Manh mối bất ngờ trong quá trình tìm nguyên nhân cá chết

Mai Hoàng Minh07:52 04/07/2016

Vệt nước đỏ xuất hiện ở Quảng Bình ngày 4.5 mà nhiều người nghĩ là thủy triều đỏ hoặc phù sa chính là manh mối quan trọng, mở ra bước ngoặt trong quá trình tìm nguyên nhân cá chết.

Gian nan

Theo PGS.TS Vũ Đức Lợi, Phó viện trưởng Viện Hóa học, Viện Hàn lâm KH&CN Việt Nam, Phó chủ tịch Hội đồng khoa học tìm nguyên nhân cá chết, ban đầu hàng loạt các giả thiết về nguyên nhân được đặt ra như sự cố tràn dầu, động đất, dịch bệnh. Khi các giả thiết này dần được loại trừ thì việc tìm kiếm nguyên nhân cá chết rất khó khăn.

Giả thiết được Bộ Tài nguyên và Môi trường đưa ra tại cuộc họp ngày 27.4 cho rằng, có thể do thủy triều đỏ. Tuy nhiên, kết quả phân tích cho thấy, không phát hiện dấu hiệu tảo nở hoa trên diện rộng dù một số thời điểm bùng phát cục bộ về số lượng vi tảo xảy ra.

Các nhà khoa học kết luận, tảo nở hoa được ghi nhận tại một số thời điểm trong phạm vi hẹp có thể gây cá chết nhưng không phải là nguyên nhân gây cá chết hàng loạt.

Như vậy chỉ còn giả thiết cá chết do nhiễm độc. Tuy nhiên, theo kết quả phân tích các mẫu nước biển và trầm tích thu được ở 4 tỉnh miền Trung từ ngày 19.4 đến ngày 29.4, các thông số cơ bản, hàm lượng kim loại nặng, hàm lượng phenol và cyanua đều nằm trong giới hạn cho phép, chỉ duy hàm lượng sắt tổng số trong mẫu trầm tích có xu hướng cao hơn các năm trước đây và trong mẫu trầm tích lấy bằng phương pháp lặn biển phát hiện thấy phenol với hàm lượng từ 0,2 đến 3,8 mg/kg.

Ngoài ra, trong mẫu cá phân tích, hàm lượng kim loại nặng và asen đều thấp hơn tiêu chuẩn theo quy định của Bộ Y tế.

Hệ thống xả thải của Formosa (ảnh lớn); Người dân vùng biển Hà Tĩnh đau lòng vì cá chết (ảnh chụp ngày 26.4).

Đúng vào thời điểm khó khăn đó, theo PGS Lợi, kết quả phân tích độc tố (phenol, cyanua) tại Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam, Bộ Y tế và Đại học Sydney, Úc chỉ ra, trong nhiều mẫu cá chết thu được có hàm lượng độc tố cao. Các nhà khoa học nhận định, phải có một nguồn phát tán có hàm lượng phenol, cyanua đủ cao để gây chết cá.

Video đang HOT

Thời điểm đó, một vệt nước màu đỏ dài 1,5km, rộng 10m xuất hiện ở xã Nhân Trạch, huyện Bố Trạch, Quảng Bình xuất hiện ngày 4.5 và vệt nước màu đỏ sẫm xuất hiện tại khu vực cảng Sơn Dương, Hà Tĩnh ngày 12.5.2016 đã dần hé lộ kịch bản cá chết.

Cá đã chết như thế nào?

Các nhà khoa học đã thử độc tính của mẫu nước lấy từ hai nơi nói trên. Cá cũng được thả vào lọ chứa các mẫu nước này. Kết quả cho thấy, 80-100% cá chết trong thời gian từ 3-30 phút.

Mẫu nước cũng cho kết quả hàm lượng sắt trong cặn lơ lửng cao và có chứa phenol. Màu nước ở các vệt nước bất thường này không phải là màu của tảo nở hoa hay màu của phù sa tự nhiên mà là dạng keo sắt hấp thụ các độc tố như phenol, cyanua, là sản phẩm do hoạt động xả thải của con người gây ra.

Phân tích màng dịch nhầy bao bọc thân cá trên rạn san hô thu được ở Thừa Thiên – Huế ngày 24.4.2016 cũng thu được hàm lượng sắt cao và có chứa phenol. Như vậy kịch bản cá chết đã sáng tỏ. Các nhà khoa học khi ấy đưa ra kết luận, độc tố hóa học, cụ thể là phenol, cyanua cùng với sự đóng góp của hợp chất chứa sắt là nguyên nhân chính gây ra sự cố hải sản chết hàng loạt.

