Nguyên nhân khiến Nhật Bản bất an về Mỹ thời Trump

Thuế quan , bảo hộ, bất ổn chính trị từ Mỹ đang khiến Nhật Bản lo ngại hơn cả các thách thức từ Trung Quốc hay Triều Tiên.

Nhật Bản đã sẵn sàng cho một tương lai không có Mỹ?

Quốc kỳ Nhật Bản và Mỹ tại căn cứ không quân Kadena ở Okinawa , Nhật Bản. Ảnh: Kyodo/TTXVN

Bình luận với Bloomberg mới đây, nghiên cứu viên cao cấp Hal Brands tại Viện Doanh nghiệp Mỹ (AEI) cho rằng Tokyo đang đối mặt với một nghịch lý địa chính trị đầy bất ổn: dù liên minh với Washington mạnh mẽ hơn bao giờ hết, nhưng chính tình hình chính trị và kinh tế của Mỹ lại trở thành mối lo ngại lớn nhất của Nhật Bản. Trước một Trung Quốc ngày càng trỗi dậy mạnh mẽ và một Triều Tiên khó lường, sự bất ổn từ đồng minh quan trọng nhất đang khiến Nhật Bản phải cân nhắc về một tương lai “hậu Mỹ” đầy thách thức.

Liên minh mạnh nhưng lo ngại âm ỉ

Liên minh Mỹ – Nhật Bản đang ở thời kỳ đỉnh cao về tầm quan trọng và sức mạnh. Nhật Bản đã và đang tăng cường sức mạnh quân sự một cách đáng kể, với kế hoạch tăng gần gấp đôi chi tiêu quốc phòng từ năm 2022 đến năm 2027. Mối quan hệ từng là sự bảo hộ chiến lược bất đối xứng sâu sắc đang dần chuyển hóa thành một quan hệ đối tác thực sự. Tokyo cũng chủ động trở thành một “nút quan trọng” trong mạng lưới an ninh khu vực mới nổi, tăng cường hợp tác với Ấn Độ, Australia, Philippines và các quốc gia Đông Nam Á.

Tuy nhiên, bên cạnh sự hợp tác an ninh sâu rộng, nỗi lo lắng sâu sắc về tương lai của mối quan hệ này vẫn luôn hiện hữu. Các quan chức Nhật Bản hoan nghênh việc Mỹ khẳng định Thái Bình Dương là chiến trường ưu tiên, nhưng họ cũng tự hỏi liệu sự thay đổi khó nắm bắt có thực sự xảy ra hay không, đặc biệt sau những can thiệp quân sự liên tiếp của Mỹ vào Trung Đông.

Mối lo lớn nhất của Nhật Bản liên quan đến khía cạnh kinh tế. Dù Tổng thống Donald Trump đã được ca ngợi vì chấp thuận việc Nippon Steel mua lại US Steel – một quyết định trái ngược với chính sách của người tiền nhiệm Joe Biden – nhưng các đề xuất về thuế quan của ông Trump lại gây khó chịu đặc biệt cho phía Nhật. Nhật Bản từng ký một hiệp định thương mại mới với ông Trump trong nhiệm kỳ đầu tiên và hy vọng rằng với tư cách là đồng minh quan trọng nhất của Mỹ, họ sẽ không bị đối xử như một “kẻ thù thương mại”.

Một thỏa thuận nhằm ngăn chặn ông Trump áp đặt lại các khoản thuế quan tồi tệ nhất có vẻ khả thi, bởi Nhật Bản không đủ khả năng để xảy ra chiến tranh thương mại với Mỹ trong bối cảnh có nguy cơ xảy ra cuộc đối đầu thực sự với Trung Quốc. Tuy nhiên, có một cảm giác mạnh mẽ rằng Mỹ đang từ bỏ nền kinh tế toàn cầu mở mà họ từng neo giữ. Trong bài phát biểu tại Diễn đàn “Nikkei Future of Asia” gần đây, cả Thủ tướng Shigeru Ishiba và Bộ trưởng Ngoại giao Takeshi Iwaya đều ngụ ý rằng Nhật Bản và các nước láng giềng phải hợp tác để bảo vệ thương mại tự do – với hàm ý ngầm rằng quốc gia đang tấn công họ chính là Mỹ.

Về mặt chính trị, ông Brands cho rằng cả hai bên đều có những điểm gây bối rối. Chính phủ thiểu số của Thủ tướng Ishiba nguy cơ sẽ mất ghế trong cuộc bầu cử quốc hội sắp tới, có thể dẫn đến biến động chính trị. Điều này sẽ cản trở những nỗ lực thúc đẩy các cải cách kinh tế hoặc an ninh đầy tham vọng, và khó khăn hơn nữa khi phải vật lộn với sự suy giảm dân số có khả năng gây thảm họa.

Tuy nhiên, nếu chính trị Nhật Bản có vẻ không chắc chắn, thì chính trị Mỹ cũng hoàn toàn khó hiểu đối với Nhật. Một siêu cường từng mang lại hòa bình và thịnh vượng cho toàn cầu giờ đây đang đe dọa kiểm soát lãnh thổ của của các đồng minh và làm đảo lộn nền kinh tế thế giới bằng những quyết định chính sách thất thường, thiếu cân nhắc.

Chính quyền Trump cũng bị cho là đang tấn công hệ sinh thái đổi mới sáng tạo và dòng chảy nhân tài toàn cầu – những yếu tố hỗ trợ cho sự thống trị kinh tế của Mỹ. Đồng thời, chính quyền này cũng đang cắt giảm cơ sở hạ tầng an ninh quốc gia giúp một tổng thống xử lý các cuộc khủng hoảng nguy hiểm. Việc một người quá mơ hồ đối với các đồng minh của Mỹ đặt ra câu hỏi về việc liệu nhiệm kỳ tổng thống của ông Trump có đánh dấu sự khởi đầu của một kỷ nguyên “Nước Mỹ trên hết” kéo dài hơn hay không, trong đó Washington từ chối trật tự quốc tế mà họ từng dẫn đầu.

Chuyên gia Brands nhận định, đối với Nhật Bản, điều này gây sốc vô cùng. Quốc gia này đã phục hồi sau Thế chiến II dưới sự bảo trợ và bảo vệ của Mỹ. Các quan chức Nhật Bản biết rằng sự cân bằng trong khu vực sẽ bị phá vỡ nếu Washington rút lui khi Bắc Kinh vươn lên. Trong nhiều thập kỷ, liên minh với Mỹ đã là nền tảng của chính sách đối ngoại của Nhật Bản. Nếu liên minh đó bị lung lay, các biện pháp quyết liệt – như chế tạo vũ khí hạt nhân – có thể là giải pháp để Nhật Bản tồn tại.