MZ – môtô bình dân của Đức

Có thể nói, MZ (Motorrader Zschopau) – nhãn hiệu “hậu bối” của DDR là nhà máy sản xuất môtô đình đám nhất tại Đức, chỉ sau “ông lớn” BMW, với dòng xe nổi tiếng giá rẻ và ám khói.

Thời kỳ đầu phát triển với dòng môtô đua

Hãng xe IFA-MZ được thành lập vào năm 1946 với tiền đề là nhà máy DKW đặt dưới sự quản lý của quân đội Xô Viết. Trên thực tế, dòng sản phẩm thời kỳ đầu của hãng MZ cũng chỉ đơn giản là những chiếc môtô DKW tiền chiến. Điển hình là mẫu xe RT 125 sở hữu những đặc điểm tương tự “đàn anh” DKW với khối động cơ đơn giản và đáng tin cậy cho công suất 6,5 mã lực cùng vận tốc 85 km/h. Bên cạnh đó là MZ BK 350 được trang bị động cơ V-Twin phẳng, hai thì với hệ truyền động trục cuối.

ES 250 phiên bản sidecar.

Theo sau những mẫu xe tiền chiến là dòng sản phẩm đầu tiên với cơ cấu kỹ thuật do hãng MZ tự thiết kế từ đầu đến cuối. ES 250 thuộc dòng touring (tương tự BMW hiện đại) ra đời năm 1956 đã gặt hái được nhiều thành công tại thị trường Đức. Thực chất, toàn bộ thành phần của chiếc xe đều được thiết kế cho mục đích touring với một vài ngóc ngách dưới yên, bên hông và trong chắn bùn phía sau. Hơn thế nữa, ES 250 đi kèm hệ thống giảm xóc rất êm, cấu trúc và thiết kế đẹp mắt (khác hẳn dòng xe thập niên 1970 – 1980) mặc dù khá nặng và đậm chất Đức. Những loại động cơ ứng dụng cho dòng xe MZ khá đa dạng, ví dụ như Italemmezeta “Sport Junior” 125 ra đời 1961 cho công suất 14 mã lực và vận tốc 125 km/h.

Từ ES 250 (tái tạo hình thành phiên bản 175 cc trong suốt thập niên 1960-1970), hãng MZ còn phát triển thêm một nguyên mẫu Wankel mang tên KKM 350 năm 1965 với động cơ đơn, làm mát bằng khí cho công suất 24 mã lực và vận tốc 140 km/h. Trước đó, làng môtô thế giới từng chứng kiến sự xuất hiện của KKM 175-W năm 1963 vẫn ứng dụng động cơ đơn nhưng làm mát bằng dung dịch đi kèm trục khuỷu dọc và hệ truyền động trục cuối (bộ khung tương tự như BK 350). Đây là hai thành viên đầu tiên của gia đình Wankel, đi trước cả Norton, Suzuki, Yamaha, Hercules và Van Veen của những năm 1970. Đáng tiếc là chúng chưa bao giờ được sản xuất thành phẩm.

RE 125 không có chụp thông gió.

Giữa thập niên 1950-1960, nhà máy MZ bắt đầu tham gia giải đua GP với loại động cơ hai thì mang tính cách mạng đi kèm van hút đĩa xoay. MZ là nhà máy đầu tiên phát triển hệ thống này với mục đích cải thiện tính năng hoạt động của động cơ tại chế độ cao. Chỉ cần nhìn vào những thành công gần đây của Aprilia từng nhiều lần giành vô địch trong giải GP, mọi người sẽ hiểu được tính xác đáng của giải pháp này. Mẫu xe nổi tiếng nhất trong các mùa giải GP do MZ sản xuất chính là RE 250 sở hữu động cơ xi-lanh kép nối tiếp có công suất trên 50 mã lực. Công nghệ van xoay tương tự cũng được ứng dụng cho RE 125 ra đời năm 1956 với chụp thông gió toàn thân, công suất 16 mã lực và vận tốc 155 km/h.

Thật không may, vào năm 1961, bí quyết của MZ nhanh chóng được truyền tai sang đội Suzuki sau khi tay đua người Đức Ernst Degner rời khỏi DDR cùng vợ và con trai. Chính nhờ Degner, đội Suzuki đã giành chiến thắng trong giải vô địch thế giới. Đế chế đua của MZ kết thúc với RZ 250 sản xuất đầu thập niên 1970 (công suất 58 mã lực) và RZ 250/2 (1975, 62 mã lực, nặng 115 kg, vận tốc 240 km/h) ứng dụng động cơ hai thì truyền thống. Mãi đến năm 1998, tức là 20 năm sau, cái tên MZ mới được xướng lên lần nữa trong giải đua GP.

