Ngày tận thế của côn trùng phức tạp hơn chúng ta nghĩ

Dữ liệu của nhiều thập kỷ qua cho thấy, các động vật chân đốt sống ở môi trường nước có xu hướng tăng lên, trong khi động vật chân đốt sống trên cạn lại có xu hướng giảm đi.

Xem xét một cách tổng quan về khái niệm được gọi là Ngày tận thế của côn trùng sẽ thấy một số kẻ có thể thành công giữa những kẻ thất bại, cùng với rất nhiều điều chúng ta chưa biết.

Các thuật ngữ nóng về thời điểm tận thế đã được đề cập trong suốt những năm gần đây mang đến sự lo ngại rằng sự phong phú về các loài côn trùng trên Trái Đất như bướm, bọ cánh cứng, ong và nhiều loài khác đã và đang biến mất. Sự lo lắng không chỉ về nguy cơ tuyệt chủng của các loài. Thậm chí các loài có thể sống sót cũng có thể đang bị thu hẹp số lượng cá thể rất nhiều dẫn đến số lượng cá thể nhỏ nhoi còn lại của loài không thể đảm bảo các chức năng trong hệ sinh thái của chúng.

Hiện nay, có một cái nhìn mới về sự phong phú của các loài côn trùng, cho rằng nhìn chung những loài côn trùng sống ở môi trường nước ngọt đang tăng lên. Theo một nghiên cứu công bố trên tạp chí Khoa học ngày 24 tháng Tư, dữ liệu được thu thập chủ yếu từ những năm 1960 cho thấy các loài bọ cánh cứng, các loài phù du, chuồn chuồn và các sinh vật khác sống phần lớn trong nước đã tăng khoảng 11% mỗi thập kỷ. Ngược lại, các loài côn trùng trên cạn đã giảm số lượng cá thể khoảng 9% mỗi thập kỷ.

“Các loài côn trùng sẽ không biến mất” – Roel van Klink, một nhà côn trùng học tại Trung tâm nghiên cứu Đa dạng sinh học tổng hợp của Đức tại Leipzig, đồng tác giả của nghiên cứu cho biết. Đó là điều mà nhóm nghiên cứu đã thấy được, tuy nhiên, về tổng thể vẫn có rất nhiều vấn đề cần quan tâm.

Van Klink bắt đầu nghĩ về dự án này vào năm 2017, khi hoạt động giám sát kỹ lưỡng và lâu dài về sinh khối của các loài côn trùng bay tại 63 khu bảo tồn thiên nhiên tại Đức đã giảm xuống hơn 75% trong vòng 27 năm. Van Klink nhớ lại rằng khi đó ông đã nghĩ rằng đó là một hiện tượng chung. Sau 2 tháng không nghe thấy có ai đó bắt đầu tìm kiếm dữ liệu trên toàn thế giới, ông đã nhận ra rằng “mình phải làm điều đó”.

Van Klink và các đồng nghiệp đã tìm thấy 166 điều tra về sự phong phú (số lượng cá thể và/hoặc sinh khối tuyệt đối của các loài côn trùng và đôi khi có cả nhện lẫn trong đó) tiến hành trong vòng 10 năm tại 1.676 khu vực trên thế giới. Dữ liệu lâu đời nhất đã có từ năm 1928, nhưng hầu như dữ liệu tập trung từ những năm 1980 trở đi. Các nhà nghiên cứu so sánh mức độ số lượng cá thể đã giảm và tăng một cách đột ngột hay từ từ. Khi những cuộc điều tra bắt đầu, nhiều khu vực đã bị ảnh hưởng nặng bởi con người. Ví dụ như, ông suy đoán rằng sự gia tăng phong phú về số lượng động vật chân đốt nước ngọt có thể phản ảnh một vài sự cải thiện do các luật về môi trường đã cải thiện chất lượng nước tại Hoa Kỳ.

Sự tăng giảm về số lượng côn trùng trên toàn thế giới. Các cuộc điều tra (thể hiện bằng dấu chấm) kéo dài 10 năm cho thấy xu hướng thay đổi về mức độ phong phú (màu đỏ hơn là giảm nhanh hơn, màu xanh hơn là tăng nhanh hơn). Nhìn chung, côn trùng nước ngọt đang tăng lên, còn côn trùng trên cạn lại đang giảm đi. Tuy nhiên, cả hai xu hướng này đều bị bóp méo bởi dữ liệu không tương xứng ở Bắc Mỹ.

Van Klink lưu ý phản đối sự tìm kiếm một mối đe dọa lớn nhằm giải thích cho các xu hướng. Ông cho rằng thậm chí nếu con người dừng sử dụng thuốc trừ sâu vào ngày mai, , “không có bằng chứng nào thể hiện rằng các loài côn trùng cũng sẽ đột nhiên bình yên”. Ông đưa ra danh sách một loạt các mối đe dọa: môi trường sống bị phá hủy hoặc phân chia, biến đổi khí hậu, các loại thuốc trừ sâu, đô thị hóa, ô nhiễm ánh sáng… có thể quan trọng đối với một số nơi.

Alison Johnston, một nhà sinh thái học định lượng tại Cornell Lab of Ornithology nhận xét rằng, việc tìm kiếm các nghiên cứu và các chiến lược trộn dữ liệu từ nhiều địa điểm khác nhau của nghiên cứu này dường như “kỹ lưỡng và phân tích thận trọng hơn nhiều ” so với những nghiên cứu trước đây về sự suy giảm của côn trùng. Tuy nhiên bà cũng cảnh báo rằng các xu hướng mà nghiên cứu này phát hiện được thúc đẩy chủ yếu bởi quá nhiều dữ liệu từ Bắc Mỹ. Nếu tách lục địa này ra khỏi hệ thống dữ liệu thì sự suy giảm sẽ chỉ còn một nửa.

Van Klink đồng ý rằng kiểu phân tích này cần dữ liệu về nhiều khu vực hơn. Ông cho biết, “ở khắp Châu Phi, nhóm nghiên cứu chỉ có 2 bộ dữ liệu”. Không có dữ liệu từ Ấn Độ, còn Úc thì “không được thể hiện đúng mức”.

Nghiên cứu này còn có các cảnh báo về các kết luận bị bóp méo gần đây. Tin tức về sự phát triển mạnh lên của các sinh vật nước ngọt có thể làm bạn vui lên, nhưng những vùng nước như vậy chỉ chiếm 2,49% diện tích trái đất. Trong một thông báo khác, các nhà nghiên cứu chỉ ra rằng hệ thống dữ liệu từ các khu vực được bảo vệ trong nghiên cứu này nhiều hơn so với các khu vực được bảo vệ đặc biệt, vì thế các điều tra về sự sống trong những điều kiện nhàn nhã đó có thể không thể hiện sâu sắc tín hiệu về sự suy giảm trong nghiên cứu tổng thể.

Kể cả có tất cả các cảnh báo này, van Klink vẫn nhìn thấy một vấn đề chưa rõ ràng thấp thoáng sự suy giảm khoảng 1% mỗi năm trong những phát hiện trong bài báo. Ông cho rằng, đây không phải là điều mà bạn sẽ lưu ý năm này qua năm khác, bởi vì quần thể côn trùng thay đổi rất nhiều. “Nhưng sau 30 năm bạn sẽ thấy sự biến mất của 1 phần tư số côn trùng”. Thay vì cần hệ thống dữ liệu rõ ràng về sự suy giảm côn trùng, “chúng ta thực sự cần làm một cái gì đó đối với sự suy giảm đó”.

Ngọc Anh