Món ngon Hà Nội có nguy cơ thất truyền

Có những món ngon một thời vang bóng của người Hà Nội xưa giờ vô cùng hiếm gặp. Xin giới thiệu những nơi vẫn còn bán món ăn cổ truyền “nguyên bản” của Hà Nội.

Đưa tay hơ trên bếp than sắp tàn, chị Dung tự nhủ đúng tầm rồi. Nồi cái bỗng(*) rượu chưng được nhấc lên. Đấy chính là bí quyết cốt tử của món cuốn diếp nổi tiếng khắp Hà Nội.

Cuốn diếp trông đẹp và có vẻ dễ làm. Lọn bún trắng nhỏ, miếng thịt xíu trắng hồng viền đỏ, con tôm rang đỏ rực, tất cả cuộn vào nhau, buộc ngang lưng bằng lá hành trần xanh sẫm. Không có nguyên liệu nào khó tìm, nhưng khi kết hợp với nhau, mỗi cuốn diếp đều tươi nõn như lộc non ngày tết. Bát nước chấm chua ngọt điểm mấy miếng dưa góp đu đủ cà rốt gọn gàng bên cạnh hứa hẹn một bữa quà ngon dịu. Nhưng điều bí mật của cuốn diếp lại nằm tận sâu thẳm bên trong.

Chị Dung và quầy bán cuốn diếp.

“Tôi vẫn hồi hộp mỗi khi cắn miếng cuốn diếp. Qua độ mềm của bún, vị giòn của rau, vị thơm ngọt của thịt xíu và độ đậm của tôm rang là vị thơm của giấm bỗng chưng. Nó mới là linh hồn của cuốn diếp”, bà Ngọc Liên – nhà nghiên cứu văn hóa dân gian – cho biết. Theo bà, giờ muốn thưởng thức món cuốn diếp có hồn nhất Hà Nội chỉ có cách tới quán của bà Dung ở phố Trần Xuân Soạn mà thôi.

“Khó nhất của cuốn diếp là giấm bỗng chưng. Phải chọn cái bỗng nếp vừa vớt từ nồi nấu rượu ra. Hạt nếp lúc ấy vẫn còn mọng và ngậm rượu, lại trắng. Dính phải tí bỗng gạo tẻ là hạt bỗng thâm, đen, xạm ngay”, chị Dung tiết lộ.

Cuốn những cuốn diếp đầu tiên giúp mẹ từ cách đây 50 năm, “công phu” của chị Dung đã đạt đến độ chỉ nhìn qua là biết ngay đâu là bỗng nếp, đâu là bỗng tẻ. Cũng chỉ lướt tay nhẹ qua mặt bỗng để xem độ dính là chị có thể cảm thấy bỗng có bị chắt nước cốt, pha thêm nước đường hay rượu không.

“Nhưng công phu nhất vẫn là khâu chưng bỗng” – chị Dung nói – “Bỗng phải được chưng với đường khoảng ba giờ đồng hồ. Chỉ cần làm dối một chút là hạt bỗng rời rông rổng. Bỗng chưng đạt yêu cầu phải dẻo kết vào nhau mà vẫn nguyên hạt. Muốn thế, lửa phải rất bé, bé đến mức có muốn tiện cũng không thể dùng bếp gas được. Tôi cũng phải canh khi bếp than sắp tàn mới đặt bỗng lên chưng. Chính vì vậy, một mẻ bỗng chưng không phải một lần, một ngày là xong”.

Chị hé chiếc âu đựng bỗng chưng. Một mùi thơm dịu tỏa ra dày ấm. Chọn một tàu rau xà lách, chị cẩn thận cuốn gọn bỗng vào trong, sau đó mới là bún, tôm, thịt. Cuối cùng dùng lá hành đã trần quấn “ngang eo” chiếc cuốn diếp. Như thế, mùi thơm dịu của giấm bỗng chưng được giữ nguyên cho tới lúc có người cắn qua làn lá rau mỏng.

