Người lao động sẽ “thiệt thòi” nếu nhận bảo hiểm xã hội một lần

Theo thống kê của Bảo hiểm xã hội (BHXH) Việt Nam, trong ba tháng đầu năm 2021, số người hưởng BHXH một lần tăng hơn 20,5% so cùng kỳ năm 2020.

Điều đó đồng nghĩa với việc trong tương lai những người lao động (NLĐ) này khi đến tuổi về hưu sẽ không có thu nhập hằng tháng từ lương hưu để bảo đảm cuộc sống hằng ngày và không được cấp thẻ Bảo hiểm y tế (BHYT) miễn phí để chăm sóc sức khỏe khi về già…

Người dân được phát tờ rơi và tư vấn về chính sách BHXH, BHYT. Ảnh: TÂM TRUNG

Nhiều thiệt thòi cho NLĐ nếu nhận BHXH một lần
Theo thống kê của BHXH Việt Nam, số NLĐ nghỉ hưởng BHXH một lần đang có xu hướng gia tăng qua các năm (giai đoạn 2016 – 2020 có tốc độ tăng trung bình mỗi năm khoảng 9%). Đáng lo ngại, trong ba tháng đầu năm 2021, số lượng NLĐ nhận BHXH một lần tiếp tục tăng nhanh. Cả nước đã có 226.503 người hưởng BHXH một lần, tăng hơn 20,5% so cùng kỳ năm 2020. Một số địa phương bị ảnh hưởng của dịch Covid-19 có số người hưởng BHXH một lần tăng cao như: Khánh Hòa, Quảng Nam, Đà Nẵng… Nguyên nhân của tình trạng nêu trên chủ yếu là do tác động của dịch Covid-19, khiến doanh nghiệp gặp khó khăn dẫn đến nhiều lao động mất việc, nghỉ việc. Theo quy định hiện nay, NLĐ nghỉ việc đủ 12 tháng cho nên họ làm thủ tục đề nghị hưởng BHXH một lần với mong muốn có một khoản tiền để trang trải cuộc sống hiện tại.
Có thể thấy, việc NLĐ đăng ký nhận BHXH một lần rời khỏi hệ thống BHXH là thực trạng đáng lo ngại, không chỉ ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi của họ, mà còn làm ảnh hưởng tới tình hình kinh tế – xã hội, cũng như việc bảo đảm an sinh xã hội. Chia sẻ lo lắng trước tình trạng số NLĐ nhận BHXH một lần gia tăng, Trưởng ban Thực hiện chính sách BHXH (BHXH Việt Nam) Đỗ Ngọc Thọ cho biết: Việc nhận BHXH một lần sẽ đem đến nhiều thiệt thòi cho NLĐ. Vì cái lợi trước mắt mà NLĐ sẽ bỏ lỡ cơ hội được hưởng lương hưu để trang trải cuộc sống, cũng như được hưởng chế độ BHYT để chăm sóc sức khỏe khi về già. Theo tính toán, nếu cùng một thời gian đóng BHXH thì tổng lợi ích bằng tiền khi hưởng lương hưu hằng tháng sẽ cao hơn nhiều khi hưởng BHXH một lần.
Vì vậy, công đoàn các cấp cần phối hợp BHXH các địa phương chú trọng thông tin, truyền thông rộng rãi tới NLĐ về tính ưu việt, lợi ích lâu dài khi tiếp tục tham gia BHXH. Khuyến nghị họ cân nhắc kỹ, không nên quyết định hưởng BHXH một lần mà nên bảo lưu thời gian đóng BHXH để khi có điều kiện thì tiếp tục tham gia BHXH bắt buộc hoặc tham gia BHXH tự nguyện, để có điều kiện tự bảo đảm cuộc sống và chăm sóc sức khỏe cho bản thân khi về già, hết tuổi lao động.
Cần xây dựng chính sách đồng bộ
Mới đây, Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội (LĐ-TB và XH) đã có dự thảo Tờ trình Chính phủ về đề nghị xây dựng Luật BHXH (sửa đổi). Trong đó, có một điểm mới đáng chú ý là NLĐ thay vì đóng BHXH từ 20 năm trở lên mới được nhận lương hưu thì Bộ LĐ-TB và XH đề xuất giảm dần số năm đóng xuống còn 15 năm, hướng tới 10 năm.
Thống kê của Bộ LĐ-TB và XH cho thấy, đến hết năm 2020, mới chỉ có gần 33,5% lực lượng lao động trong độ tuổi tham gia BHXH, vẫn còn gần 32 triệu người trong lực lượng lao động ở độ tuổi lao động (khoảng 66,5%) chưa tham gia BHXH. Trong khi đó, có khoảng 14,1 triệu người sau độ tuổi nghỉ hưu. Trong số này, có 3,1 triệu người đang được hưởng lương hưu và BHXH hằng tháng; 1,8 triệu người hưởng trợ cấp hưu trí. Đáng chú ý, còn hơn 9,2 triệu người sau độ tuổi nghỉ hưu chưa được hưởng một tầng an sinh nào khác.
