Mối quan hệ ít thăng nhiều trầm giữa Arab Saudi – Iran
Hai thế lực tại Trung Đông đã trải qua nhiều thập kỷ căng thẳng bắt nguồn từ khác biệt trong giáo phái và cạnh tranh ảnh hưởng trong khu vực.
Tổng thống Iran Hassan Rouhani (trái) và Vua Salman của Arab Saudi. Ảnh: BBC
Arab Saudi hôm 3/1 cắt đứt quan hệ ngoại giao với Iran, sau khi sứ quán Arab Saudi tại Tehran bị tấn công, trong một cuộc khủng hoảng sâu sắc giữa các đối thủ trong khu vực. Trong suốt hơn ba thập kỷ qua, quan hệ hai nước đã trải qua nhiều thăng trầm.
Cách mạng Hồi giáo Iran 1979
Mâu thuẫn giữa Arab Saudi và Iran một phần xuất phát từ khác biệt tôn giáo. Các nhà lãnh đạo thuộc nhánh Wahhabi, dòng Sunni đã đứng đầu bán đảo Arab kể từ năm 1744. Trong khi đó, Iran do những người Hồi giáo dòng Shitte dẫn dắt từ thế kỷ 16. Hai trường phái này có nhiều điểm khác biệt lớn.
Ayatollah Ruhollah Khomeini, một giáo sĩ dòng Shitte được nhiều người ủng hộ năm 1979 lên nắm quyền ở Iran, khiến Arab Saudi và Iran liên kết để đối đầu Israel. Arab Saudi từng chiến đấu với Israel năm 1948 để ngăn Israel thành lập nhà nước. Còn ông Khomeini là người phản đối chính sách xích lại gần Israel của Iran. Tuy nhiên, cuộc cách mạng cuối cùng lại làm quan hệ hai nước thêm tồi tệ.
Các nhà lãnh đạo Arab lo sợ ảnh hưởng của ông Khomeini có thể khuấy động bất ổn tại nước họ. Trong 8 năm qua, cảnh sát Saudi thường xuyên bắt giữ những người ủng hộ ông Khomeini vì phân phát các bài giảng của ông ở xung quanh Mecca. Bài giảng của ông Khomeini là có phần lớn nội dung mâu thuẫn với tư tưởng Wahhabi của Arab Saudi.
Cuộc đụng độ ở Mecca
Năm 1987, quan hệ giữa Arab Saudi và Iran căng thẳng đến mức bùng nổ khi 402 người hành hương, 275 trong số đó là Iran, chết trong vụ đụng độ ở thành phố linh thiêng của người Hồi giáo, Mecca.
Những người biểu tình đổ xuống đường phố Tehran, chiếm tòa Đại sứ quán Arab Saudi và châm lửa đốt Đại sứ quán của Kuwait. Nhà ngoại giao Arab, Mousa’ad al-Ghamdi, đã chết ở Tehran do bị thương sau khi rơi khỏi một cửa sổ của Đại sứ quán. Riyadh cáo buộc Tehran trì hoãn việc đưa ông al-Ghamdi đến điều trị tại bệnh viện ở Saudi. Sau vụ việc này, Vua Fahd cắt đứt quan hệ với Iran vào tháng 4/1988.
Cải thiện quan hệ
Năm 1997, ông Mohammad Khatami, một giáo sĩ Hồi giáo dòng Shitte, đã chiến thắng vang dội trong cuộc bầu cử tổng thống Iran. Ông Khatami thúc đẩy tái lập quan hệ với Arab Saudi và kết thúc hai thập kỷ căng thẳng giữa hai nước sau cách mạng Iran năm 1979.
Ông Khatami đến thăm Arab Saudi vào năm 1999, trong chuyến thăm đầu tiên của một tổng thống Iran kể từ cuộc cách mạng. Hai nước đã cải thiện quan hệ bằng một hiệp ước an ninh vào tháng 4/2001.
Video đang HOT
Cạnh tranh ở khu vực
Giữa hai quốc gia tồn tại sự cạnh tranh lớn về ảnh hưởng trong khu vực. Hoạt động can thiệp lật đổ chính quyền Saddam Hussein ở Iraq đã làm lợi cho cộng đồng Shiite ở nước này và dẫn đến một sự thay đổi trong trong liên kết chính trị của Baghdad với Tehran.