Bản thân phenol và cyanua dạng tự do tan tốt và sẽ bị nước biển pha loãng nhanh, khó có thể gây hiện tượng cá chết tức thời trên diện rộng. Tuy nhiên, phenol, cyanua đã kết hợp phức sắt ở dạng keo (Mixel) xả ra môi trường biển. Nguồn xuất phát từ khu vực Vũng Áng, Hà Tĩnh.

Chất thải của nhà máy Formosa có chứa các độc tố phenol, cyanua, hydroxit sắt vượt mức cho phép gây ra hiện tượng hải sản chết hàng loạt. Các chất này kết hợp với nhau, được dòng hải lưu chảy hướng bắc nam đưa từ Hà Tĩnh vào Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên Huế, gây ra hiện tượng cá chết hàng loạt. Ảnh: Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam.

Phức sắt dạng keo sẽ hấp phụ phenol, cyanua và các độc chất khác. Các độc chất này được làm giàu tới hàm lượng có thể gây độc cấp tính để hình thành cái gọi là “ổ độc di động”.

Trên đường đi theo chiều của dòng hải lưu từ Hà Tĩnh tới Thừa Thiên – Huế, “ổ độc di động” sẽ làm chết cá do lớp màng nhầy của keo sắt làm tắc mang hoặc do tác động gây độc cấp tính của phenol, xyanua. Ngoài ra, cá chết có thể do thiếu hụt ôxy bởi sự chuyển hóa từ dạng sắt hóa trị 2 lên sắt hóa trị 3.

Trong quá trình di chuyển, phenol và cyanua sẽ được giải phóng dần và dạng keo này có thể bị lắng xuống đáy. Khi bị tác động của thủy triều và sóng, tại một số địa điểm, dạng keo này bị đẩy lên mặt nước tạo thành các vệt màu bất thường.

Đó chính là vệt màu đỏ xuất đỏ dài 1,5km, rộng 10m ở xã Nhân Trạch, huyện Bố Trạch, Quảng Bình và vệt nước màu đỏ sẫm xuất hiện tại khu vực cảng Sơn Dương, Hà Tĩnh ngày 12.5.2016.

Ngày 1.6, Hội đồng khoa học đã có báo cáo gửi Bộ KH&CN kết luận về nguyên nhân cá chết, đồng thời chuyển cho GS Yasuki Maeda (Trường Đại học tổng hợp Osaka, Nhật Bản), chuyên gia trong lĩnh vực môi trường để nhận xét phản biện.

Ngày 4.6, GS Yasuki Maeda gửi bản nhận xét và đánh giá cao về tính khoa học của báo cáo cũng như kết luận trong báo cáo. Nhờ đó, Việt Nam có cơ sở khoa học định hướng tìm thủ phạm gây ra sự cố môi trường này.

Theo Nguyễn Hoài (Tiền Phong)

Vụ cá chết: Cần xác định thiệt hại của từng hộ dân

"Để có sở bồi thường thiệt hại khách quan, cơ quan chức năng cần phải xác định thiệt hại của từng hộ gia đình. Nếu người dân cảm thấy số tiền bồi thường chưa tương xứng với thiệt hại xảy ra thì thỏa thuận, nếu không thỏa thuận được thì có quyền khởi kiện ra tòa án yêu cầu bồi thường thiệt hại".

Ban lãnh đạo Công ty Formosa Hà Tĩnh cúi đầu xin lỗi toàn thể nhân dân Việt Nam sau khi thừa nhận đã gây ra sự cố ô nhiễm môi trường nghiêm trọng

Theo luật sư Trần Thị Thúy (Đoàn luật sư Nghệ An), việc bồi thường thiệt hại cho người dân ven biển miển Trung do Formosa gây ra phải gồm nhiều đối tượng: Ngư dân, người nuôi trồng thủy hải sản, người làm dịch vụ... Theo những quy định và nguyên tắc của việc tính toán thiệt hại của pháp luật hiện hành, thì việc tính toán xác định thiệt hại là thiệt hại đến đâu thì phải bồi thường đến đó; tùy theo đối tượng mà có cách xác định bồi thường khác nhau.

Ví dụ đối với ngư dân: "Thu nhập bình quân mỗi ngày đi biển" x "Số ngày đi biển bình quân trong tháng" x "Thời gian không ra khơi từ sau khi xảy ra sự cố môi trường đến nay" = "Tổng số thiệt hại phải bồi thường".

Đối với những người nuôi trồng thủy hải sản: Trị giá thủy hải sản đã chết cộng với thiệt hại (ngày công lao động) trong thời gian không tiếp tục nuôi trồng do nước biển bị ô nhiễm đến khi môi trường trở lại bình thường. Tương tự như vậy để tính thiệt hại đối với người làm dịch vụ đánh bắt, người buôn bán thu mua hải sản...

Luật sư Trần Thị Thúy (Đoàn luật sư Nghệ An).

