Năng lượng hạt nhân – Chìa khóa để châu Âu tồn tại không cần dầu Nga?

Sau 20 năm tranh cãi, Bỉ dự kiến đóng cửa các nhà máy hạt nhân vào năm 2025, song đã buộc phải đổi ngược ý định vì cuộc chiến ở Ukraine và giá năng lượng tăng cao.

Sự việc trên đã làm dấy lên một cuộc tranh luận ở khắp châu Âu về lộ trình tốt nhất dẫn tới một nền năng lượng tương lai có mức khí thải carbon thấp và an toàn.

Ông Christophe Collignon, thị trưởng thành phố Huy – nơi có nhà máy hạt nhân Tihange – cho biết hầu hết người dân ở thành phố miền đông Bỉ này hoan nghênh quyết định kéo dài hoạt động của lò phản ứng cũ đến năm 2035. Cơ sở này thành lập năm 1975 và mọi cư dân đều quen biết một người làm việc cho nhà máy.

Trạm làm mát của nhà máy điện hạt nhân Dampierre-en-Burly ở Pháp. Ảnh: Bloomberg

“Đôi khi bạn phải thực dụng hơn. Liệu chúng ta có thể tuân theo thời hạn đóng cửa cũ hay không? Ngay bây giờ, câu trả lời là không”, ông Collignon nói. Theo ông, thời hạn năm 2025 là quá sát để đảm bảo an ninh năng lượng cho Bỉ.

Tình trạng tiến thoái lưỡng nan của Bỉ về việc làm thế nào để chuyển sang các nguồn năng lượng xanh để đạt được mục tiêu không phát thải carbon vào năm 2050 cũng đang xảy ra trên khắp Liên minh châu Âu (EU).

Kể từ khi Nga mở chiến dịch đặc biệt ở Ukraine, EU đã tuyên bố sẽ cắt giảm sử dụng khí đốt của Nga – vốn chiếm khoảng 40% nguồn cung trong khu vực này – với mức 2/3 trong năm nay và chấm dứt sự phụ thuộc vào Nga trước năm 2030.

Đề xuất cấm nhập khẩu dầu của Nga được đưa ra hôm 4/5 có thể làm phức tạp thêm an ninh năng lượng của EU trong bối cảnh giá đang tăng vọt. Bên cạnh đó, mục tiêu song song là cắt giảm nhiên liệu hóa thạch của Nga đồng thời giảm lượng khí thải các-bon đang làm hồi sinh mối quan tâm về điện hạt nhân tại hầu hết châu Âu.

Ông Richard Bronze, người đứng đầu bộ phận địa chính trị tại công ty nghiên cứu có trụ sở tại London Energy Aspects, cho biết: “Cố gắng đạt được mục tiêu phát thải bằng 0 trong một khung thời gian có thể chấp nhận được cũng như hạn chế sự nóng lên toàn cầu là một tham vọng lớn. Đó là một nỗ lực tốn kém”. Ông tin rằng việc các nước muốn giảm nhập khẩu năng lượng Nga trong thời hạn ngắn sẽ khiến mục tiêu trên trở nên khó khăn hơn.

Năng lượng tái tạo

Những nỗ lực của Bỉ nhằm loại bỏ năng lượng hạt nhân được bắt đầu từ năm 2003, sau khi đảng Xanh lần đầu nắm quyền lực trong chính phủ liên minh và tiến hành bỏ phiếu về việc giảm dần sử dụng năng lượng hạt nhân. Và 12 chính phủ sau đó vẫn chưa thể hoàn thành mục tiêu này.

Trớ trêu thay, hồi tháng 3, chính ông Tinne Van der Straeten của đảng Xanh, với tư cách là Bộ trưởng Năng lượng, đã thông báo quyết định trì hoãn từ bỏ hạt nhân của Bỉ. “ Thế giới đã thay đổi. Hoàn cảnh buộc chúng tôi phải thay đổi lộ trình, chứ không phải đích đến”, phát ngôn viên đảng Xanh Baptiste Erpicum trả lời phỏng vấn báo giới.

Các ống khói của nhà máy điện hạt nhân Doel tại Antwerp, Bỉ. Ảnh: Bloomberg

Theo Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA), gần 40% sản lượng điện của Bỉ bắt nguồn từ năng lượng hạt nhân, chiếm tỷ lệ cao thứ sáu ở EU.

