Mô hình kinh doanh đa cấp gây tranh cãi tại Mỹ

Hệ thống bán hàng đa cấp của công ty Herbalife khiến nhiều người dân Mỹ lâm vào cảnh nợ nần không thể kiểm soát nổi chỉ vì mơ làm giàu nhanh khi tham gia bán sản phẩm Herbalife.

Nhóm phóng viên của hãng tin CNBC đã thực hiện một cuộc điều tra đặc biệt kéo dài 10 tháng nhằm vào hệ thống bán hàng đa cấp của công ty Herbalife.

Bản tin của CNBC bắt đầu với câu chuyện của một người phụ nữ có tên Nicole Lopez. Cô Lopez muốn kiếm thêm tiền và được làm việc ở nhà để có thời gian gần gũi với con cái nhiều hơn. Nhưng rốt cục, cô mất hàng nghìn USD khi tham gia vào hệ thống bán hàng của Herbalife, công ty tiếp thị đa cấp với các sản phẩm như thực phẩm chứng năng bổ sung và giảm cân.

Không muốn lôi kéo người khác vào mạng lưới bán hàng này, cách mà hầu hết những người bán hàng Herbalife thực hiện để kiếm tiền, cô Lopez quyết định dừng cuộc chơi sau 11 tháng và chịu mất 10.000 USD tiền đầu tư.

Herbalife đã kịch liệt “phản pháo” những lời chỉ trích cho rằng công ty này là một mô hình lừa đảo kim tự tháp. Ảnh: CNBC

Sau đó, khi được CNBC “hỏi thăm”, Herbalife đã trả lại một phần tiền mà cô Lopez bị mất và gọi trường hợp của cô là kết quả của “sự tư vấn tồi”. Nhưng theo hãng tin này, trường hợp của cô Lopez không phải là duy nhất. Cuộc điều tra của CNBC đã tìm ra hàng chục người rơi vào hoàn cảnh tương tự.

Bán hàng đa cấp (multi-level marketing) là cách thức bán hàng mà sản phẩm được bán thông qua một hệ thống các nhà phân phối thuộc các cấp khác nhau, trong đó có nhiều người làm việc tại nhà và được trả tiền dựa trên sản phẩm được bán cũng như số nhà phân phối khác mà họ lôi kéo tham gia.

Nhiều người được CNBC phỏng vấn cho biết, họ phát hiện ra rằng, việc bán sản phẩm khó hơn họ tưởng. Sau khi không còn “mồi chài” được bạn bè người thân mua hàng, người bán hàng thường xoay sở bằng cách chi ra hàng trăm thậm chí là hàng nghìn USD để mua sản phẩm lấy doanh số, nhưng đôi khi chẳng đi đến đâu.

Họ phát hiện ra rằng, tiền mà họ thực sự kiếm được là từ việc lôi kéo người khác tham gia bán sản phẩm, tạo ra một mạng lưới các nhà phân phối “cấp dưới”. Họ càng lôi kéo được nhiều nhà phân phối thì càng kiếm được nhiều tiền, và họ ở cấp càng cao trong mạng lưới thì tỷ lệ lợi nhuận mà họ nhận được càng cao.

Bởi vậy mà ở Mỹ đang dấy lên một cuộc tranh cãi về việc liệu Herbalife và các công ty bán hàng đa cấp khác có thực chất chỉ là những mô hình lừa đảo dạng kim tự tháp (pyramid scheme). Trong những mô hình dạng này, các nhà phân phối kiếm tiền bằng cách tuyển những người bán hàng khác thay vì tự thân bán sản phẩm, với lợi nhuận của những người ở cấp trên cùng của mạng lưới đồng nghĩa với thiệt hại của những người ở cấp dưới cùng.

Cuộc tranh cãi này đã thu hút được sự chú ý của Phố Wall, dẫn tới một cuộc đấu quyết liệt giữa các quỹ đầu cơ khổng lồ xung quanh cổ phiếu Herbalife.

Một tài liệu của nhà chức trách Mỹ công bố hôm thứ Tư tuần này cho thấy, quỹ Third Point do Dan Loeb dẫn đầu đã mua 8% cổ phần của Herbalife. Động thái này đưa Loeb vào thế đối đầu với một nhà quản lý quỹ đầu cơ khác là Bill Ackman, người đã bán khống hơn 20 triệu cổ phiếu Herbalife, tương đương khoảng 1/4 số cổ phiếu đang lưu hành của công ty này.

Tới lúc này, nhiều nhà phê bình cho rằng, các quy định giám sát đối với hoạt động bán hàng đa cấp của Mỹ đã lỗi thời.

Trong vai những người muốn tham gia hệ thống, phóng viên của CNBC đã tham gia vào một sự kiện tuyển nhà phân phối của Herbalife ở New York. Sự kiện này do một cặp đôi đến từ Long Island đã bán hàng Herbalife hơn 20 năm đứng ra tổ chức. Diễn ra trong một phòng hội nghị của khách sạn, sau vài lời giới thiệu, các nhà phân phối Herbalife, bao gồm cả một học sinh phổ thông, bước lên sân khấu kể chuyện rằng Herbalife đã giúp họ “đổi đời” ra sau. Họ nói về số cân nặng họ giảm được, huyết áp cải thiện, năng lượng dồi dào hơn, và đương nhiên là cả số tiền mà họ kiếm được. Có người cho biết họ kiếm được hàng nghìn USD mỗi tháng, thậm chí là 10.000 USD, 20.000 USD, và 65.000 USD.

