Mỹ áp đặt thuế quan, hàng xuất khẩu Trung Quốc vào châu Phi tăng mạnh

Châu Phi đang trở thành thị trường mới đầy tiềm năng cho hàng hóa Trung Quốc trong bối cảnh các chính sách thuế quan của Tổng thống Mỹ Donald Trump tái định hình thương mại toàn cầu .

Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình chào đón Tổng thống Senegal Bassirou Diomaye Faye tại Diễn đàn Hợp tác Trung Quốc – Châu Phi tại Bắc Kinh năm ngoái. Ảnh: Getty Images

Theo số liệu hải quan mới nhất của Trung Quốc, kim ngạch xuất khẩu của Bắc Kinh sang châu Phi – lục địa có khoảng 1,5 tỷ dân – tăng 25% so với cùng kỳ năm ngoái, đạt 122 tỷ USD, vượt cả tổng giá trị xuất khẩu sang khu vực này trong năm 2020 và được dự báo sẽ lần đầu tiên cán mốc 200 tỷ USD trong năm nay. Tốc độ tăng trưởng này vượt xa các thị trường lớn khác của Trung Quốc.

Tuy vậy, cán cân thương mại vẫn nghiêng về phía Trung Quốc với thặng dư ngày càng lớn và cũng tăng nhanh so với cùng kỳ năm ngoái. Bắc Kinh cũng đang tích cực tận dụng cơ hội được cho là vừa giúp mở cửa thị trường nội địa, vừa đáp ứng nhu cầu hạ tầng còn thiếu hụt của châu Phi.

Ông Christopher Beddor, Phó giám đốc nghiên cứu Trung Quốc tại Gavekal Dragonomics, nhận định: “Các nhà xuất khẩu Trung Quốc đã thực sự làm rất tốt trong việc đa dạng hóa thị trường mới nổi trong những năm gần đây, trong đó có châu Phi. Đồng nhân dân tệ yếu hơn trong năm nay cũng giúp hàng hóa Trung Quốc cạnh tranh tốt hơn ở các nước châu Phi”.

Động lực từ “Vành đai và Con đường”

Sự bùng nổ thương mại hiện nay được đánh giá là được thúc đẩy bởi nhiều yếu tố, trong đó đáng chú ý nhất là Sáng kiến “Vành đai và Con đường” (BRI) của Chủ tịch Tập Cận Bình công bố từ năm 2013. Khi các doanh nghiệp Trung Quốc giành được hợp đồng xây dựng đường sắt, khu công nghiệp hay cảng biển, nhu cầu nhập khẩu máy móc và vật liệu từ nền kinh tế số 2 thế giới để hoàn thiện các dự án cũng tăng theo trong năm nay.

Nigeria, Nam Phi và Ai Cập là 3 khách hàng lớn nhất của Trung Quốc tại châu Phi. Trong 7 tháng đầu 2025, xuất khẩu máy móc xây dựng từ Trung Quốc sang châu Phi tăng 63% so với cùng kỳ năm ngoái, trong khi xe ô tô dưới 9 chỗ (không tính xe chở hàng) đã tăng hơn gấp đôi. Nhiều sản phẩm thép cũng tăng ở mức hai con số.

Tuy nhiên, thị phần của thị trường châu Phi trong tổng kim ngạch xuất khẩu của Trung Quốc vẫn ở mức khiêm tốn, khoảng 6% – chỉ bằng khoảng một nửa so với Mỹ. Năm quốc gia Nigeria, Nam Phi, Ai Cập, Liberia và Algeria đã chiếm tới 44% tổng nhập khẩu từ Trung Quốc của châu Phi, trong đó riêng Nigeria chiếm 11%.

Theo phân tích của ông Christopher Beddor, một số hàng hóa dự định xuất sang Mỹ có thể đang được chuyển hướng qua châu Phi theo hình thức được gọi là “chuyển tải”.

Cạnh tranh Mỹ – Trung ngay tại châu Phi

Chính sách bảo hộ ngày càng gia tăng tại Washington được cho là đang thúc đẩy châu Phi tìm đến với Bắc Kinh. Một số loại hàng hóa từ hơn 30 quốc gia trong khu vực vốn được hưởng ưu đãi miễn thuế khi tiếp cận thị trường Mỹ theo Đạo luật Tăng trưởng và Cơ hội cho châu Phi (AGOA) thì nay lại phải chịu các mức thuế mới từ Washington.

Trái ngược, Trung Quốc đã tuyên bố miễn thuế nhập khẩu đối với tất cả quốc gia châu Phi có quan hệ ngoại giao với Bắc Kinh. Tháng 6 vừa qua, chính phủ Trung Quốc cũng cho phép nhập khẩu nông sản từ Ethiopia, Congo, Gambia và Malawi, nâng tổng số quốc gia châu Phi tiếp cận thị trường Trung Quốc lên con số 19.

Ở châu Phi, Trung Quốc có thể mang những “cỗ máy công nghiệp khổng lồ” của mình đến một lục địa đang phải vật lộn với khó khăn trong vấn đề hậu cần và bị kìm hãm bởi cơ sở hạ tầng không đồng đều, với chưa đến một nửa dân số có nguồn điện ổn định.

