Ngành gỗ ứng phó trước nguy cơ gia tăng phòng vệ thương mại

Việc tham gia các hiệp định thương mại tự do (FTA) đã mở ra cơ hội lớn cho hàng hoá xuất khẩu Việt Nam tiếp cận nhiều hơn thị trường nước ngoài; gia tăng năng lực sản xuất.

Tuy nhiên, ở chiều ngược lại hàng hoá xuất khẩu của Việt Nam đang đối mặt nhiều thách thức, nhất là nguy cơ gia tăng điều tra, áp dụng phòng vệ thương mại.

Sản xuất gỗ ván ép cong xuất khẩu tại nhà máy của Công ty TNHH Gỗ ván ép Nhật Nam, xã An Điền, huyện Bến Cát, tỉnh Bình Dương. Ảnh minh họa: Vũ Sinh/TTXVN

Ông Chu Thắng Trung – Phó Cục trưởng Cục Phòng vệ thương mại ( Bộ Công Thương) đã nhấn mạnh tới vấn đề này tại tọa đàm Ngành gỗ sẵn sàng trước xu thế bảo hộ do báo Công Thương tổ chức chiều 4/8 tại Hà Nội.

Theo ông Chu Thắng Trung, những năm qua Việt Nam đã tích cực tham gia tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế; trong đó, Việt Nam đã tham gia đàm phán ký kết FTA quan trọng như Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), Hiệp định Thưng mại tự do Việt Nam-EU (EVFTA), Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP)…

Ở một khía cạnh khác, hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam đang bị các nước áp dụng biện pháp phòng vệ thương mại với tần suất ngày càng gia tăng. Thống kê cho thấy, tính đến hết tháng 7 năm 2022, hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam đã là đối tượng của 220 vụ việc điều tra phòng vệ thương mại của nước ngoài; trong đó, số vụ việc điều tra từ năm 2011 đến nay là 173 vụ, chiếm tỷ lệ 78%.

Tuy nhiên, nhìn sâu hơn về mặt bản chất, ông Chu Thắng Trung cho rằng, phòng vệ thương mại là xu thế tất yếu của quá trình hội nhập. Xuất khẩu tăng khiến tần suất bị điều tra phòng vệ thương mại tăng lên là điều có thể lý giải được.

Điều này cũng thể hiện năng lực sản xuất, xuất khẩu của nền kinh tế Việt Nam đang ngày càng phát triển, đủ sức cạnh tranh và gây sức ép với ngành sản xuất nội địa của nước nhập khẩu, khiến các ngành sản xuất này buộc phải sử dụng biện pháp phòng vệ thương mại để bảo vệ ngành sản xuất trong nước.

Thế nhưng gần đây là số lượng vụ việc chống lẩn tránh nhằm vào hàng hóa xuất khẩu từ Việt Nam đang có dấu hiệu tăng lên do cáo buộc Việt Nam sử dụng nguyên liệu chính hoặc các hình thức khác nhau để lẩn tránh thuế phòng vệ thương mại đang được áp dụng với một quốc gia, lãnh thổ khác.

Điển hình như ngành gỗ – một ngành có kim ngạch xuất khẩu lớn đang phải đối mặt với 2 vụ việc điều tra chống lẩn tránh thuế phòng vệ thương mại do Hoa Kỳ khởi xướng, một là với sản phẩm gỗ dán cứng và hai là với sản phẩm tủ gỗ.

Ông Ngô Sỹ Hoài – Phó Chủ tịch kiêm Tổng thư ký Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam cho hay, ngành gỗ đang đối diện ngày càng nhiều hơn với những vụ việc liên quan đến biện pháp phòng vệ thương mại mà các đối tác thương mại lớn của Việt Nam thường áp dụng cả về tần suất xuất hiện cũng gia tăng cao và những thiệt hại mà doanh nghiệp Việt Nam phải chịu thiệt hại ngày càng lớn hơn.