Đồng thời, chương trình hạt nhân của Iran khiến Arab Saudi lo ngại rằng, Tehran, dưới sự lãnh đạo của người kế nhiệm ông Khatami là Tổng thống Mahmoud Ahmadinejad, quyết tâm thống trị vùng Vịnh và gia tăng sức mạnh cho cộng đồng người Shitte.
Arab Saudi nói với một phái viên Iran hồi tháng 1/2007 rằng Iran đặt vùng Vịnh vào nguy hiểm, ám chỉ đến bất hòa của Iran với Mỹ về Iraq và chương trình hạt nhân.
Mùa xuân Arab
Trong Mùa xuân Arab năm 2011, Arab Saudi gửi quân tới giúp Bahrain dẹp hàng loạt cuộc biểu tình, lo sợ phe đối lập chủ yếu là người Shiite sẽ liên minh với Iran. Hai nước này cáo buộc Tehran xúi giục bạo lực chống lại cảnh sát Bahrain.
Các tài liệu ngoại giao do WikiLeaks hé lộ cho thấy các lãnh đạo Saudi, bao gồm Vua Abdullah hiện nay, đã thúc đẩy Washington giữ lập trường cứng rắn đối với Iran vì chương trình hạt nhân, thậm chí còn nêu cả khả năng sử dụng vũ lực quân sự.
Arab Saudi buộc tội một số người Shiite ở tỉnh miền đông hợp tác với nước ngoài, tức ám chỉ Iran, để gieo rắc bất đồng, sau các cuộc đụng độ giữa cảnh sát và người Shiite.
Washington vào năm này công bố họ phát hiện công dân Iran âm mưu ám sát đại sứ Saudi tại Mỹ. Riyadh nói rằng có rất nhiều bằng chứng khẳng định chuyện này và Tehran sẽ phải trả giá.
Chiến tranh ủy nhiệm
Năm 2012, Arab Saudi hậu thuẫn cho phiến quân chiến đấu chống lại đồng minh của Iran là Tổng thống Syria Bashar al-Assad. Riyadh cáo buộc chính quyền Assad “diệt chủng” và Iran là một “nước chiếm kiểm soát” ở Syria. Trong khi đó, Tehran cáo buộc Riyadh hỗ trợ “khủng bố”.
Tháng 3/2015, Arab Saudi bắt đầu chiến dịch quân sự ở Yemen để ngăn nhóm Houthis, liên minh với Iran, nắm quyền. Riyadh cáo buộc Iran sử dụng dân quân để tiến hành một cuộc đảo chính còn Tehran tố cáo Riyadh không kích vào dân thường.
Tháng 1/2016, khủng hoảng trong quan hệ hai nước đạt đến đỉnh điểm sau khi Arab Saudi hành quyết Sheikh Nimr al-Nimr, một nhà phê bình lâu năm của hoàng tộc cầm quyền vương quốc. Vụ việc khiến người Shitte ở Iran phẫn nộ, xông vào sứ quán Saudi. Lãnh tụ dòng Shiite của Iran, Ayatollah Ali Khamenei, nói rằng Arab Saudi sẽ phải hứng chịu “sự trả thù của Thượng Đế”. Riyadh tuyên bố cắt đứt quan hệ với Tehran và ra lệnh rút các đại diện ngoại giao về.
Giới phân tích lo ngại rằng động thái này sẽ làm tăng chia rẽ bè phái và khiến hai nước càng lún sâu vào cuộc chiến ủy nhiệm. “Đây là một sự leo thang rất đáng lo ngại”, Michael Stephens, nhà phân tích tại Viện Royal United Services, trung tâm nghiên cứu có trụ sở tại London, nhận xét.
“Nó sẽ đem đến những hậu quả lớn cho người dân trong khu vực, và những căng thẳng giữa hai bên đồng nghĩa với việc khu vực sẽ tiếp tục bất ổn”.
Phương Vũ
Theo VNE
Vụ xử tử giáo sĩ và đòn thù giữa hai cường quốc Trung Đông
Vụ Arab Saudi xử tử một giáo sĩ nổi tiếng đã vấp phải phản ứng dữ dội từ Iran, có nguy cơ khoét sâu mâu thuẫn giữa người Sunni và Shiite trên thế giới.
