Mỹ ‘tuyên chiến’ thuế quan với các thành viên chính của BRICS

Tổng thống Trump khơi mào căng thẳng với các cường quốc mới nổi trong BRICS . Liệu đây có phải màn khởi động cho một cuộc chiến thương mại diện rộng mang màu sắc địa chính trị?

Quốc kỳ các nước thành viên BRICS . Ảnh: IRNA/TTXVN

Theo báo Nezavisimaya Gazeta (Nga) ngày 1/8, Tổng thống Mỹ Donald Trump đang thể hiện sự sẵn sàng thực hiện lời hứa áp thuế đối với hàng hóa từ nhiều quốc gia vào tháng 8, trong đó có nhiều thành viên sáng lập của khối BRICS như Brazil, Ấn Độ (và Trung Quốc). Động thái này không chỉ đơn thuần là nỗ lực cân bằng cán cân thương mại mà còn bị thúc đẩy bởi những động cơ chính trị phức tạp. BRICS, một khối hợp tác kinh tế được coi là đối trọng với sự thống trị của phương Tây, đang bị ông Trump xem là một thách thức tiềm tàng đối với ảnh hưởng của Mỹ trên toàn cầu.

Quyết định áp thuế của ông Trump, đặc biệt là với các thành viên BRICS, đã đặt ra nhiều câu hỏi về tính nhất quán của chiến lược và những tác động tiềm tàng đến nền kinh tế toàn cầu. Theo các chuyên gia, hành động này có thể gây ra một cuộc chiến thương mại diện rộng, ảnh hưởng tiêu cực không chỉ cho các nước bị áp thuế mà cả cho chính người tiêu dùng Mỹ.

Brazil: Căng thẳng và cơ hội thỏa hiệp

Tổng thống Mỹ Donald Trump hôm 31/7 đã ký sắc lệnh hành pháp áp đặt thuế quan mới đối với hàng hóa nhập khẩu từ nhiều quốc gia, với mức thuế dao động từ 10% đến 41%. Theo Nhà Trắng, động thái này được đưa ra nhằm đối phó với tình trạng thâm hụt thương mại kéo dài của Mỹ. Trong đó, Brazil chịu mức thuế đối ứng 10%. Tuy nhiên, ngoài mức thuế đối ứng, quốc gia này còn phải chịu thêm các loại thuế bổ sung khác với tổng mức thuế cuối cùng là 50%.

Tiếp đó, Tổng thống Trump cho biết ông sẵn sàng nhận cuộc gọi từ Tổng thống Brazil Luiz Inacio Lula da Silva, để thảo luận về các vấn đề thuế quan và căng thẳng ngoại giao giữa hai nước. Theo Viktor Heifets, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Ibero-Mỹ tại Đại học St. Petersburg, động thái này cho thấy Mỹ vẫn đang tìm kiếm một giải pháp trung dung.

“Một cuộc chiến thương mại chống lại tất cả mọi người không phải là một viễn cảnh tốt đẹp. Nền kinh tế Mỹ chắc chắn sẽ chịu được việc áp dụng đồng thời các hạn chế nhập khẩu đối với Trung Quốc, Ấn Độ và Brazil, nhưng người tiêu dùng Mỹ sẽ chịu thiệt hại”, chuyên gia này nhận định.

Về phía Brazil, dù Tổng thống Luiz Lula da Silva tuyên bố sẽ đáp trả mạnh mẽ, nhưng phản ứng thực tế lại hướng nhiều hơn đến việc tìm kiếm các thị trường mới thay vì đối đầu trực tiếp. Chuyên gia Heifets tin rằng khả năng thỏa hiệp giữa hai nước vẫn còn, vì Mỹ là một trong những đối tác thương mại chính của Brazil. Việc áp thuế sẽ tác động mạnh đến nền kinh tế Brazil và nước này không thể phớt lờ.

Trong bối cảnh đó, theo TASS, dù cảnh báo sẽ áp dụng các biện pháp thuế trả đũa với Washington, Tổng thống Silva vẫn kỳ vọng rằng đoàn đàm phán Brazil có thể thuyết phục Mỹ điều chỉnh mức thuế thông qua đối thoại. Chính phủ Brazil cũng đang xem xét khả năng tổ chức một cuộc gặp song phương bên lề Đại hội đồng Liên hợp quốc vào tháng 9 tới giữa ông Silva và ông Trump nhằm tháo gỡ những bất đồng kinh tế.

Ấn Độ: Điểm nóng của sự tức giận

Ấn Độ phải đối mặt với mức thuế 25% từ Mỹ, với lý do được ông Trump đưa ra là hoạt động thương mại đang diễn ra với Nga và vai trò của New Delhi trong khối BRICS. Tổng thống Trump gọi thâm hụt thương mại Mỹ-Ấn là “rất lớn” và cáo buộc các quốc gia BRICS đang cố gắng “phá hủy đồng đô la Mỹ”.

Theo tờ Thời báo Ấn Độ (timesofindia.indiatimes.com) ngày 2/8, sự tức giận của Tổng thống Trump đối với Ấn Độ đã bộc lộ rõ ràng khi ông chỉ trích New Delhi vì mua dầu từ Nga, đồng thời mỉa mai bằng cách đề cập đến một thỏa thuận thăm dò dầu mỏ với Pakistan. Ông trump nói đùa rằng “ai mà biết được, có thể một ngày nào đó họ sẽ bán dầu cho Ấn Độ!”. Tuy nhiên, theo ước tính của ngành, trữ lượng dầu đã được chứng minh của Ấn Độ lớn hơn Pakistan từ 13 đến 30 lần. Pakistan cũng cần hàng tỷ USD và nhiều năm thăm dò để hiện thực hóa trữ lượng dầu chưa được chứng minh của mình.