Theo ông Ngô Sỹ Hoài, Việt Nam có mức tăng trưởng bứt phá đã trở thành nước xuất khẩu gỗ đứng thứ 5 thế giới, riêng đồ mộc tức là nhóm như bàn ghế giường tủ là nhóm có giá trị gia tăng cao thứ 2 thế giới sau Trung Quốc. Do đó, ngành gỗ phải đối diện nhiều hơn các biện pháp phòng vệ thương mại.

Ngoài ra, cùng với xu hướng tự do hóa thương mại cùng với rất nhiều FTA mà Việt Nam đã ký, động thái này khiến các nước đều tăng cường các biện pháp phòng vệ thương mại, đôi khi còn là chủ nghĩa bảo hộ thương mại.

Trước đây, Việt Nam đã đối diện một số vụ kiện chống bán phá giá và chống trợ cấp, cụ thể Ấn Độ, Thổ Nhĩ Kỳ đã kiện và áp thuế mặt hàng gỗ dán và gỗ dán cứng của Việt Nam. Sau đó, lại bị Hàn Quốc kiện và áp thuế gỗ dán xuất khẩu sang Hàn Quốc với mức thuế trên dưới 10%. Năm 2021, Canada cũng điều tra và áp thuế mặt hàng salon đệm mút của Việt Nam xuất khẩu và mức thuế khá nặng nề, trên dưới 10%.

Bà Nguyễn Thị Thu Trang – Giám đốc Trung tâm WTO và Hội nhập, Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) nhấn mạnh: Theo quan sát và theo dõi của VCCI, so với trước đây, các doanh nghiệp, hiệp hội đã trưởng thành hơn rất nhiều trong ứng phó với các vụ kiện phòng vệ thương mại ở các thị trường xuất khẩu và rất có kinh nghiệm trong việc làm thế nào để thực hiện thành công các vụ kiện.

Các doanh nghiệp và các hiệp hội đã biết nhiều hơn về các nguy cơ và hệ quả lớn từ các vụ việc gây ra đối với ngành sản xuất. Điều này thể hiện sự nỗ lực tuyên truyền, phổ biến của các cơ quan như Cục phòng vệ thương mại (Bộ Công Thương) cũng như các đơn vị hiệp hội hay VCCI.

Tuy nhiên vẫn còn nhiều vấn đề có thể phải cải thiện thêm. Thông qua 2 vụ việc như về mật ong và gỗ có thể thấy rằng, các doanh nghiệp chưa có chuẩn bị xa về nhận thức, chỉ biết qua, lúc xảy ra mới tìm hiểu và chưa có chuẩn bị kỹ về nguồn lực để ứng phó với phòng vệ thương mại ở thị trường Hoa Kỳ.

Chia sẻ về nguyên nhân, tại sao Hoa Kỳ, Canada thường xuyên có hoạt động điều tra phòng vệ thương mại với sản phẩm gỗ, ông Chu Thắng Trung cho rằng, đây là các quốc gia đã sử dụng công cụ phòng vệ thương mại từ sớm.

Cùng với đó, xuất khẩu của Việt Nam có sự tăng trưởng lớn trong thời gian vừa qua, đối với mặt hàng gỗ như gỗ dán, sản phẩm chiếm 30% tỷ trọng nhập khẩu vào Hoa Kỳ, tủ bếp cũng tương tự.

Đáng lưu ý, có một số mặt hàng rủi ro sẽ lớn, nguyên nhân do các mặt hàng này đã từng bị điều tra trong quá khứ, từng bị áp dụng biện pháp phòng vệ thương mại.

Do đó, Bộ Công Thương khuyến khích doanh nghiệp tham gia điều tra; trong trường hợp tích cực có kết quả tốt hơn, số lượng doanh nghiệp có thể không bị áp thuế hoặc áp thuế mức độ thấp, đảm bảo kết quả xuất khẩu.

