Lý do Iran và Pakistan tấn công vào lãnh thổ của nhau, phản ứng của các bên

Hai nước có chung đường biên giới đầy biến động, nhưng việc một trong hai bên tấn công các mục tiêu xuyên biên giới là điều bất thường khi không thông báo cho nhau trước, trong trong bối cảnh Israel tấn công Hamas ở Dải Gaza, gây ra hậu quả lan rộng khắp khu vực.

Quan chức an ninh Pakistan kiểm tra hiện trường vụ nổ ở Quetta, thủ phủ tỉnh Balochistan, ngày 17/1/2024. Ảnh: EPA

Theo kênh CNN (Mỹ), Pakistan và Iran đều đã tiến hành các cuộc tấn công vào lãnh thổ của nhau trong sự leo thang thù địch chưa từng có giữa các nước láng giềng, vào thời điểm căng thẳng gia tăng mạnh trên khắp Trung Đông và hơn thế nữa.

Hai nước có chung đường biên giới đầy biến động, trải dài khoảng 900 km, với một bên là tỉnh Balochistan của Pakistan và một bên là tỉnh Sistan và Baluchestan của Iran.

Cả hai quốc gia từ lâu đã giao tranh với phiến quân ở khu vực Baloch bất ổn dọc biên giới. Tuy nhiên, trong khi hai nước có chung một kẻ thù ly khai, việc một trong hai bên tấn công phiến quân trên lãnh thổ của nhau là điều hết sức bất thường.

Các cuộc tấn công lẫn nhau mới nhất diễn ra khi các nhóm vũ trang khác nhau ở Trung Đông tiến hành những cuộc tấn công vào lực lượng Israel và các đồng minh của họ trong bối cảnh cuộc chiến ở Gaza chưa có dấu hiệu lắng dịu.

Theo chính quyền Pakistan, cuộc tấn công đáp trả của Islamabad trong chuỗi sự kiện đang diễn biến nhanh chóng này bắt đầu hôm 15/1 khi Iran tiến hành các cuộc tấn công vào tỉnh Balochistan của Pakistan – khiến hai trẻ em thiệt mạng và một số người khác bị thương.

Iran tuyên bố họ “chỉ nhắm mục tiêu vào những kẻ khủng bố Iran trên đất Pakistan” và không có công dân Pakistan nào bị nhắm mục tiêu.

Tuy nhiên, vụ tấn công đã làm dấy lên sự tức giận ở Pakistan, nước gọi vụ tấn công là “vi phạm nghiêm trọng luật pháp quốc tế và tinh thần của quan hệ song phương giữa Pakistan và Iran”.

Hãng thông tấn Tasnim liên kết với nhà nước Iran cho biết Tehran đã nhắm mục tiêu vào các thành trì của nhóm chiến binh Sunni Jaish al-Adl, được Iran gọi là Jaish al-Dhulm, hay Đội quân Công lý.

Nhóm chiến binh ly khai này hoạt động ở cả hai bên biên giới Iran-Pakistan và trước đây đã nhận trách nhiệm về các cuộc tấn công nhằm vào các mục tiêu của Iran. Mục tiêu mới nhất nhóm là giành độc lập cho tỉnh Sistan và Baluchestan của Iran.

Pakistan phản đối cuộc tấn công tên lửa của Iran vào lãnh thổ nước này khi căng thẳng gia tăng khắp khu vực. Ảnh: iranintl.com

Pakistan được trang bị vũ khí hạt nhân có đa số là người Sunni – nhánh thống trị của Hồi giáo – trong khi Iran và các lực lượng ủy nhiệm của nước này phần lớn là người Shia.

Sau đó, Pakistan đã đáp trả bằng “một loạt các cuộc tấn công quân sự chính xác có mục tiêu cụ thể và được phối hợp chặt chẽ” nhằm vào một số nơi ẩn náu được cho là của phe ly khai ở Sistan và Baluchestan.

Khi công bố cuộc tấn công ngày 18/1, Bộ Ngoại giao Pakistan cho biết một số chiến binh đã bị tiêu diệt. Chính quyền Iran cho biết ít nhất 7 người đã thiệt mạng trong một loạt vụ nổ – trong đó có 3 phụ nữ và 4 trẻ em.

Pakistan cho biết trong nhiều năm họ đã phàn nàn rằng các chiến binh ly khai có “nơi trú ẩn an toàn” ở Iran – và buộc phải tự giải quyết vấn đề bằng các cuộc tấn công ngày 18/1.

Cuộc đấu tranh của Pakistan và Iran chống lại lực lượng ly khai hoạt động ở hai bên biên giới của nhau không phải là mới.

Các cuộc đụng độ chết người dọc biên giới hỗn loạn đã xảy ra thường xuyên trong nhiều năm qua. Mới tháng trước, Iran đã cáo buộc phiến quân Jaish al-Adl xông vào đồn cảnh sát ở Sistan và Baluchestan, khiến 11 sĩ quan cảnh sát Iran thiệt mạng, theo Tasnim.

