Một người hút thuốc, nhiều người vạ lây

Thuốc lá không chỉ gây tác hại trực tiếp cho người hút, mà còn gây ra nhiều nguy cơ nghiêm trọng về sức khỏe cho những người xung quanh, đặc biệt là phụ nữ mang thai và trẻ em, bao gồm các bệnh ung thư phổi, bệnh tim mạch, các bệnh hô hấp (viêm phế quản, viêm phổi, hen suyễn…), do đó thuốc lá đã vượt xa khỏi phạm vi cá nhân, trở thành vấn đề xã hội .

Một người hút thuốc , nhưng nhiều người vạ lây.

Khi thuốc lá không còn là “chuyện cá nhân”

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), mỗi năm có hơn 8 triệu người tử vong vì các bệnh liên quan đến thuốc lá, trong đó hơn 1,3 triệu ca là do hút thuốc thụ động . Tại Việt Nam , Bộ Y tế thống kê có khoảng 40.000 ca tử vong mỗi năm liên quan trực tiếp đến thuốc lá – con số lớn hơn cả tổng tử vong do tai nạn giao thông, HIV/AIDS và ma túy cộng lại.

Đáng chú ý, tỷ lệ nam giới trưởng thành hút thuốc ở Việt Nam vẫn ở mức cao. Trong khi đó, thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng đang len lỏi vào giới trẻ. Nghiên cứu gần đây tại một số trường phổ thông ở Hà Nội và TP.HCM cho thấy tỷ lệ học sinh từng thử thuốc lá điện tử lên tới gần 8%. Đây là một cảnh báo nghiêm trọng: “làn khói mới” đang tấn công thế hệ vốn được kỳ vọng khỏe mạnh và năng động nhất.

Khói thuốc không phân biệt người hút chủ động hay người hít thụ động. Từ quán cà phê, bến xe, cho đến chính trong ngôi nhà nhỏ, nhiều người – đặc biệt là phụ nữ và trẻ em – đang buộc phải chung sống với nguy cơ. Tổ chức Y tế Thế giới khẳng định: không có mức độ an toàn nào của khói thuốc thụ động. Chỉ cần tiếp xúc trong thời gian ngắn cũng đủ gây hại cho tim mạch, đường hô hấp.

Câu chuyện của chị Lan (35 tuổi, Hà Nội) là một minh chứng. Dù bản thân chưa từng hút thuốc, chị vẫn bị chẩn đoán hen suyễn mạn tính sau nhiều năm sống cùng chồng nghiện thuốc lá. “Tôi không chọn hút thuốc, nhưng cơ thể lại phải trả giá”- chị nghẹn ngào. Những trường hợp như chị Lan không hề hiếm, và chính họ cho thấy thuốc lá không còn là “chuyện cá nhân”.

Gánh nặng y tế cũng vì thế mà đè nặng lên xã hội. Theo Quỹ Phòng, chống tác hại của thuốc lá (Bộ Y tế), số ca tử vong do các bệnh không lây nhiễm chiếm 73% tổng số tử vong do bệnh tật và thương tích ở Việt Nam. Một trong những nguyên nhân quan trọng là do sử dụng thuốc lá cao. Tổng chi phí liên quan đến khám chữa bệnh, ốm đau và tử vong sớm do các bệnh liên quan đến sử dụng thuốc lá là 108.000 tỷ đồng/năm.

Chính sách và thách thức trong cuộc chiến dài hơi

Việt Nam là một trong những quốc gia đi đầu khu vực khi ban hành Luật Phòng , chống tác hại của thuốc lá (2012) và thành lập Quỹ Phòng, chống tác hại của thuốc lá. Nhờ đó, nhiều cơ quan, trường học, bệnh viện đã trở thành “nơi không khói thuốc”, góp phần thay đổi nhận thức cộng đồng.

Tuy nhiên, việc thực thi còn chưa triệt để. Quy định cấm hút thuốc nơi công cộng nhiều nơi vẫn bị bỏ ngỏ, xử phạt hầu như không được áp dụng. Đặc biệt là thuốc lá điện tử, mặc dù Quốc hội đã Nghị quyết 173/2024/QH15 ngày 30/11/2024, thống nhất cấm thuốc lá điện tử tại Việt Nam từ năm 2025, nhưng thứ độc hại này vẫn đang được quảng bá, mua bán trá hình rất nhiều trên mạng xã hội, nhắm vào giới trẻ. Đây là khoảng trống chính sách, chế tài cần sớm được lấp đầy.

Thuốc lá là gánh nặng bệnh tật của xã hội.

Các chuyên gia cho rằng, để giảm tỷ lệ hút thuốc, Việt Nam cần mạnh tay hơn nữa với các biện pháp đã được chứng minh hiệu quả trên thế giới: tăng thuế thuốc lá, kiểm soát chặt việc quảng cáo trá hình, đồng thời mở rộng hệ thống hỗ trợ cai nghiện. Quan trọng hơn, phải thay đổi tư duy xã hội: coi hút thuốc nơi công cộng không chỉ là “quyền cá nhân” mà là hành vi xâm phạm sức khỏe người khác.

Theo TS.BSCC Đinh Văn Lượng, Giám đốc bệnh viện Phổi Trung ương: “Hút thuốc không chỉ là chuyện của người hút, mà là gánh nặng mà cả cộng đồng phải gánh chịu. Quyền được hít thở không khí trong lành là quyền cơ bản của mỗi công dân”.

Ở nhiều nước, phong trào cộng đồng “No smoking” đã trở thành nếp văn hóa. Người hút thuốc được tôn trọng, nhưng họ buộc phải tôn trọng không gian sạch của người khác. Việt Nam hoàn toàn có thể tiến tới một chuẩn mực tương tự nếu luật được thực thi nghiêm, và nếu từng gia đình bắt đầu nói “không” với thuốc lá ngay trong căn nhà của mình.

Khi câu chuyện thuốc lá không còn gói gọn ở “sức khỏe cá nhân” mà được đặt trong bối cảnh “trách nhiệm cộng đồng”, đó sẽ là lúc xã hội thật sự tiến gần đến mục tiêu: “Một Việt Nam khỏe mạnh, không khói thuốc”.