Trong khi đó, MZ vẫn tiếp tục cố gắng trong giải vô địch Enduro châu Âu tổ chức cuối thập kỷ 1980 với kết quả xuất sắc. Những sản phẩm thường xuyên được ca ngợi thời đó là ES 300 Six Days (1963), nhóm 504 Enduro (1979) và 250 GE (đầu thập niên 1980).

Tuy nhiên, những nỗ lực trong các giải đua Enduro của MZ cũng chỉ kéo dài đến cuối thập niên 1980. 250 ra đời năm 1986 sở hữu động cơ làm mát bằng khí thuộc sở hữu của tay đua người Đức Harald Strm và 250 (1980) trang bị động cơ làm mát bằng dung dịch, phuộc lộn ngược với kiểu dáng hiện đại như dòng xe châu Âu là hai “đứa con” duy nhất của MZ xuất hiện trong thập kỷ này.

ETS 250 Trophy Sport.

Tuy nhiên, những mẫu xe từng tham gia tranh tài vẫn được đội đua quốc gia gìn giữ và chế tạo thủ công với số lượng ít ỏi. Trên thực tế, nguyên nhân là do dây chuyền sản xuất đã trở nên lạc hậu trong suốt thập niên 1970, tiêu biểu như ES 175/250 “sinh ra” trong những năm 1950 vẫn giữ nguyên cho đến tận năm 1977. Những mẫu xe như TS 125 (sản xuất từ 1973-1985) và EST 250 Trophy Sport (1970) với kiểu dáng thể thao cùng động cơ cho công suất 19 mã lực, vận tốc 130 km/h cũng cùng chung số phận hẩm hiu.

Thập niên 1980 và sự sụp đổ của Bức tường Berlin

Năm 1981, serie ETZ trình làng với động cơ dung tích 125, 150, 250 và 300cc. Được trang bị phanh đĩa trước, bộ trộn dầu tự động, bộ đánh lửa điện tử, hộp số 5 cấp và xi-lanh mới, những mẫu xe này được liệt vào hàng hiện đại trong những năm đầu của thập niên nhờ cấu trúc cốt yếu và cấp tiến (khung ống đơn đi kèm bệ cao su giúp triệt tiêu hiện tượng rung của động cơ) và không hề thua kém các “đồng nghiệp” đến từ châu Âu. Tuy nhiên, do dòng động cơ hai thì châu Âu phát triển quá nhanh nên các sản phẩm của MZ bắt đầu lỗi thời chỉ sau vài năm.

Dù sao, ETZ phiên bản sidecar và xe cảnh sát DDR vẫn giành được cảm tình của khách hàng tại nhiều nước châu Âu, đặc biệt là Pháp vốn rất chuộng dòng môtô giá rẻ và phân khối nhỏ. Đó là lý do tại sao MZ TS và ETZ 125 lại trở thành những chiếc xe đầu tiên trong dòng motard của Pháp. Trong khi đó, những năm cuối thập niên 1980 chứng kiến ngày “chào đời” của ETZ 500 trang bị động cơ Rotax xi-lanh đơn, 4 thì, SOHC và 4 van. Về sau, phiên bản này trở thành nền tảng cho MZ bước vào thời đại hậu chủ nghĩa cộng sản.

MZ-FBM “250 RSJ sản xuất năm 1986.

Những mẫu xe hai thì MZ được lắp ráp ở rất nhiều nước, thậm chí cả Brazil. Một trong những cái tên nổi bật của thời kỳ này phải kể đến MZ-FBM 250 RSJ với phần thân bằng sợi thủy tinh mới toanh do hãng FMB (Fabrica Brasileira de Motos) sản xuất năm 1986. Với năng suất đạt con số 80.000 chiếc xe mỗi năm, nhà máy MZ dần chuyển mình thành một chú khủng long khổng lồ nhưng lạc hậu. Ngoài MZ-FBM 250 RSJ, Angle 125 cũng là một cái tên đáng nhớ mỗi khi nhắc đến những mẫu xe dựa trên MZ. Do hãng xe đến từ Italia mang tên Italjet sản xuất, Angle 125 ra mắt trong triển lãm môtô tổ chức tại Bologna năm 1988 với rất nhiều bộ phận lấy từ ETZ như động cơ, hệ thống giảm xóc, phanh… Chỉ riêng phần khung là khác vì Angle 125 ứng dụng loại khung phụ kép. Tuy nhiên, mẫu xe này chưa bao giờ được sản xuất hàng loạt do hình ảnh của MZ tại Italia đã quá cũ kỹ buộc Italjet phải ngừng dự án.