Nếu như chưng bỗng thật lâu thì những việc khác chuẩn bị cho buổi hàng bán cuốn của chị Dung lại phải thật mau để các nguyên liệu giữ được sự tươi mới, mặt ẩm không se. Thịt xíu được hấp vừa độ để thăn giữ được vị thơm, mềm, ngọt. Tôm rang thật giòn, vỏ mỏng tang nhìn thấy cả trứng. Rau rửa sạch. Đều như vắt chanh, cứ mười hai giờ trưa, chị và ba người giúp việc bắt đầu làm cuốn diếp và bảy loại cuốn khác của cửa hàng. Ba giờ, họ sắp xong mọi việc và chở ra Trần Xuân Soạn. Chị ngồi bán hàng ngay tại cổng ngõ – nơi cụ Mùi mẹ chị từng bán cuốn diếp suốt những năm tuổi trẻ để nuôi cả đàn con qua thời bao cấp.

Ngày đó, cụ Mùi bán hàng mà đôi lúc cũng ngại vì mang tiếng là tiểu thương. Ngại đến nỗi, đã có lúc cụ đi theo nhà nước mà bán bánh mì pa tê. Nhưng sau đó, tới lúc về hưu mà con cái vẫn chưa lớn hết, cụ thấy thà vất vả bán hàng, thà mang tiếng còn hơn để máu mủ của mình đói kém. Trời cũng không phụ lòng người đàn bà kẻ Mơ chịu khó. Cả Hà Nội nức tiếng cuốn diếp của bà Mùi. Cũng có người bắt chước làm, tôm to hơn, thịt nhiều hơn nhưng ngón nghề giấm bỗng chưng và nước chấm thì không qua nổi tay cụ.

“Mẹ tôi bán hàng tới năm 70 tuổi, rồi gọi tôi đến bảo, có cho cả triệu cũng không bằng bán hàng tiếp cho mẹ. Công bao năm dựng lên tiếng lành”, chị Dung kể. Thế là chị nghỉ việc, tiếp quản cửa hàng, cũng vì tiếc cái tiếng lành. Từ đó tới nay đã ngót 15 năm. Mua may, bán đắt, chị lại càng hiểu hơn ý nghĩa của tiếng lành từ đời mẹ để lại.

“Cách đây chục năm, có người dỗ tôi vào bán hàng ở một khu kinh doanh dịch vụ trên hồ Tây. Một quầy hàng ở đó lúc ấy thuê một trăm hai mươi nghìn một tháng, người ta cho tôi cả diện tích bằng hai quầy mà không lấy đồng nào, chỉ… xin cái bí quyết làm cuốn. Tôi cười bảo thôi”, chị Dung kể lại.

Sau đó vài năm, lại có một nhà hàng lớn rủ chị vào bán hàng trong khuôn viên của mình. Tiền họ thu và cuối tháng trả một lần. Chị lại cười, bảo bán ở cổng nhà luôn tay, không có thời gian để thu tiền thì tội gì mà phải chịu cảnh lấy tiền sau. Chị đã quá yêu, quá thấm sức mạnh “bí quyết gia truyền” mà cụ thân sinh truyền lại.

“Cụ còn truyền nhiều khách chung thân nữa. Họ ăn từ ngày mẹ tôi còn bán hàng, giờ đến tôi. Nhiều người trước ở quanh đây, nay đã chuyển đi chỗ khác vẫn tiếp tục đặt hàng. Tôi làm đến bảy loại món cuốn bán đắt hàng đều nhờ cái ngon của nước chấm, nhưng khách quen lâu năm ai cũng không quên gọi cuốn diếp tôm thịt”, chị nói.

“Còn chuyện nối nghiệp sau này ư?”, chị Dung nói giọng chứa chan hy vọng. “Tôi mong là cứ bán được như cụ nhà tôi ngày xưa, tới tuổi 70. Tôi một bề con trai, nên cũng tính truyền nghề cho con dâu. Cũng mong là các cháu giữ lấy nghề gia truyền. Nhiều người đến đây ăn lâu năm cũng là vì món ngon từ các cụ Hà Nội xưa để lại”.

(*) Bỗng: Bã rượu hoặc rau có ủ chua. Giấm bỗng: làm bằng bã của rượu nếp. (Từ điển tiếng Việt; Viện Ngôn ngữ học; NXB Đà Nẵng; 2003)

Theo BĐVN