Giáo sĩ Nimr al-Nimr, người vừa bị Arab Saudi xử tử vì tội "kích động bạo lực". Ảnh:ABC
Ngày 3/1, Arab Saudi tuyên bố cắt đứt quan hệ ngoại giao với Iran sau khi đại sứ quán nước này ở Tehran bị người biểu tình đốt phá để phản đối việc giáo sĩ Hồi giáo nổi tiếng dòng Shiite Nimr al-Nimr bị xử tử tại Ryadth, làm dấy lên những lo ngại về căng thẳng sắc tộc giữa hai cường quốc khu vực Trung Đông, theo Reuters.
Giáo sĩ Nimr al-Nimr bị chặt đầu cuối tuần trước vì bị nhà chức trách Saudi kết tội kích động tín đồ theo đuổi bạo lực, trong khi các nhà hoạt động nhân quyền cho rằng ông Nimr bị hành quyết vì có những quan điểm chính trị trái ngược với chính quyền Saudi.
46 người khác, trong đó có nhiều người là giáo sĩ, cũng bị xử tử với tội danh theo đuổi tư tưởng cực đoan, tham gia "các tổ chức khủng bố" và thực hiện nhiều "âm mưu phạm pháp".
Vụ xử tử tập thể này đã ngay lập tức làm dấy lên làn sóng phản đối trong cộng đồng người Hồi giáo dòng Shiite ở Iran, Anh, Pakistan, Ấn Độ, Thổ Nhĩ Kỳ và nhiều khu vực khác ở Trung Đông. Hàng trăm người biểu tình đã tràn vào đại sứ quán Arab Saudi ở Tehran, phóng hỏa và phá hoại tòa nhà, khiến các nhân viên ngoại giao bên trong phải sơ tán. Iran tuyên bố đã bắt giữ 40 người có hành vi tấn công tòa nhà ngoại giao này bằng bom xăng.
Động thái trên của Tehran không khiến Ryadth hài lòng và ra lệnh cắt đứt quan hệ ngoại giao với Iran, yêu cầu các nhân viên ngoại giao Iran và những người có liên quan phải rời khỏi nước này trong vòng 48 giờ, đồng thời khẳng định chính phủ nước này "quyết không cho phép Iran hủy hoại an ninh quốc gia".
Hành động của Arab Saudi nhận được sự ủng hộ của một số quốc gia trong khu vực, nơi có đông đảo người Hồi giáo dòng Sunni sinh sống. Ngay trong hôm thứ bảy, Các Tiểu vương quốc Arab Thống nhất (UAE) và Bahrain đã tuyên bố "ủng hộ hoàn toàn" đối với bất cứ biện pháp răn đe nào của Arab Saudi nhằm chống lại chủ nghĩa cực đoan và khủng bố.
Đại giáo sĩ Abdulaziz Al Sheikh của Arab Saudi khẳng định những vụ xử tử trên được tiến hành theo luật Hồi giáo và là cần thiết để đảm bảo an ninh quốc gia. Ông này mô tả các vụ chặt đầu, xử bắn là "biện pháp nhân đạo đối với các tù nhân" vì chúng đã cứu họ "khỏi phạm thêm nhiều tội ác và ngăn ngừa bất ổn".
Tuy nhiên, Đại giáo chủ Ayatollah Ali Khamenei, lãnh tụ tối cao Iran, tuyên bố Arab Saudi sẽ bị "Thượng đế trừng phạt" vì đã xử tử ông Nimr. "Những cái chết oan ức của các giáo sĩ bị đàn áp không sớm thì muộn sẽ phô bày hệ luỵ, các chính trị gia Saudi sẽ chứng kiến đòn trả thù dã man", ông Khamenei nói. Lực lượng Vệ binh Cách mạng Iran ra thông báo hôm chủ nhật khẳng định cái chết của giáo sĩ này sẽ dẫn đến sự "suy vong" của vương triều Arab Saudi và thề sẽ "lật đổ" vương triều "chống đạo Hồi, ủng hộ khủng bố" này.
Đại sứ quán Arab Saudi ở Tehran bị người biểu tình đốt phá. Ảnh: AFP
Vụ hành quyết giáo sĩ Nimr làm dấy lên nỗi lo ngại trong dư luận rằng cuộc xung đột sắc tộc giữa Iran và Arab Saudi cũng như giữa người Hồi giáo dòng Sunni và Shiite trên khắp thế giới sẽ càng trở nên trầm trọng hơn.