Năm 1989, Bức tường Berlin sụp đổ là nguyên nhân dẫn đến cuộc khủng hoảng của nhà máy MZ (tương tự một số hãng khác tại châu Âu). Vào thời điểm đó, MZ chỉ tồn tại nhờ chính sách phân phối khu vực của chính quyền Saxe. Do đó, năm 1992 nhãn hiệu bị bán lại cho Peter Karel-Kouros – một nhà máy mới có qui mô nhỏ hơn (10.000 chiếc/năm) nhưng rất hiện đại với trụ sở đặt tại Zschopau. Cái tên MZ chuyển thành MuZ (Motorrader und Zweirader Werke nghĩa là Nhà máy sản xuất Sidecar và Môtô). Thêm nữa, nhãn hiệu cũng được tái thiết kế lấy cảm hứng từ DKW. Mẫu xe đầu tiên dưới quyền ban giám đốc mới là series Saxon Tuor dựa trên ETZ cũ. Một số thành viên nổi bật của Saxon Tour gồm có Saxon Sportstar phiên bản 4 thì, 2 thì, Silver Star naked cổ điển và Saxon Country enduro. Tất cả đều xuất phát từ nguyên bản ETZ 500 chạy bằng động cơ Rotax. Silver Star (có cả phiên bản sidecar) là một mẫu xe khá thú vị nhưng vẫn không đủ khả năng xoa dịu cơn khủng hoảng.

Năm 1992, Skorpion – một mẫu xe hoàn toàn mới trang bị động cơ xi-lanh đơn mạnh mẽ và cốt yếu cùng rất nhiều đặc điểm thu hút như bộ khung gồm hai ống thép, bình dầu gắn vào hệ thống giảm xóc sau bằng loại keo đặc biệt chuyên dụng trong ngành công nghiệp hàng không ra đời. Mẫu xe là công trình kết hợp giữa hãng Seymour-Powell của Anh (thiết kế) và nhãn hiệu “đồng hương” Tigcraft (chịu trách nhiệm phần khung). Động cơ vẫn là Rotax SOHC, làm mát bằng khí tương tự Saxon Tour nhưng dung tích từ 500 tên 600cc, từ đó tăng công suất đến con số 48 mã lực.

Skorpion sau khi được sản xuất thành phẩm năm 1995.

Thật không may, mãi đến năm 1995 Skorpion mới đi vào sản xuất với bộ yên và hệ thống xả xấu xí cộng thêm sự vắng mặt của những đặc trưng cải tiến có trên nguyên bản (bình dầu truyền thống làm bằng nhựa đặt dưới yên). Hơn thế nữa, động cơ lại do Nhật Bản sản xuất (Yamaha XTZ 660) vừa nặng vừa chậm hơn loại Rotax cổ của Australia. Đòn bẩy phía sau được chế tạo bằng thép (không phải hợp kim như nguyên bản) và thậm chí cụm đèn hậu thiếu thẩm mỹ của ETZ cũ cũng bê vào. Vì vậy, Skorpion từng gây nhiều ngạc nhiên cho khách tham dự triển lãm Birmingham 1992 hoàn toàn là một thất bại thảm hại về thiết kế chứ chưa kể đến những tai nạn do vỡ bình dầu dưới yên (dầu chảy xuống bánh sau gây mất lái). Bên cạnh đó, phiên bản naked của mẫu xe này cũng được giới thiệu.

Skorpion Traveller.

Mặc dù Skorpion là một thất bại nhưng vẫn có nhiều nguyên bản của nó được sản xuất (vẫn do hãng Seymour-Powell thiết kế) giữa năm 1995-1996, điển hình như Kobra sở hữu kiểu dáng đẹp mắt và “xì-po” với động cơ Yamaha TDM 850 (hai xi-lanh, làm mát bằng dung dịch, DOHC, 10 van) hay Bantam 125 lấy cảm hứng từ mẫu BSA của Anh (xuất hiện trong thập niên 1940). Mẫu xe nhỏ nhắn này được trang bị động cơ Honda CG 125 cổ lỗ (không phải SOHC mà là loại trục cam bên trong cácte). Thậm chí, ban giám đốc MZ còn có ý định tái giới thiệu nhãn hiệu BSA bằng hình ảnh kém bắt mắt của Bantam 125. Thật tiếc cho Kobra vì cả hai mẫu xe kể trên đều không đi vào sản xuất.

