Mô hình chống lũ hiệu quả ở châu Âu

Thung lũng Marcq, một khu vực từng phải chịu nhiều trận lũ lụt nghiêm trọng, giờ đây đang trở thành hình mẫu về cách thức tái thiết và quản lý bền vững nhằm đối phó với biến đổi khí hậu.

Dự án quy hoạch đất đai tại Enghien, một trong những thành phố thuộc vùng Wallonia (Bỉ), không chỉ giúp ngăn ngừa lũ lụt mà còn tạo ra một mô hình nông nghiệp thông minh, bảo vệ môi trường và cải thiện chất lượng cuộc sống cho cộng đồng.

Quy hoạch đất nông thôn của thung lũng sông Marcq bao gồm các ao nuôi thuận lợi cho đa dạng sinh học. Ảnh: F.D

Từ bậc thềm của ngôi nhà nhỏ, bà Blanche dõi mắt ra quảng trường làng yên bình. Nhà thờ Saint-Nicolas sừng sững như một người bảo vệ già nua, chứng kiến bao thăng trầm của ngôi làng. Dưới chân nhà thờ, dòng sông Marcq, một nhánh của sông Dendre, cũng chính là tên của ngôi làng bà đang sống, lững lờ trôi, róc rách như một bản nhạc du dương. Bình yên bao trùm, đến nỗi người ta dễ quên đi những cơn thịnh nộ mà nó từng giáng xuống ngôi làng nhỏ bé này.

Bà Blanche khẽ khàng nhắm mắt, ký ức ùa về. Năm 1999, những cơn mưa như trút nước đã biến ngôi nhà thân yêu của bà thành một chiếc thuyền trôi giữa biển nước. Nước sông cuồn cuộn tràn vào, cuốn phăng mọi thứ: đồ đạc trôi lềnh bềnh, tiếng điện tử kêu rít chói tai… Kể từ đó, bà Blanche luôn bị ám ảnh bởi nỗi kinh hoàng về những trận lụt.

Khu vực ngập tạm thời tại tỉnh Hainaut. Ảnh : F.D

Nhưng rồi, một tia hy vọng lóe lên. Năm 2013, những bể chứa nước mưa được xây dựng, như một bức tường thành vững chắc, bảo vệ ngôi làng trước những cơn mưa bất chợt. Bà Blanche thở phào nhẹ nhõm. Thế nhưng, bi kịch lại một lần nữa ập đến vào năm 2021. Một sai lầm trong quá trình thi công đã khiến nước sông tràn vào nhà, nhấn chìm mọi thứ trong lớp bùn lầy. Nước ngập đến tận 60 cm, bao trùm lấy căn nhà như một con quái vật khổng lồ.

Bà Blanche nắm chặt tay, giọng nói run run: “Tôi đã nghĩ rằng mình đã thoát khỏi nỗi sợ hãi đó rồi. Nhưng cuộc sống thật khó đoán, phải không?”
Năm 1999, 2002 và 2010, thị trấn Marcq đã hứng chịu những trận lụt lịch sử, gây ra thiệt hại nặng nề.

“Thật may mắn khi thị trấn chúng tôi nằm ở đầu nguồn các con sông Dendre và Senne”, Thị trưởng Enghien, ông Olivier Saint-Amand, chia sẻ. “Điều này cho phép chúng tôi chủ động kiểm soát dòng chảy của nước từ ngay từ thượng nguồn”.

Trên khắp khu vực tái phát triển, một số ao đã được tạo ra để thúc đẩy đa dạng sinh học. Ảnh: F.D

Sau những trận lụt tàn khốc, chính quyền địa phương đã nhanh chóng triển khai một dự án quy mô lớn. Bằng cách hợp tác với người dân địa phương, đặc biệt là các nông dân, họ đã tạo ra các khu vực ngập tạm thời. «Những khu vực này sẽ giúp giảm thiểu tác động của lũ lụt bằng cách hấp thụ lượng nước dư thừa. Nhờ hệ thống kiểm soát thông minh, chúng tôi có thể điều chỉnh mực nước một cách hiệu quả», ông Olivier Saint-Amand cho biết.

“Ngoại trừ một sự cố nhỏ vào năm 2021 do lỗi kỹ thuật, chúng tôi đã thành công trong việc bảo vệ thị trấn khỏi những trận lụt hàng năm”, ông Saint-Amand nhấn mạnh.