Đáng chú ý, ông Trump đã bác bỏ những con số thực tế về mối quan hệ kinh tế song phương. Mặc dù Ấn Độ là đối tác thương mại lớn thứ 9 của Mỹ, với hơn 130 tỷ USD thương mại, Tổng thống Trump vẫn tuyên bố: “Chúng ta đã làm rất ít việc kinh doanh với Ấn Độ, mức thuế quan của họ quá cao, thuộc loại cao nhất trên thế giới ”. Hơn nữa, ông Trump cáo buộc nền kinh tế Ấn Độ “đang suy yếu”, trong khi thực tế các tổ chức uy tín như IMF và Ngân hàng Thế giới đều khẳng định Ấn Độ là một trong những nền kinh tế tăng trưởng nhanh nhất thế giới, với mức tăng trưởng hơn 6%.

Căng thẳng thuế quan Mỹ – Trung chưa có lối thoát

Trong nhiều năm, cựu Tổng thống Donald Trump liên tục chỉ trích Trung Quốc về các hoạt động thương mại mà ông cho là “không công bằng”, bao gồm việc Bắc Kinh áp dụng hạn ngạch nhập khẩu, trợ cấp chính phủ cho doanh nghiệp và duy trì thuế thấp một cách bất thường. Trump lập luận rằng những hành vi này đã góp phần làm thâm hụt thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc tăng vọt, lên tới con số khổng lồ 20 nghìn tỷ đô la trong giai đoạn từ 1974 đến 2024. Ông tuyên bố tình trạng thâm hụt đó là một “tình trạng khẩn cấp quốc gia” và sử dụng nó như cơ sở để triển khai các biện pháp thuế quan mạnh tay. Ngày 9 tháng 4, khi Trump tuyên bố tạm dừng áp thuế với hàng chục quốc gia, Trung Quốc là trường hợp ngoại lệ, cho thấy mức độ căng thẳng đặc biệt trong quan hệ kinh tế giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới.

Đáp lại hành động của Washington, Bắc Kinh cũng áp dụng mức thuế tương đương đối với hàng hóa Mỹ, khiến cuộc chiến thương mại giữa hai bên nhanh chóng leo thang. Chỉ sau hai ngày, tức ngày 11 tháng 4, mức thuế mà Mỹ áp lên hàng hóa Trung Quốc đã tăng kỷ lục lên 145%, trong khi Trung Quốc cũng nâng thuế nhập khẩu hàng Mỹ lên 125%. Những biện pháp trả đũa lẫn nhau này gây chấn động toàn cầu và đe dọa chuỗi cung ứng quốc tế. Tuy nhiên, vào tháng 5, tình hình bắt đầu hạ nhiệt khi đại diện kinh tế hàng đầu hai nước – Bessent của Mỹ và He Lifeng của Trung Quốc – đạt được một thỏa thuận “ngừng bắn thuế quan”. Theo thỏa thuận, cả hai bên đồng ý cắt giảm lần lượt 115 điểm phần trăm thuế trong vòng ba tháng. Hiện tại, mức thuế của Mỹ đối với hàng hóa Trung Quốc đã giảm còn 30%, trong khi Trung Quốc cũng hạ xuống còn 10%.

Từ tháng 4 đến nay, hai bên đã tổ chức 3 cuộc đàm phán nhưng chưa có kết quả cụ thể. Cuộc đàm phán mới nhất vào hôm 29/7 có thể mở đường cho một cuộc gặp tiềm năng giữa ông Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình vào cuối năm nay, mặc dù Tổng thống Trump đã phủ nhận việc tìm kiếm một cuộc gặp như vậy.

Đánh giá về vấn đề trên, Giáo sư kinh tế Thomas Sampson tại Trường Kinh tế London cho rằng một cuộc gặp mặt trực tiếp “có tiềm năng mang lại ý nghĩa quan trọng”. Tuy nhiên, ông lưu ý đó cũng có thể là “một hội nghị thượng đỉnh mang tính biểu tượng”, nơi không có nội dung thảo luận cụ thể nào được đưa ra. Theo Giáo sư Sampson, các cuộc đàm phán giữa Mỹ và Trung Quốc phức tạp hơn so với các cuộc đàm phán với các nước châu Á khác, do Trung Quốc nắm giữ khoáng sản đất hiếm, bên cạnh thực tế là Trung Quốc “từ lâu đã là mục tiêu của chính quyền Trump”.

Sự tức giận của Tổng thống Trump đối với các thành viên BRICS được Thượng nghị sĩ Lindsay Graham ủng hộ, khi cho rằng cách tiếp cận này là “cách tốt nhất để đạt được hòa bình cho cuộc chiến Nga – Ukraine và mở ra nhiều thị trường hơn cho hàng hóa Mỹ”. Điều này cho thấy động thái áp thuế không chỉ là một vấn đề kinh tế mà còn là một công cụ chính trị để gây áp lực lên các quốc gia có quan hệ thân thiết với Nga và trong khối BRICS.