Những mẫu xe hiện đại

Tình hình tài chính xuống dốc khiến nhà máy MZ một lần nữa đứng trước nguy cơ bị bán lại cho hãng Samsung của Hàn Quốc để sản xuất TV màu. Tuy nhiên, nhãn hiệu của Đức lại thuộc về tay công ty Hong Leong đến từ Malaysia, nhờ đó hai sản phẩm mới ngay lập tức trình làng vào năm 1997: Mastiff supermotard và Baghira enduro với kiểu dáng nguyên bản, động cơ Yamaha 660 cho công suất 50 mã lực tương tự như trên Skorpion. Cùng lúc đó, cái tên MZ cũ quay trở lại “hất cẳng” MuZ.

Skorpion phiên bản Special.

Không dừng lại ở đó, MZ còn cải tiến Skorpion, sản xuất một phiên bản mới có tên gọi Skorpion Traveller với túi đựng đồ bên hông và chụp thông gió toàn thân (hơi quá sức cho động cơ xi-lanh đơn). Bên cạnh đó là sự hiện diện của phiên bản Replica với trang thiết bị phức tạp so với khả năng của loại động cơ đơn giản và “ngoan hiền”. Tuy nhiên, từ Skorpion Replica, hãng MZ đã phát triên thêm phiên bản Special sở hữu nhiều đặc điểm thú vị và động cơ dung tích 700 cc.

Gần đây, MZ quay trở lại giải đua GP và thậm chí dám tham gia vào hạng 500 cc. Sau mùa giải thứ nhất thất bại, năm 1999, nhà máy của Zschopau ứng dụng công nghệ định vị sơ đồ và cách bố trí thông minh. Có thể kể đến như động cơ 4 xi-lanh, 2 thì độ từ dự án trước đó của công ty Swissauto. Đáng tiếc là giải đua GP ngừng tổ chức đã tước bỏ ước mơ chiến thắng của MZ. Về sau, cụ thể là năm 2002, một mẫu xe 4 thì dành cho GP1 mới ra đời với động cơ V4, 990 cc, van khí nén cho công suất 220 mã lực tại vòng tua máy 17.300 vòng/phút. Đây quả thực là những cải tiến vượt bậc, xứng đáng cạnh tranh với những đối thủ mạnh như Honda, Yamaha và Suzuki.

RT 125 phiên bản enduro mang tên SX 125.

Về dây chuyền sản xuất hàng loạt, hãng MZ gần đây đã cho giới thiệu dòng xe hoàn toàn nội địa với động cơ do nhà máy Zschopau chế tạo. Năm 1999, mẫu RT 125 mới toanh ra đời (tên gọi lấy cảm hứng từ huyền thoại hai thì trong thập niên 1940). RT 125 là mẫu xe do MZ tự mình sản xuất từ đầu đến cuối với động cơ DOHC-4V, làm mát bằng dung dịch, xi-lanh đơn, 4 thì cực cải tiến so với phân khúc xe 125 cc. Thị trường nhắm đến của mẫu xe này là Đức và Pháp nơi dòng môtô 125 cc giá rẻ rất thịnh hành. Cùng với phiên bản Enduro mang tên SX 125 có kiểu dáng tương tự KTM, RX 125 gặt hái khá nhiều thành công.

MZ 1000 S.

Gương mặt mới nhất hiện nay trong gia đình MZ là một mẫu xe sở hữu động cơ 1000 cc – con số cao nhất trong lịch sử nhãn hiệu. Sản phẩm mới được trang bị động cơ DOHC 8V, xi-lanh kép nối tiếp, hộp số 6 cấp, bộ khung hình ống và thiết kế hiện đại nhưng đậm chất Đức. Mẫu môtô sport-touring được gọi bằng cái tên 1000 S từng xuất hiện trong Intermot 2000 tại Munchen. Rất có thể đây sẽ là bước khởi đầu cho một series mới (cũng là phiên bản Superbike) dự định sẽ trình làng trong tương lai để lãng quên thời gian sản xuất dòng xe giá rẻ trước đây.

Vậy số phận của dòng xe hai thì ám khói và cũ kỹ sẽ đi về đâu? Series ETZ cũ hiện nay đang được sản xuất tại Thổ Nhĩ Kỳ do nhà máy Kanuni-MZ chịu trách nhiệm với kết cấu cải tiến và thời gian bảo hành 2 năm (hoặc 50.000 km). Một số nước châu Âu (Đức, Pháp…) đang nhập khẩu những sản phẩm này.

An Huy