Quốc gia này vẫn chưa tìm ra các giải pháp thay thế đáng tin cậy, mặc dù đã đầu tư lớn vào các trang trại gió ngoài khơi và loại bỏ dần điện hạt nhân có khả năng làm tăng sử dụng khí đốt.

Người phát ngôn Erpicum cho biết đảng Xanh cam kết thoát khỏi năng lượng hạt nhân, đặc biệt là trước những lo ngại về rò rỉ phóng xạ. Ông nói thêm rằng chính phủ Bỉ đã dành 1,2 tỷ euro để hướng tới mục tiêu 100% về năng lượng tái tạo vào năm 2050.

Giải pháp hạt nhân có khả thi?

Châu Âu đang bị chia rẽ về vấn đề khai thác năng lượng hạt nhân. Một số quốc gia đã cam kết loại bỏ nguồn năng lượng này sau khi xảy ra thảm họa hạt nhân Fukushima năm 2011 ở Nhật Bản và vụ nổ lò phản ứng Chernobyl năm 1986.

Dữ liệu của EU cho thấy sản lượng điện hạt nhân đã giảm trên khắp châu Âu kể từ năm 2004, với việc Lithuania đóng cửa các cơ sở sản xuất vào năm 2009 cùng sự cắt giảm lớn ở Đức, Thụy Điển và Bỉ.

Là nền kinh tế lớn nhất châu Âu, Đức sẽ đóng cửa các nhà máy hạt nhân cuối cùng trong năm nay.
Mặt khác, Pháp – quốc gia có 70% sản lượng điện từ năng lượng hạt nhân – lại đang tăng cường sản xuất, cùng với Romania, Hungary và Hà Lan.

Bà Jessica Johnson, phát ngôn viên Hiệp hội ngành công nghiệp hạt nhân của châu Âu Foratom cho biết về vấn đề biến đổi khí hậu, năng lượng hạt nhân rõ ràng là một giải pháp. Bà giải thích năng lượng hạt nhân có hàm lượng carbon thấp và có thể tăng lên – hạ xuống khi cần thiết.

Tổng thống Pháp Emmanuel Macron – quốc gia sản xuất 52% năng lượng hạt nhân của EU năm 2020, thông báo sẽ xây dựng các lò phản ứng hạt nhân mới để đáp ứng các mục tiêu về nóng lên toàn cầu, đảm bảo độc lập về năng lượng và kiềm chế giá năng lượng tăng cao.

Trong khi đó, các lò phản ứng mô-đun nhỏ mới, được xây dựng nhanh hơn và rẻ hơn so với các nhà máy điện hạt nhân truyền thống, đang thu hút sự quan tâm ở Romania, Ba Lan và Anh.

Tiến sĩ Catalina Spataru, Giám đốc Viện Năng lượng Đại học London, nhận xét với thực trạng nhiều quốc gia EU đang tụt hậu trong các mục tiêu phát thải carbon, năng lượng hạt nhân được coi là biện pháp thay thế tạm thời kết hợp cùng lúc với đầu tư vào năng lượng tái tạo.

Tiến sĩ Spataru nói: “Nó có thể là một dạng điện dự phòng cho đến khi chúng ta thực sự hướng tới năng lượng tái tạo”. Theo bà, việc chuyển dần khỏi nhiên liệu hóa thạch sẽ tốn kém tiền bạc và thời gian. Trên thực tế, dự án hạt nhân Flamanville 3 của Pháp dự kiến tiêu tốn 12,7 tỷ euro, cao gấp 4 lần so với tính toán ban đầu vào năm 2004.

Vậy châu Âu sẽ đi theo con đường nào? Câu trả lời này có thể nằm trong các quy tắc đầu tư mới do Ủy ban Châu Âu đề xuất. Họ có thể phân loại một số dự án khí đốt và năng lượng hạt nhân là xanh, khiến chúng trở nên hấp dẫn hơn đối với các nhà đầu tư.

Nếu các quy tắc được thông qua vào tháng 7, chúng sẽ có hiệu lực từ năm 2023. Tuy vậy, một số nhà lập pháp EU đã lên tiếng phản đối cái gọi là quy định phân loại trên.