Một nhà phân phối nói rằng, “chiếc xe đầu tiên của tôi là một chiếc Mercedes và tôi mua được nó nhờ Herbalife”. Tuy nhiên không ai nói rõ là họ kiếm được tiền từ bán sản phẩm hay là từ tuyển dụng người mới.

Joe Mariano, Chủ tịch Hiệp hội Bán hàng trực tiếp, cho biết ranh giới giữa mô hình kim tự tháp và kinh doanh đa cấp hợp pháp rất mong manh. “Vấn đề nằm ở hoa hồng. Nếu phần lớn hoa hồng chỉ đến việc tuyển dụng thay vì đến từ bán sản phẩm thì hoạt động kinh doanh đó có vấn đề”.

Những công ty như Herbalife tuyên bố họ có những quy định chặt chẽ, nhưng cuộc điều tra của CNBC đã phát hiện ra rằng, rất khó để giám sát hoạt động của hàng triệu nhà phân phối khắp thế giới. Chẳng hạn, các nhà phân phối được yêu cầu phải chứng minh được một số lượng sản phẩm nhất định được bán cho khách hàng thật bên ngoài hệ thống phân phối. Tuy nhiên, thông tin từ một tài liệu của Herbalife cho thấy, công ty không hề đảm bảo được điều này.

Herbalife đã kịch liệt “phản pháo” những lời chỉ trích cho rằng công ty này là một mô hình lừa đảo kim tự tháp. “Tại sao các anh lại nói đến Bernie Madoff ở đây? Nói vậy là có ý gì?”, CEO Herbalife, ông Michael Johnson, nói.

Phóng viên CNBC cũng đã thâm nhập vào các câu lạc bộ dinh dưỡng của Herbalife. Được mở ra đầu tiên ở Mexico vào năm 1999 bởi một nhà phân phối, những câu lạc bộ này giờ đã trở thành động cơ tăng trưởng của Herbalife và là một nỗ lực để giảm tình trạng các nhà phân phối phải đi gõ cửa từng nhà để bán hàng và lôi kéo người tham gia như trước đây. Bỏ ra khoảng 4-6,5 USD tiền mặt mỗi ngày, các thành viên trong câu lạc bộ nhận được một cốc đồ uống giảm cân và một cốc trà.

Hiện ở Mỹ vẫn chưa có một cơ quan chức năng nào thể hiện rõ vai trò giám sát hoạt động bán hàng đa cấp. Có chuyên gia nói rằng, đó là Ủy ban Thương mại Liên bang Mỹ (FTC) và cơ quan này có nhiều thẩm quyền nhất. Tuy nhiên, cũng có người cho rằng, kiểu gì Ủy ban Chứng khoán và Hối đoái Mỹ (SEC) sẽ vào cuộc.

Theo ông David Vladeck, cựu Giám đốc Uỷ ban Bảo vệ người tiêu dùng Mỹ, có một lý do khiến các công ty kinh doanh đa cấp trá hình không bị phá luật “sờ gáy” là vì có ít người chịu đứng lên tố cáo. Trên thực tế, nhiều người đã “sập bẫy” với bán hàng đa cấp nhưng họ ngần ngại không muốn làm to chuyện.

Do xấu hổ, những người như Nicole Lopez và Sharon Shea thường tự trách mình thay vì đứng lên kể rõ câu chuyện của mình. Lopez đã bán Herbalife từ năm 2005 sau khi tìm hiểu qua bạn bè và Internet. Theo Lopez, cô đã nói với người tuyển dụng rằng cô chẳng biết gì về kinh doanh nhưng người này đã bảo cô không có gì đáng ngại, Herbalife có một kế hoạch “sẵn có” để bất cứ ai cũng có thể thành công.

Còn Shea, người đã sử dụng Herbalife để giảm cân, đã quyết định thử tham gia hệ thống này khi chồng mất. Cô đã trở thành nhà phân phối vào năm 2010 với mức áp doanh số rất cao. Shea cho biết cô đã chi 3.000 USD tiền mặt để trở thành “người giám sát” (supervisor). Shea được thuyết phục rằng cô có thể dùng Internet để bán hàng và tuyển dụng, nhưng rốt cục, để duy trì doanh số cô đã phải bỏ tiền ra mua hàng. Chỉ vài tháng sau, cô đã từ bỏ công việc này, chấp nhận mất 15.000 USD.

Khi CNBC liên hệ với Herbalife về những gì đã xảy ra với Shea và Lopez, công ty này đã hoàn trả lại cho họ một phần khoản thua lỗ, và cho rằng những thất bại của họ là do được tư vấn kém. CEO Johnson của Herbalife nói trong cuộc phỏng vấn với CNBC: “Chúng tôi không vui vì những gì xảy ra với họ. Ai cũng buồn cả thôi. Cơ hội của họ đã không được nhận ra”.

Theo VNE