Cựu ngoại trưởng Mỹ Hillary Clinton cho rằng cái chết của giáo sĩ Nimr sẽ thổi bùng ngọn lửa căng thẳng sắc tộc ở Trung Đông, và việc hành quyết ông này "không phải là một quyết định khôn ngoan". Bộ Ngoại giao Mỹ cũng đã ra tuyên bố kêu gọi các lãnh đạo Trung Đông có biện pháp xoa dịu căng thẳng trong khu vực, đồng thời nối lại quan hệ ngoại giao để xóa bỏ những bất đồng, theo VOA.
Tại Lebanon, lãnh đạo phong trào Hezbollah Hassan Nasrallah đã cáo buộc Arab Saudi muốn "khoét sâu mâu thuẫn" giữa người Hồi giáo dòng Sunni và Shiite. "Ở Afghanistan, Pakistan, Nigeria, Indonesia, Lebanon, Syria và Iraq, chúng tôi phải quan tâm tới người Saudi mỗi khi có bất cứ vấn đề nào xảy ra giữa người Sunni và Shiite", ông nói.
Bà Jane Kinninmont, phó chủ nhiệm chương trình Trung Đông tại tổ chức tư vấn Chatham House ở London (Anh) cũng có cùng quan điểm trên, khi cho rằng dù ý định của Arab Saudi khi xử tử giáo sĩ nổi tiếng Nimr là gì đi chăng nữa, người Hồi giáo dòng Shiite sẽ coi đây là một hành động "mang tính khiêu khích" và có thể khoét sâu thêm thù hận, căng thẳng vốn đã lên cao giữa người Sunni và Shiite vì những cuộc xung đột đẫm máu ở Syria, Iraq và Yemen hiện nay.
Theo bà Kinninmont, chính quyền Arab Saudi quyết định xử tử giáo sĩ Nimr nhiều khả năng là để thể hiện quyết tâm chống lại những kẻ chống đối, hơn là khơi mào căng thẳng sắc tộc, bởi ông Nimr là người thường xuyên tổ chức các cuộc biểu tình phản đối và chỉ trích nhà cầm quyền Saudi.
"Trên khắp Trung Đông, gần như chỉ có người Hồi giáo dòng Shiite lên tiếng ủng hộ ông này, và thật không may điều đó càng củng cố niềm tin của không ít người Sunni ở Arab Saudi rằng giáo sĩ Nimr là kẻ phản bội đại diện cho Iran, và chính niềm tin đó đã tạo nên phản ứng phòng thủ tiêu cực trong rất nhiều người dân Saudi", bà nói.
Chuyên gia phân tích này cho rằng cuộc ganh đua, đối đầu giữa các quốc gia theo dòng Sunni và Shiite như Arab Saudi và Iran đã góp phần tạo nên cuộc xung đột sắc tộc ở khu vực, một trong những nguyên nhân quan trọng khiến phiến quân Nhà nước Hồi giáo (IS) trỗi dậy.
"Cả Arab Saudi và Iran đều góp phần vào tình hình địa chính trị hỗn loạn ở Trung Đông, làm tồi tệ thêm các xu hướng sắc tộc, để lại một di sản xấu trên khắp khu vực", bà nhấn mạnh.
Theo chuyên gia này, trong thời gian tới, cộng đồng quốc tế cần phải xúc tiến một tiến trình ngoại giao mới để đưa Arab Saudi và Iran ngồi vào bàn đàm phán để "giải quyết những vấn đề phức tạp lớn hơn giữa hai quốc gia".
"Nếu không làm được điều này, mâu thuẫn giữa Arab Saudi và Iran sẽ càng gieo rắc thêm xung đột ở Trung Đông, khiến phần còn lại của thế giới phải gánh chịu hậu quả với sự trỗi dậy của chủ nghĩa khủng bố và dòng người tị nạn rất lớn", bà Kinninmont đánh giá.
Trí Dũng
Theo VNE
Iran nổi giận khi bị Arab Saudi cắt đứt quan hệ Bộ Ngoại giao Iran hôm nay tố Arab Saudi gây căng thẳng trong khu vực sau khi Riyadh tuyên bố cắt đứt quan hệ với Tehran và yêu cầu nhân viên sứ quán Iran phải rời vương quốc trong 24 giờ tới. Người biểu tình Iran cầm ảnh giáo sĩ dòng Shiite Nimr al-Nimr phía ngoài đại sứ quán Arab Saudi ở thủ...