Riêng về ngành gỗ, theo ông Chu Thắng Trung, Bộ Công Thương cũng đã khuyến cáo đối với một số mặt hàng ngay từ khi nước nhập khẩu chưa có động thái gì, để doanh nghiệp có sự chuẩn bị trước. Qua quá trình theo dõi, nắm bắt được thời điểm nước nhập khẩu có động thái tiến hành điều tra, Bộ Công Thương lập tức trao đổi với hiệp hội, hướng dẫn doanh nghiệp thực hiện các thủ tục điều tra, các yêu cầu bắt buộc tuân theo; hướng dẫn cách thức, hướng xử lý; xác định kịch bản có thể xảy ra.

Trong suốt quá trình diễn ra vụ việc, từ giai đoạn nhận đơn kiện cho tới khi khởi xướng chính thức và giai đoạn điều tra, Bộ Công Thương, cụ thể là Cục Phòng vệ thương mại đã luôn đồng hành, sát cánh cùng hiệp hội, doanh nghiệp; phối hợp với các bên có liên quan tích cực triển khai các hoạt động ứng phó, xử lý vụ việc.

Đề cập đến xu thế điều tra phòng vệ thương mại, ông Chu Thắng Trung nhấn mạnh: Các quốc gia đang có sự điều chỉnh, hoàn thiện, thay đổi về phòng vệ thương mại. Hơn nữa, nhiều vụ việc điều tra được các thị trường đưa ra biện pháp kỹ thuật mới như điều tra tình hình thị trường đặc biệt.

Đây là căn cứ để cho cơ quan điều tra không lấy dữ liệu do doanh nghiệp cung cấp mà sử dụng dữ liệu của bên thứ ba, điều này sẽ gây bất lợi lớn cho doanh nghiệp. Ngoài ra, các vụ việc điều tra không chỉ tăng lên về số lượng mà còn ở mức độ phức tạp.

Các sản phẩm bị điều tra, áp dụng biện pháp phòng vệ thương mại tương đối đa dạng và ngày càng mở rộng, không chỉ giới hạn ở các mặt hàng có kim ngạch xuất khẩu lớn mà còn mở rộng với những sản phẩm có giá trị và lượng xuất khẩu trung bình và nhỏ.

Về thị trường điều tra, áp dụng biện pháp ngày càng mở rộng như ngoài Hoa Kỳ, Canada hiện cũng xuất hiện thị trường hay các nước ASEAN khác gia tăng điều tra như phòng vệ thương mại đối với hàng hoá xuất khẩu của Việt Nam; hay Hàn Quốc, Đài Loan (Trung Quốc)…

Đặc biệt, các vụ việc có xu hướng điều tra khắt khe hơn; trong đó, các nước đang có xu hướng thắt chặt, đưa ra các yêu cầu cao hơn đối với Chính phủ, doanh nghiệp bị điều tra, áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại.

Trước các thách thức trên, đối với doanh nghiệp cần phân tán rủi ro, cố gắng đa dạng hoá thị trường xuất khẩu, tránh bỏ trứng vào một giỏ. Theo đó, để tiếp tục xử lý, ứng phó hiệu quả các vụ việc phòng vệ thương mại trong thời gian tới, cần có sự tham gia tích cực và sự phối hợp chặt chẽ của cả Chính phủ và doanh nghiệp.

Ngoài ra, hoàn thiện hệ thống truy xuất nguồn gốc, hệ thống sổ sách kế toán để phục vụ điều tra phòng vệ thương mại cũng như phục vụ việc đăng ký cơ chế tự chứng nhận nguồn gốc nguyên liệu đối với các sản phẩm bị điều tra chống lẩn tránh.

Ông Chu Thắng Trung cũng lưu ý doanh nghiệp cần hợp tác đầy đủ với cơ quan điều tra nước ngoài để tránh gây bất lợi cho doanh nghiệp.