Nhà khoa học ‘choáng’ khi biết tin đạt Nobel Y sinh

William Kaelin, một trong 3 nhà khoa học đạt giải Nobel Y sinh, cho biết ông “rất choáng” khi nhận cuộc gọi báo tin lúc rạng sáng ngày 7/10.

William Kaelin là bác sĩ, giáo sư khoa học làm việc tại Trường Đại học Y Harvard và Viện Ung thư Dana-Farber Mỹ. Kaelin thức giấc lúc 2h30 sáng hôm qua, giữa một giấc mơ mà ông nhớ từng chi tiết, rằng ông không nhận được cuộc gọi nào của Ủy ban Nobel. Rồi Kaelin đi ngủ tiếp. Cuộc gọi thực sự đã đến vào 5h, sau vài tiếng. Nó khiến Kaelin tự hỏi ông đang tỉnh hay mơ.

“Khoảnh khắc đó quả là siêu thực. Tim tôi như nhảy khỏi lồng ngực”, William Kaelin chia sẻ về khoảnh khắc biết tin ông cùng hai nhà khoa học khác được trao giải Nobel Y sinh 2019.

Kaelin “thực sự vui mừng – gần như không thốt nên lời”, Thomas Perlmann, tổng thư ký Hội đồng và Ủy ban Nobel, cho biết.

Giáo sư, bác sĩ William Kaelin. Ảnh: HHMI.

William Kaelin sinh năm 1957 tại New York. Năm 1992, ông thành lập phòng thí nghiệm của riêng mình, tìm kiếm một dự án, nghiên cứu về việc xác định gene cho bệnh nhân Von Hippel-Lindau (VHL). Bệnh nhân mắc loại ung thư di truyền này có thể phát triển khối u ở thận, tuyến thượng thận hoặc tuyến tụy, có thể dẫn đến hình thành khối u thần kinh nội tiết. Năm 1998, William Kaelin công tác tại Viện Ung thư Dana-Farber Mỹ theo phân bổ của tổ chức HHMI. Đây là tổ chức từ thiện, hỗ trợ nghiên cứu khoa học với nhiệm vụ thúc đẩy nghiên cứu y sinh và giáo dục khoa học vì lợi ích nhân loại.

Cùng chia giải thưởng với William Kaelin là tiến sĩ Gregg Semenza của Đại học Johns Hopkins và Peter Ratcliffe ở Đại học Oxford.

Gregg Semenza sinh năm 1956 ở thành phố New York. Đam mê khoa học của ông được truyền cảm hứng từ một giáo viên sinh học tại trường trung học Sleepy Hollow ở quận Westchester. “Cô ấy quả là một nhà giáo tuyệt vời”, Semenza nhớ lại. “Cô đã truyền niềm đam mê, vui thích và sự thú vị về khoa học cho tôi từ khi còn trẻ, dìu dắt tôi vào con đường nghiên cứu khoa học”.

Ông lấy bằng cử nhân tại Đại học Harvard. Sau đó, chứng kiến người bạn có một đứa con bị mắc hội chứng Down, Gregg Semanza quyết tâm nghiên cứu về di truyền học nhi khoa. Ông nhận bằng tiến sĩ tại Đại học Pennsylvania với nghiên cứu về rối loạn di truyền beta thalassemia. Năm 1986, ông chuyển đến Trường Đại học Y khoa Johns Hopkins nhận học bổng sau tiến sĩ về di truyền học và kết hôn.

Gregg Semenza là tác giả hơn 400 bài báo nghiên cứu và hàng chục giải thưởng. Cuối những năm 1990, tiến sĩ Semenza đã bắt đầu nghiên cứu về cách cơ thể tăng sinh tế bào hồng cầu khi nó bị thiếu oxy.

Khi Ủy ban Nobel gọi điện thoại thông báo sau lễ công bố tại Thụy Điển sáng 7/10, tiến sĩ Semenza đang say ngủ, không bắt máy trả lời. Điện thoại reo lần nữa sau vài phút.