Hiện Formosa hứa bồi thường, nhưng chưa biết phương bồi thường thế nào? Nếu Formosa trực tiếp làm việc với người dân xác định mức độ thiệt hại và trực tiếp thanh toán việc bồi thường thì người dân sẽ nhận tiền ở đó. Nếu Formosa ủy quyền cho cơ quan, tổ chức nào đứng ra làm việc này thì người dân sẽ liên hệ với cơ quan đó để làm thủ tục nhận bồi thường.

Từ thông tin trên báo chí cho thấy, trong 500 triệu USD mà Formosa bỏ ra bao gồm cả tiền bồi thường thiệt hại, tiền chuyển đổi nghề...

Theo quy định của Luật Bảo vệ môi trường năm 2014, việc bồi thường cho các cá nhân, tổ chức bị thiệt hại về tài sản sẽ theo quy định của pháp luật dân sự. Trước tiên, việc bồi thường này sẽ dựa trên sự thương lượng, thỏa thuận của các bên, nếu các bên không tự thương lượng, thỏa thuận được thì có quyền khởi kiện tại tòa án theo quy định tại Điều 162 Luật Bảo vệ môi trường năm 2014.

Như vậy, để có sở bồi thường thiệt hại khách quan, cơ quan chức năng cần phải xác định thiệt hại của từng hộ gia đình. Trong trường hợp người dân cảm thấy số tiền bồi thường chưa tương xứng với thiệt hại xảy ra thì thương lượng thỏa thuận, nếu không thỏa thuận được thì có quyền khởi kiện ra tòa án yêu cầu bồi thường thiệt hại. Và người dân phải chứng minh được thiệt hại xảy ra. Các khoản bồi thường được quy định tại Điều 608 Bộ luật Dân sự. Để chứng minh được thiệt hại, cần có sự vào cuộc tích cực của chính quyền địa phương, đặc biệt là vai trò của Hội Nông dân, Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị, xã hội với tư cách là người bảo vệ quyền và lợi ích chính đáng cho hội viên của mình.

Luật sư Trịnh Anh Dũng (Đoàn luật sư TP.Hà Nội): 500 triệu USD không phải con số do tòa phán quyết Số tiền bồi thường 500 triệu USD để khắc phục thiệt hại do việc xả thải gây ô nhiễm là con số Formosa tự nguyện đưa ra để khắc phục chứ không phải là con số do tòa án quyết định. Ở đây số người dân bị thiệt hại từ việc ô nhiễm môi trường biển ở các tỉnh ven miền Trung không hề nhỏ, đó những người đánh cá, những người làm muối, làm du lịch biển, từ thiệt hại mất việc làm, mất thu nhập cho đến mất nghề nghiệp trong thời gian tới... Với số lượng người bị thiệt hại lớn như vậy trong một vụ gây ô nhiễm là chưa có trong tiền lệ. Khi Formosa tự nguyện đưa ra khoản tiền khắc phục hậu quả thì Nhà nước tiếp nhận, sau đó thông qua sự điều phối của Chính phủ để đưa đến tay người dân bị thiệt hại. Ở đây số lượng người bị thiệt hại rất đông, phía Formosa không thể làm việc với từng hộ dân để xác định thiệt hại. Việc này chính quyền sẽ phải đứng ra thống kê, xác minh thiệt hại để xác định con số cụ thể của từng vùng để nhận tiền đền bù. Sau khi nhận khoản đền bù thiệt hại, nếu người dân nào thấy việc bồi thường chưa phù hợp thì có thể yêu cầu Formasa bồi thường thêm, nếu không thỏa thuận được thì có quyền khởi kiện dân sự.

Việc có khởi tố vụ án liên quan đến việc gây ô nhiễm của Formosa hay không còn phải xem xét trên nhiều yếu tố. Pháp luật hình sự hiện hành chỉ xem xét xử lý hình sự đối với cá nhân, khi xác định được cá nhân đó có hành vi vi phạm cấu thành tội phạm. Trong Bộ luật Hình sự năm 2015 đã có quy định xử lý hình sự pháp nhân khi xác định pháp nhân đó có hành vi vi phạm gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng. Ông Đặng Quang Phương - nguyên Phó Chánh án TAND Tối cao.

Theo Danviet

Vụ cá chết: "Sớm trả lại ngư trường sạch để ngư dân làm ăn" Chiều 30.6, sau khi nắm bắt thông tin về công bố nguyên nhân làm cá chết ở miền Trung, nhiều ngư dân đã liên lạc với NTNN/Dân Việt để bày tỏ tâm tư, suy nghĩ của mình. Ngư dân Hoàng Tạo (thôn Nhân Quang, xã Nhân Trạch, huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình) nói: "Những người đánh bắt vùng biển gần bờ như...