Dự đoán tác động của biến đổi khí hậu

Trước tình hình biến đổi khí hậu ngày càng phức tạp, đặc biệt là nguy cơ hạn hán và lũ lụt gia tăng, dự án khu vực ngập tạm thời (ZIT) tại Enghien đã được triển khai. Dự án này, khởi nguồn từ việc điều chỉnh đất đai sau khi xây dựng tuyến đường sắt cao tốc của Công ty đường sắt quốc gia Bỉ (SNCB), nhằm mục tiêu bảo vệ khu vực trước những tác động tiêu cực của biến đổi khí hậu. Theo kỹ sư Jean-Christophe Lecomte thuộc Ban quản lý Phát triển đất nông thôn của Wallonia (DAFOR), đến năm 2100, khí hậu ở khu vực này dự kiến sẽ tương tự như miền Nam nước Pháp. Chính vì vậy, việc tối đa hóa khả năng trữ nước mưa thông qua hệ thống ZIT là vô cùng cần thiết.

Dự án khởi động từ năm 2001, khi luật tái phân phối đất nông nghiệp cũ còn được áp dụng. Đến năm 2014, với sự ra đời của Bộ luật Nông nghiệp vùng Wallonia, dự án chuyển đổi sang hình thức quy hoạch đất nông thôn. Khái niệm quy hoạch đất nông thôn này mang đến một góc nhìn toàn diện hơn, không chỉ tập trung vào nông nghiệp mà còn bao gồm các vấn đề về môi trường, như phòng chống lũ lụt, bảo vệ đất và đa dạng sinh học. Dự án tại Enghien là một trong những ví dụ điển hình cho thấy cách thức áp dụng thành công bộ luật mới.

Trên lý thuyết, khái niệm này khá đơn giản. Tuy nhiên, khi áp dụng vào thực tế, mọi thứ trở nên phức tạp hơn nhiều. Theo ông Jean-Christophe Lecomte, mục tiêu của quá trình này là “tái tổ chức đất nông nghiệp để tăng hiệu quả sử dụng, bảo vệ môi trường và đảm bảo sự đa dạng chức năng của đất”. Nói cách khác, đây là một công cụ giúp quản lý đất đai một cách bền vững hơn. Tuy nhiên, với quy mô lớn 1.700 ha, bao gồm 2.153 lô đất thuộc sở hữu của 230 hộ dân, việc thực hiện gặp không ít khó khăn.

Tại Enghien, các khu ZIT được xây dựng vào năm 2013 đã đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ khu vực khỏi lũ lụt và xói mòn đất. Theo các kỹ sư của DAFOR, hai khu vực này, với tổng dung tích 45.000 m, đã phát huy hiệu quả trong việc thu gom nước mưa và làm chậm dòng chảy, từ đó giảm thiểu thiệt hại do lũ lụt gây ra. Đặc biệt, việc kết hợp các bó cây đan đã giúp giảm thiểu tình trạng xói mòn đất ở các cánh đồng lân cận.

Khôi phục hệ sinh thái

Tiếp nối thành công ban đầu, dự án tái tạo tại Terneppe và Labliau tập trung vào việc khôi phục các hệ sinh thái bị suy thoái. Việc nạo vét các ao không chỉ loại bỏ chất ô nhiễm mà còn tạo ra không gian sống mới cho các loài thủy sinh. Hai ao hình “Dấu chân người khổng lồ” tại Labliau được thiết kế đặc biệt để bảo vệ loài kỳ giông có mào, một loài đặc hữu của khu vực. Việc tạo ra các khúc quanh trên sông Marcq giúp làm chậm dòng chảy, giảm xói mòn và tạo điều kiện cho các loài thủy sinh sinh trưởng. Nhờ những nỗ lực này, khu bảo tồn Terneppe đã trở nên đa dạng sinh học hơn và hấp dẫn hơn đối với du khách.

Hai ao hình “Dấu chân người khổng lồ” tại Labliau. Ảnh: F.D

Dự án cải tạo đất nông nghiệp tại Enghien đã nhận được sự ủng hộ mạnh mẽ từ nông dân và chính quyền địa phương. Để giảm thiểu xói mòn đất, nông dân đã áp dụng phương pháp canh tác không cày xới kết hợp với việc lắp đặt cột cho chim săn mồi để kiểm soát sâu bệnh. Đồng thời, việc cải thiện hệ thống đường giao thông đã giúp nông dân dễ dàng tiếp cận ruộng đất hơn.

Dự án này chủ yếu được Vùng Wallonia tài trợ, cùng sự đóng góp của các thị trấn Enghien, Silly v à tỉnh Hainaut. Mặc dù đã đạt được nhiều thành công, nhưng nhu cầu cải tạo đất nông nghiệp tại Hainaut vẫn còn rất lớn, với khoảng 15.000 ha đất cần được nâng cấp.

Việc chuyển đổi thành công của thung lũng Marcq là một bài học quý về tầm quan trọng của việc đầu tư vào các giải pháp bền vững và sự hợp tác giữa cộng đồng.

Đây là một ví dụ điển hình về cách chúng ta có thể sống hài hòa với thiên nhiên và giảm thiểu rủi ro thiên tai.