Nga, Iran và Azerbaijan: Trục năng lượng mới định hình Âu – Á?

Đây không chỉ là một thỏa thuận thương mại mà còn mang ý nghĩa chính trị chiến lược, đối phó với lệnh trừng phạt từ phương Tây và tìm kiếm thị trường mới.

Tuy nhiên, tham vọng này cũng đối mặt với những thách thức lớn về cơ sở hạ tầng và kinh tế.

Tổng thống Nga Vladimir Putin (phải) trong cuộc gặp Tổng thống Iran Masoud Pezeshkian tại Moskva, ngày 17/1/2025. Ảnh: IRNA/TTXVN

Một trục năng lượng mới đang hình thành ở khu vực Âu – Á khi Nga và Iran – hai cường quốc khí đốt hàng đầu thế giới – đạt được thỏa thuận về tuyến đường ống dẫn khí đốt qua Azerbaijan. Theo Bộ trưởng Năng lượng Nga Sergey Tsivilev, hai bên đang trong giai đoạn đàm phán cuối cùng về giá cả, trong khi các thông số kỹ thuật khác đã được thống nhất.

Ilham Shaban, Trưởng Trung tâm Nghiên cứu Dầu mỏ có trụ sở ở Azerbaijan, nhận định thỏa thuận này mang tính chính trị nhiều hơn là thương mại. Theo ông, đây là một động thái mang tính biểu tượng, nhằm gửi thông điệp rõ ràng tới cả phương Tây và Trung Quốc.

Thỏa thuận đối tác chiến lược được ký kết vào giữa tháng này đặt ra mục tiêu xuất khẩu khí đốt từ 2 tỷ mét khối (bcm) đến 55 bcm hàng năm. Tuy nhiên, chuyên gia Shaban chỉ ra điểm đáng chú ý là con số khởi điểm 2 bcm – tương ứng với công suất đường ống hiện tại giữa Azerbaijan và Iran – quá nhỏ đối với hai cường quốc khí đốt.

Để đạt được mục tiêu 55 bcm mỗi năm, việc xây dựng nhiều đường ống mới là không thể tránh khỏi, đòi hỏi khoản đầu tư hàng tỷ đô la Mỹ. Chuyên gia Shaban so sánh với trường hợp trước đây của Nga, khi Moskva cần tới 10 đường ống qua Ukraine để vận chuyển 160 bcm khí đốt đến châu Âu. Điều này cho thấy quy mô cơ sở hạ tầng cần thiết để thực hiện thỏa thuận mới.

Chiến lược của Nga trong bối cảnh trừng phạt

Theo các chuyên gia, thỏa thuận này phản ánh phản ứng chiến lược của Nga trước việc xuất khẩu khí đốt sang châu Âu sụt giảm do các lệnh trừng phạt liên quan đến xung đột ở Ukraine. Trong khi Moskva đang tìm cách chuyển hướng sang thị trường Trung Quốc, các đường ống hiện tại chỉ có công suất giới hạn 50 bcm/năm. Hơn nữa, Bắc Kinh vẫn thận trọng trong việc đầu tư cơ sở hạ tầng và thường đàm phán các điều khoản có lợi cho mình.

Trong khi đó, Iran, với trữ lượng khí đốt hơn 32 nghìn tỷ mét khối – lớn thứ hai thế giới, đã phải đối mặt với tình trạng thiếu hụt trong nước vào mùa Đông ba năm qua.

Tuy nhiên, nhà kinh tế học Eldeniz Amirov tại Baku cho rằng khối lượng đề xuất trong thỏa thuận vượt xa nhu cầu nội địa của Iran, gợi ý về những tham vọng lớn hơn.

Về phần mình, Azerbaijan được chọn làm quốc gia trung chuyển nhờ vị trí địa lý thuận lợi và cơ sở hạ tầng sẵn có. Tuy nhiên, chuyên gia Amirov bày tỏ sự hoài nghi về triển vọng dài hạn của thỏa thuận, đặt câu hỏi về cách Iran sẽ sử dụng khí đốt của Nga và liệu thỏa thuận này có liên quan đến việc tránh né lệnh trừng phạt hay không.

Các chuyên gia cũng đồng thuận rằng thỏa thuận khí đốt Nga – Iran không đơn thuần nhằm đáp ứng nhu cầu năng lượng mà còn thể hiện mối quan hệ đối tác chiến lược. Mặc dù nó báo hiệu sự thách thức đối với các lệnh trừng phạt của phương Tây và nỗ lực tìm kiếm thị trường mới, những khó khăn đáng kể về kinh tế và hậu cần vẫn cần được giải quyết trước khi thỏa thuận này có thể đi vào hiện thực.