JAMSTEC) những năm gần đây đã tiến hành nhiều chiến dịch khảo sát tại vùng đặc quyền kinh tế, đặc biệt quanh đảo Minamitorishima, khu vực nằm cách Tokyo gần 1.850 km và được xem là “kho báu” dưới biển của Nhật Bản.

Trong tháng 8/2025, tàu khoan biển sâu Chikyu đã thu thập mẫu bùn từ độ sâu hơn 5.500 mét. Các chuyên gia ước tính mỗi tấn bùn có thể chứa khoảng 2 kg đất hiếm. Trước đó, một nghiên cứu năm 2018 ngoài khơi quần đảo Ogasawara cho thấy trữ lượng khoảng 16 triệu tấn đất hiếm trong diện tích 400 km.

Theo khảo sát năm 2023 của Đại học Tokyo và Quỹ Nippon, khu vực 10.000 km quanh Minamitorishima có thể chứa tới 230 triệu tấn quặng nodule giàu cobalt và nickel, đủ đáp ứng nhu cầu công nghiệp Nhật Bản trong nhiều thập kỷ.

Bà Takaichi từng công bố trong báo cáo Nghiên cứu về sức mạnh quốc gia năm 2024 rằng chính phủ tham vọng biến Minamitorishima thành trung tâm chế biến đất hiếm, hình thành chuỗi cung ứng khép kín từ khai thác đến tinh luyện.

Cơ hội và thách thức

Các chuyên gia cho rằng kế hoạch này vừa củng cố quan hệ đồng minh với Mỹ, vừa giúp Nhật khẳng định vai trò tiên phong trong phát triển công nghệ khai khoáng biển sâu. Tuy nhiên, họ cảnh báo nhiều thách thức về kỹ thuật, chi phí và môi trường.

Ông Kohmei Harada, Giám đốc Viện Thiết kế Phát triển Bền vững Nhật Bản, cho biết việc khai thác ở độ sâu hàng nghìn mét đặt ra nhiều câu hỏi về tính khả thi và rủi ro ô nhiễm. Ông bày tỏ nghi vấn về việc liệu các mỏ tài nguyên này có thực sự tồn tại như dự đoán và có thể được khai thác hiệu quả mà không gây tổn hại đến môi trường hay không.

Giới quan sát đánh giá, nếu dự án tiến triển, Nhật Bản và Mỹ có thể tạo ra bước ngoặt trong chiến lược đảm bảo an ninh khoáng sản, giảm đáng kể tầm ảnh hưởng của Trung Quốc trong chuỗi cung ứng đất hiếm toàn cầu.