Theo báo cáo của Đại học Griffith (Australia) và Trung tâm Tài chính Xanh & Phát triển (Trung Quốc), chỉ riêng nửa đầu năm 2025, châu Phi đã ký các hợp đồng xây dựng với Trung Quốc trị giá 30,5 tỷ USD. Con số này gấp 5 lần cùng kỳ năm ngoái và là mức cao nhất trong các khu vực tham gia sáng kiến “Vành đai và Con đường”.

Nhu cầu hạ tầng, năng lượng và dấu ấn đồng nhân dân tệ

Ông Zhou Mi, chuyên gia tại Viện Hợp tác Kinh tế và Thương mại Quốc tế Trung Quốc – tổ chức thuộc Bộ Thương mại – cho rằng: “Một số quốc gia châu Phi phụ thuộc rất nhiều vào nhập khẩu năng lượng. Các giải pháp thay thế từ Trung Quốc như năng lượng mặt trời, năng lượng gió hay xe điện có thể giúp các nước châu Phi vượt qua tình trạng thiếu hụt năng lượng để theo đuổi mục tiêu độc lập và phát triển kinh tế”.

Bên cạnh đó, hàng hóa giá có xu hướng rẻ hơn cũng đang là một yếu tố mang lại nhiều lợi thế cho Trung Quốc. Trong 18 nhóm sản phẩm chính xuất sang châu Phi, có tới 14 nhóm đã giảm giá trong 7 tháng đầu năm. Máy biến áp và bộ chuyển đổi điện giảm giá mạnh nhất, tới 39%.

Ngoài hàng hóa, Trung Quốc còn gia tăng ảnh hưởng tài chính thông qua những khoản vay và đầu tư từ các ngân hàng nhà nước. Trong những tháng gần đây, Ngân hàng Phát triển Trung Quốc đã giải ngân 245 triệu euro cho dự án đường sắt ở Nigeria và mở rộng khoản vay xây dựng cho các dự án cơ sở hạ tầng tại Ai Cập.

Đồng USD và Nhân dân tệ. Ảnh minh họa: AFP/TTXVN

Thương mại mở rộng cũng đang giúp đồng nhân dân tệ từng bước thay thế “đồng bạc xanh” trong giao dịch với các công ty và chính phủ nơi đây. Nigeria, Nam Phi, Ai Cập và Mauritius là 4 quốc gia châu Phi đã ký thỏa thuận hoán đổi tiền tệ song phương với Ngân hàng Trung ương Trung Quốc. Trong khi đó, Kenya thông báo rằng đang đàm phán để chuyển một phần nợ từ USD sang nhân dân tệ để giảm áp lực trả nợ.

Ông David Omojomolo, chuyên gia kinh tế tại Capital Economics, nhận định: “Rõ ràng, Trung Quốc được hưởng lợi khi đồng nhân dân tệ được sử dụng nhiều hơn trong hệ thống tài chính. Đó là động lực để họ đưa ra các điều khoản ưu đãi nếu hoán đổi nợ bằng ngoại tệ. Tôi dự đoán các quốc gia có mức độ phụ thuộc lớn vào Trung Quốc về nợ công như Angola có thể sẽ đi theo hướng của Kenya trong việc hoán đổi nhân dân tệ nếu điều này được thực hiện”.

Thách thức và triển vọng

Trong khi, hàng hóa Trung Quốc bị cấm hoặc hạn chế ở những nơi khác lại ít bị phản đối ở châu Phi. Xuất khẩu các linh kiện thép và sắt – dùng để xây cầu, tháp và giàn giáo – đã tăng 43%.

Doanh số bán pin tăng vọt 41%, còn máy biến áp và bộ chuyển đổi điện, bao gồm cả bộ biến tần chuyển đổi điện từ tấm pin mặt trời và hệ thống gió thành điện năng cho các thiết bị gia dụng và công nghiệp, tăng vọt gần 25%.

Hiện nay tại châu Phi, Trung Quốc vẫn chưa phải đối mặt với phản ứng “dữ dội” như các quốc gia trên thế giới khi lo ngại về làn sóng hàng hóa giá rẻ tràn vào. Tuy nhiên, đây sẽ là một rủi ro không hề nhỏ trong thời gian tới khi mà châu Phi đang “đầy rẫy” những lo ngại về việc rơi vào vòng xoáy nợ nần với Trung Quốc và nhất là trong trường hợp hàng nhập khẩu bắt đầu lấn át hàng sản xuất nội địa.

Nhưng Bắc Kinh sẽ không thể hành động “khinh suất” vì châu lục này là nguồn cung cấp hàng hóa thiết yếu và là thị trường tăng trưởng cho các công ty của họ. Hơn nữa, lục địa này đã trở thành đấu trường trung tâm cho những tham vọng của Trung Quốc trên trường quốc tế.

Ông Lauren Johnston, chuyên gia về quan hệ Trung Quốc – châu Phi tại New South Economics (Australia), nhận định: “Châu Phi là nơi Trung Quốc đưa doanh nghiệp và thương hiệu vươn ra toàn cầu – họ có được kinh nghiệm, tạo ra thị trường và nâng cao vị thế thương hiệu. Đây là mảnh ghép quan trọng cho nỗ lực dẫn đầu phát triển toàn cầu của Trung Quốc”.