Nga đã ‘đánh bật’ Pháp khỏi châu Phi?

Sự suy yếu của Pháp ở châu Phi một phần là hệ quả từ sự mở rộng ảnh hưởng của Nga trên lục địa này, đặc biệt là kể từ khi xung đột Nga – Ukraine nổ ra.

Một chiếc xe bọc thép gắn cờ Nga ở Bangui, CH Trung Phi năm 2020. Ảnh: AFP

Quốc kỳ Pháp đã được hạ xuống lần cuối cùng trong trại quân sự Bila Zagré ở Burkina Faso vào cuối tuần trước, đánh dấu sự kết thúc 13 năm hiện diện của các lực lượng vũ trang Pháp ở quốc gia Tây Phi này. Việc Pháp rút khỏi Burkina Faso cũng đánh dấu sự mất ảnh hưởng nhanh chóng và đáng kinh ngạc đối với một cường quốc thuộc địa cũ.

Khoảng 400 binh sĩ Pháp đã được triển khai ở Burkina Faso kể từ năm 2010, như một phần trong nỗ lực của Paris nhằm ngăn chặn các vụ bắt giữ con tin và sau đó là kiềm chế sự bành trướng của các nhóm khủng bố ở khu vực Sahel rộng lớn hơn. Vào tháng 1 năm nay, binh sĩ Pháp được cho một tháng để rời khỏi quốc gia châu Phi này, một quyết định diễn ra sau thời kỳ bất ổn ngày càng gia tăng ở Burkina Faso, với điểm nhấn là cuộc đảo chính vào năm 2022.

Việc rút khỏi Burkina Faso là thất bại thứ ba đối với Tổng thống Pháp Emmanuel Macron, người đã tuyên bố về một cách tiếp cận mới đối với châu Phi khi lên nắm quyền vào năm 2017, một cách tiếp cận dựa trên “quan hệ đối tác bình đẳng”.

Trong những tháng gần đây, Pháp cũng đã phải rời Mali và CH Trung Phi, làm dấy lên lo ngại về “hiệu ứng domino” trên khắp lục địa khi ông Macron kết thúc chiến dịch Barkhane kéo dài hàng thập kỷ chống lại các chiến binh thánh chiến ở Sahel.

Seidik Abba, chuyên gia nghiên cứu về an ninh châu Phi tại Đại học Valenciennes ở Pháp, nhận định: “Đó là một thử thách thực sự đối với nước Pháp. Nếu không muốn chứng kiến sự suy giảm [khắp châu Phi], thì họ phải thay đổi cách tiếp cận. Ở Burkina Faso, tình hình rất bấp bênh. Và bây giờ ở Chad và Niger, mọi người muốn thấy một kiểu hợp tác mới với Pháp”.

Theo báo cáo, hiện vẫn còn khoảng 6.000 binh sĩ Pháp hiện diện ở lục địa châu Phi, trong đó 1.000 quân ở Niger và 900 binh sĩ ở Bờ Biển Ngà.

Những lý do khiến ảnh hưởng suy yếu của Pháp ở khu vực Sahel có nhiều khía cạnh, bắt nguồn từ lịch sử thuộc địa và được thúc đẩy bởi chính trị địa phương, nhưng những rắc rối của Pháp cũng là hệ quả từ sự mở rộng ảnh hưởng của Nga trên lục địa này, đặc biệt là kể từ khi xung đột Nga – Ukraine nổ ra.

Khi quân đội Pháp rút khỏi châu Phi, trong một số trường hợp, họ được thay thế bằng lực lượng quân sự tư nhân Nga “ Wagner Group”. Tại Burkina Faso, các nhà lãnh đạo quân sự của nước này phủ nhận rằng họ đã ký một thỏa thuận với Nhóm Wagner, nhưng lính đánh thuê Nga đã được phát hiện ở nước này.

Trong những năm gần đây, Nga đã mở rộng ảnh hưởng ở châu Phi, bao gồm Mali, Burkina Faso và CH Trung Phi. Paris dường như đã nhận thấy điều này và Tổng thống Macron dự kiến sẽ tới Angola, CH Congo và Gabon vào tuần tới, ngay sau chuyến thăm của Ngoại trưởng Nga Sergey Lavrov tới Mali, Mauritania và Sudan vào tháng 1/2023.

“Chúng tôi chưa xây dựng đủ quyền lực mềm (ở châu Phi). Các đại sứ của chúng tôi thường gây khó chịu hơn khi đưa ra các phản bác, thay vì chỉ giao tiếp trong khuôn khổ thể chế”, một quan chức chính phủ Pháp nói với điều kiện giấu tên.

Trong bài phát biểu về quốc phòng vào tháng 11 năm ngoái, ông Macron lập luận rằng quân đội Pháp cũng nên tập trung vào các hoạt động gây ảnh hưởng, trước các chiến dịch thông tin sai lệch – đặc biệt là ở châu Phi.

Mới đây, Bộ trưởng Quốc phòng Pháp Sébastien Lecornu đã đến thăm Bờ Biển Ngà lần thứ hai trong vòng chưa đầy một năm để thảo luận về các điều kiện hiện diện quân sự của Pháp trong khu vực.

Và trong nỗ lực đối phó với cuộc cạnh tranh ngoại giao trên mạng, Bộ Ngoại giao Pháp đã thành lập một đơn vị mới để phát hiện các dấu hiệu ban đầu của các chiến dịch thông tin sai lệch, đồng thời cung cấp cho các quan chức Pháp trên toàn thế giới “một văn phòng hỗ trợ” để giúp đối phó với các hoạt động tin tức giả mạo, theo một nhà ngoại giao Pháp.