“Khi biết tin mình là chủ nhân giải Nobel, tôi đã rất ngạc nhiên”, Gregg Semenza kể lại. “Tôi thấy mình như đang mơ kể từ khoảnh khắc đó. Một cảm giác thật tuyệt vời”.

Tiến sĩ Gregg Semenza tại trường Đại học Y khoa Johns Hopkins. Ảnh: Lasker Foundation.

Nhà khoa học Peter Ratcliffe nhận điện thoại từ Ủy ban Nobel khi đang viết đơn xin trợ cấp để tiến hành các nghiên cứu tiếp theo.

“Tôi rất hạnh phúc khi nhận được giải. Nhưng cũng chưa quen với cảm giác được đám đông chú ý”, Ratcliffe chia sẻ. “Đây là một sự tri ân đối với phòng thí nghiệm, với những đồng nghiệp đã hỗ trợ tôi nghiên cứu trong nhiều năm, cũng như với những nhà khoa học khác, với gia đình đã ở bên cạnh tôi qua những thăng trầm”.

Peter Ratcliffe sinh 1954, người Anh, bác sĩ đồng thời là giáo sư lâm sàng tại Đại học Oxford, nhà nghiên cứu sinh học tế bào và phân tử. Năm 1990, ông thành lập phòng thí nghiệm sinh học Hypoxia tại Viện y học phân tử Weatherall, Oxford. Từ năm 2016, ông là Giám đốc nghiên cứu lâm sàng Viện nghiên cứu Francis Crick và Giám đốc của Viện Target Discovery Đại học Oxford.

Con đường trở thành nhà nghiên cứu y học của ông hoàn toàn tình cờ. “Tôi là một cậu học sinh thích môn hóa và chỉ ở mức bình thường, có ý định theo đuổi ngành hóa công nghiệp”, ông từng kể năm 2016. “Bỗng một buổi sáng, thầy hiệu trưởng đáng kính xuất hiện trong phòng học hóa. ‘Peter’, ông nói với giọng chắc nịch, ‘ta nghĩ là con nên học y’. Và thế là chẳng suy nghĩ gì thêm, tôi đổi ngành trong đơn xin vào đại học”.

Ông trở thành chuyên gia ngành thận, vô cùng hứng thú nghiên cứu cách mà các cơ quan nội tạng điều khiển tạo ra hormone EPO nhằm đáp ứng mức độ oxy trong cơ thể. Một số đồng nghiệp cho rằng cơ chế này không quá quan trọng nhưng Ratcliffe kiên trì theo đuổi.

Năm 1999, Ratcliffe phát hiện có sự liên quan giữa bệnh ung thư di truyền VHL và HIF-1. Cụ thể, VHL đã điều chỉnh HIF-1 tạo nên một loại protein ngăn chặn sự hình thành ung thư liên quan đến cơ chế phản ứng với thiếu oxy.

Năm 2001, Ratcliffe và William Kaelin cùng độc lập công bố kết quả nghiên cứu về một loại chuyển hóa protein tên Prolyl Hydroxylation cho phép VHL nhận biết và gắn vào HIF. Cụ thể khi có oxy, HIF bị hydroxyl hóa (-OH). Khi không có đủ oxy, HIF không bị hydroxyl hóa. Hơn nữa, lượng oxy có sẵn quyết định hiệu quả của enzyme hydroxyl hóa. Vì vậy, HIF vẫn không được cung cấp khi oxy khan hiếm, giúp tránh được bệnh VHL.

Phát hiện này gây ngạc nhiên vì quá trình hydroxyl hóa chưa bao giờ được xác định là một cơ chế báo hiệu tế bào. Từ khi phát hiện của Kaelin và Ratcliffe được công bố, các nhà khoa học Viện Ung thư Quốc gia đã xác định được một số gene trong bộ gene người được dự đoán sẽ mã hóa protein hydroxylase.

Tiến sĩ, bác sĩ Peter Ratcliffe. Ảnh: AP.

Năm 2016, bộ ba William G. Kaelin Jr., Peter J. Ratcliffe và Gregg L. Semenza từng chia sẻ giải thưởng y học danh giá Lasker trị giá 250.000 USD.

Lê Cầm – Lê Hằng ( Tổng hợp)

Theo VNE