Theo Phó Vụ trưởng Vụ BHXH (Bộ LĐ-TB và XH) Trần Hải Nam, mục tiêu Nghị quyết 28 về cải cách chính sách BHXH đặt ra là đến năm 2021 có khoảng 45% số người sau độ tuổi nghỉ hưu được hưởng lương hưu, BHXH hằng tháng và trợ cấp hưu trí xã hội và đến năm 2025 con số này tăng lên 55%. Nghị quyết cũng chỉ rõ, giảm dần số năm đóng BHXH tối thiểu để được hưởng chế độ hưu trí từ 20 năm xuống 15 năm, hướng tới còn 10 năm với mức hưởng được tính toán phù hợp, tạo điều kiện cho NLĐ cao tuổi, có số năm tham gia BHXH thấp nhưng vẫn được tiếp cận và thụ hưởng quyền lợi BHXH. Đây là một thách thức lớn, trong khi chính sách BHXH còn nhiều bất cập, chưa phù hợp tốc độ già hóa dân số.
Hiện nay, Luật BHXH (sửa đổi) năm 2014 quy định, NLĐ đủ tuổi nghỉ hưu trong điều kiện làm việc bình thường, đóng đủ 20 năm BHXH trở lên được hưởng lương hưu. Mức hưởng hằng tháng bằng 45% mức bình quân tiền lương tháng đóng BHXH và tương ứng với số năm đóng theo quy định. Phó Vụ trưởng Trần Hải Nam cho rằng, quy định điều kiện về thời gian tối thiểu được hưởng lương hưu quá chặt chẽ và quá dài dẫn đến số người đang tham gia rời bỏ hệ thống BHXH trước tuổi nghỉ hưu khá lớn, nhất là những người tham gia BHXH tự nguyện. Bên cạnh đó, cùng với tác động kinh tế khiến nhiều người nản lòng đã rời bỏ hệ thống BHXH. Về lâu dài, người già không có lương hưu sẽ tạo áp lực lớn cho xã hội khi phải bố trí nguồn lực đơn lẻ để bảo đảm an sinh, chăm sóc y tế. Chính vì thế, theo tính toán, nếu thay đổi phương án giảm dần số năm đóng BHXH sẽ khuyến khích người dân tham gia vào hệ thống, làm tăng nguồn thu vào Quỹ BHXH ngắn hạn và trung hạn; nguồn chi ngắn hạn, trung hạn và dài hạn cũng sẽ tăng. NLĐ sẽ được bảo vệ tốt hơn trước những rủi ro trong quá trình làm việc, tạo điều kiện để họ tăng khả năng tiếp cận với lương hưu khi về già.
Ủng hộ đề xuất nêu trên của Bộ LĐ-TB và XH, nhiều chuyên gia cho rằng việc thiết kế chính sách BHXH theo chế độ ngắn hạn và dài hạn có tính chất linh hoạt cao để người lao động lựa chọn. Phó Trưởng ban Quan hệ lao động (Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam) Lê Đình Quảng cho biết: “Trước đây, khi tham gia góp ý vào Nghị quyết 28, Tổng Liên đoàn Lao động đã đề xuất giảm số năm đóng BHXH tối thiểu để được hưởng lương hưu, thậm chí còn mong muốn giảm thời gian đóng BHXH xuống dưới 10 năm để NLĐ có thể tiếp cận với chính sách lương hưu”. Vì vậy, ban soạn thảo cần tính toán kỹ, bảo đảm đồng bộ giữa tỷ lệ đóng và tỷ lệ hưởng lương hưu và phải có một mức sàn lương hưu tối thiểu. Việc giảm thời gian đóng cần đồng thời với việc giảm tuổi nghỉ hưu đối với NLĐ một số ngành nghề đặc thù. Nếu không, NLĐ nhận lương hưu thấp sẽ gặp khó khăn khi về già.
Nguyên Thứ trưởng LĐ-TB và XH Phạm Minh Huân cũng cho rằng, đề xuất nêu trên đưa ra là nhân văn, bởi thực tế, nhiều NLĐ tham gia đóng BHXH muộn, khi đến tuổi về hưu mà số năm đóng BHXH chưa đủ thì nên được giải quyết để về hưu vì có thể họ đã không còn đủ sức khỏe để lao động. Giảm số năm đóng BHXH về hưu còn tạo ra động lực, khuyến khích lao động tham gia BHXH nhiều hơn. “Tuy nhiên, nếu thời gian đóng BHXH ngắn, thì mức lương hưu cũng sẽ rất thấp. Do đó, ban soạn thảo luật cần phải tính toán, nghiên cứu kỹ số năm đóng và số năm hưởng để đưa ra công thức tính lương hưu cho phù hợp”. Hiện tại, dự thảo đang được lấy ý kiến các bộ, ngành, các chuyên gia và tầng lớp nhân dân, Bộ LĐ-TB và XH tổng hợp ý kiến để trình Chính phủ dự kiến vào tháng 7 tới. Dự thảo sửa đổi luật sẽ được trình Quốc hội xem xét, cho ý kiến và thông qua trong các kỳ họp năm 2022 và 2023.