Tuy nhiên, điều hết sức bất thường là mỗi bên sẵn sàng tấn công các mục tiêu xuyên biên giới mà không thông báo cho nhau trước. Và tất cả những điều này đang xảy ra trong bối cảnh Israel tấn công Hamas ở Dải Gaza, gây ra hậu quả lan rộng khắp khu vực.

Các chuyên gia cho rằng, cuộc xung đột khu vực rộng lớn hơn có thể đã thúc đẩy Iran chủ động hơn trong việc theo đuổi các mục tiêu ngoài biên giới của mình, đặc biệt là khi Mỹ đang cân nhắc giữa việc giảm leo thang sự thù địch và tăng cường sức mạnh quân sự của mình để ngăn chặn các động thái tiếp theo của Iran.

Một ngày trước cuộc tấn công ở Pakistan, Iran đã phóng tên lửa đạn đạo vào Iraq và Syria, tuyên bố nhắm vào một căn cứ gián điệp của lực lượng Israel và “các nhóm khủng bố chống Iran”.

Trong khi đó, giao tranh ác liệt vẫn tiếp diễn giữa Israel và nhóm Hezbollah hùng mạnh dọc biên giới Liban; và Mỹ đang chiến đấu với Houthi do Iran hậu thuẫn ở Yemen, lực lượng đã tấn công các tàu ở Biển Đỏ với danh nghĩa trả thù cuộc tấn công của Israel vào Gaza.

Karim Sadjadpour, thành viên cấp cao tại Tổ chức Carnegie vì Hòa bình Quốc tế, cho rằng vị trí thống trị của Iran ở Trung Đông, trái ngược với các quốc gia xung đột như Yemen và Syria, có nghĩa là nước này sẽ được hưởng lợi từ sự bất ổn trong khu vực và “lấp đầy khoảng trống quyền lực”. Theo ông Sadjadpour, các hoạt động của Iran hiện phục vụ cho một số mục tiêu chính của nước này, bao gồm trao quyền cho người Palestine và chống lại ảnh hưởng của Mỹ ở Trung Đông.

Về phần mình, Tướng quân đội Mỹ đã nghỉ hưu Wesley Clark, cựu chỉ huy đồng minh tối cao của NATO, cho biết các hành động khác nhau phản ánh Iran “đang tìm cách củng cố vai trò lãnh đạo trong khu vực”. Ông nói với CNN: “Khi Mỹ và Israel ở đó, và Israel tiến hành chiến dịch chống lại Hamas, thì Iran thấy cần phải đáp trả và khẳng định mình”.

Một ngày trước cuộc tấn công ở Pakistan, Iran đã phóng tên lửa đạn đạo vào Iraq và Syria. Ảnh: Tehran Times

Phản ứng của các bên và diễn biến tiếp theo

Các cuộc tấn công của Iran hôm 16/1 đã gây ra một cuộc tranh cãi ngoại giao, với việc Pakistan triệu hồi đại sứ của mình ở Iran và đình chỉ tất cả các chuyến thăm cấp cao với ước láng giềng. Và sau cuộc tấn công của Pakistan, Iran ngày 18/1 đã yêu cầu nước láng giềng “giải thích ngay lập tức”, Tasmin đưa tin.

Các quốc gia lân cận đã lên tiếng, trong đó Ấn Độ nói rằng họ “không khoan nhượng với chủ nghĩa khủng bố” và rằng vụ tấn công là “vấn đề giữa Iran và Pakistan”. Trung Quốc kêu gọi cả hai nước kiềm chế và tránh leo thang căng thẳng hơn nữa.

Hôm 17/1, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Mỹ Matt Miller cho biết Washington đang nỗ lực ngăn chặn Trung Đông bùng phát thành xung đột toàn diện. Ông nói: “Chúng tôi hy vọng rằng đó là một vấn đề có thể được giải quyết một cách hòa bình”.

Cuộc tấn công mới nhất của Pakistan vào lãnh thổ Iran cho thấy nước này đã quyết định đáp trả không chỉ bằng những hành động ngoại giao.

Tuy nhiên, không rõ liệu Iran hay Pakistan có muốn rơi vào tình trạng thù địch toàn diện chống lại các nhóm ly khai mà cả hai đều coi là kẻ thù hay không.

Cả hai bên đều đưa ra tuyên bố sau các cuộc tấn công ám chỉ mong muốn không để mọi thứ leo thang. Bộ Ngoại giao Pakistan gọi Iran là “quốc gia anh em” và nhấn mạnh sự cần thiết phải “tìm giải pháp chung”.

Điều đó lặp lại quan điểm của Ngoại trưởng Iran, người đã gọi Pakistan là “quốc gia thân thiện” hồi đầu tuần và cho biết các cuộc tấn công của họ là tương xứng và chỉ nhằm vào phiến quân.