Lăng Khải Đinh một kiến trúc độc đáo trong các Lăng tẩm tại Huế

Một trong những điểm dừng chân mà bạn không nên bỏ lỡ trong chuyến khám phá Huế đó là lăng Khải Định (hay còn có cái tên khác là Ứng Lăng) – một trong những “ cung điện thế giới bên kia” có kiến trúc đẹp bậc nhất

Ứng Lăng – nơi yên nghỉ cuối cùng của vua Khải Định (trị vì năm 1916 – 1925), vị vua thứ 12 của triều Nguyễn – đích thực là một công trình có giá trị về nghệ thuật và mặt kiến trúc. Đương thời, ông vua này tiếp nhận giao thoa nền văn hóa Đông – Tây và lối sống xa hoa lúc sinh thời nên lăng của ngài dù là lăng có diện tích nhỏ nhất trong các lăng của các vị vua nhưng là kiến trúc tốn nhiều tiền và công sức nhất trong quần thể các lăng tẩm triều Nguyễn. Thậm chí lăng còn được đánh giá là một kiệt tác về nghệ thuật khảm sành sứ cung đình Huế, góp phần làm phong phú, đa dạng thêm quần thể lăng tẩm ở Huế nói riêng và di sản Huế nói chung.

1. VỊ TRÍ CỦA LĂNG KHẢI ĐỊNH HUẾ

Ứng Lăng tọa lạc trên núi Châu Chữ, thuộc địa phận xã Thủy Bằng, thị xã Hương Thủy, nằm bên ngoài kinh thành Huế, cách trung tâm thành phố chừng 10km.

2. GIÁ VÉ THAM QUAN CỦA LĂNG KHẢI ĐỊNH

Hiện tại giá vé tham quan lăng Khải Định Huế thực hiện theo đung quy định về chế độ thu nộp, quản lý và sử dụng phí tham quan di tích lịch sử văn hóa của quần thể di tích cố đô Huế. Cụ thể, giá vé cho người lớn là 100.000 VND/lượt và trẻ em từ 5-7 tuổi là 20.000 VND/lượt.

3. ĐẾN LĂNG KHẢI ĐỊNH HUẾ BẰNG CÁCH NÀO?

Lăng Khải Định nằm cách trung tâm Huế không xa, chừng 10km về phía Tây Nam nên việc di chuyển không rất dễ dàng. Bạn có thể đi bằng xe máy, ô tô, taxi hoặc xe bus đều được.

Nếu đi xe máy hoặc ô tô, bạn chạy thẳng theo hướng quốc lộ 49 là sẽ thấy bảng chỉ dẫn vào lăng. Còn nếu đi xe bus thì đón tuyến xe ở phía Nam đi chợ Đông Ba – chợ Tuần là ngược lại, chuyến này sẽ có trạm dừng chân tại lăng Khải Định.

4. QUÁ TRÌNH XÂY DỰNG NÊN LĂNG KHẢI ĐỊNH

- Vua Khải Định (trị vị năm 1916-1925) là vị vua thứ 12 của triều Nguyễn và là người cuối cùng xây dựng lăng tẩm, chuẩn bị cho sự “ra đi” của một ông vua vào buổi mạt ký của chế độ phong kiến. Bước lên ngai vàng vào giữa tuổi 31, Khải Định say sưa với việc xây dựng cung điện, dinh thự, lăng tẩm cho bản thân và hoàng tộc như điện Kiến Trung, cung An Định, cửa Trường An, cửa Hiển Nhơn, cửa Chương Đức, đặc biệt là Ứng Lăng. Những công trình này làm hao tổn nhiều nhân lực, của cải của binh dân.

- Trị vì được một thời gian, vua Khải Định đã lo nghĩ về việc tạo dựng sinh phần cho mình. Sau khi tham khảo nhiều tấu trình của các thầy Địa, Khải Định chọn triền núi Châu Chữ (còn gọi là Châu Ê) làm vị trí để xây cất lăng mộ. Tọa lạc tại vị trí này, lăng Khải Định lấy một quả đồi thấp ở phía trước làm tiền án; lấy núi Chóp Vung và Kim Sơn chầu trước mặt làm “Tả Thanh Long” và “Hữu Bạch Hổ”; có khe Châu Ê chảy từ trái qua phải làm “thủy tụ”, gọi là “minh đường”. Nhà vua đổi tên núi Châu Chữ – vừa là hậu chẩm, vừa là “mặt bằng” của lăng – thành Ứng Sơn và gọi tên lăng theo tên núi: Ứng Lăng.

- Lăng khởi công ngày 04/9/1920 và kéo dài trong 11 năm mới hoàn tất. Tiền quân Đô thống phủ Lê Văn Bá là người chỉ huy với sự trung tập nhiều thợ nghề và nghệ nhân nổi tiếng khắp cả nước như Phan Văn Tánh, Nguyễn Văn Khả, Ký Duyệt, Cửu Sừng… Để có kinh phí xây dựng lăng, vua Khải Định đã xin chính phủ bảo hộ cho phép ông tăng thuế điền 30% trên cả nước và lấy số tiền đó để làm lăng. Hành động này của Khải Định đã bị lịch sử lên án gay gắt.

- Khải Định cho người sang Pháp mua sắt, thép, xi măng, ngói Ardoise,…cho thuyền sang Trung Hoa, Nhật Bản mua đồ sứ, thủy tinh màu…để xây dựng công trình. So với lăng của các vua tiền nhiệm, lăng Khải Định có một diện tích rất khiêm tốn: 117m x 48,5m nhưng cực kỳ công phu và tốn nhiều thời gian. Người đời sau thường đặt lăng Khải Định ra ngoài dòng kiến trúc truyền thống thời Nguyễn bởi các mới lạ, độc đáo, ngông nghênh, lạc lõng…tạo ra từ phong cách kiến trúc. Toàn cảnh lăng Khải Định có một cái gì đó vừa quen, vừa lạ. Tổng thể lăng là một khối hình chữ nhật vươn lên cao với 127 bậc cấp như muốn thể hiện khát vọng tự chủ của ông vua bù nhìn này. Sự xâm nhập của nhiều trường phái kiến trúc: Ấn Độ Giáo, Phật Giáo, Roman, Gothique…đã để lại dấu ấn trên những công trình kiến trúc cụ thể như: những trụ cổng hình tháp ảnh hưởng từ kiến trúc Ấn Độ; trụ biểu dạng stoupa của nhà Phật; hàng rào như những cây thánh giá khẳng khiu; nhà bia với những hàng cột bát giác và vòng cửa theo lối Roman biến thể… Điều này là kết quả của hai yếu tố: sự giao thao văn hóa Đông – Tây trong buổi giao thời của lịch sử và cá tính của Khải Định. Sự xâm lược của Chủ nghĩa Tư bản phương Tây đã đột phá cánh cửa phong kiến để làn gió của văn hóa Tây Âu tràn vào Việt Nam. Mặt khác, Khải Định là ông vua hiếu kỳ, chuộng cái mới nhưng có sự sàng lọc, một ông vua “mặc complet bên trong áo khoác long bào, bên ngoài, ngực lấp lánh Bắc Đẩu Bội Tinh, thắt lưng gắn bóng đèn điện chớp đỏ” (Lời L. Cadière) nên chẳng có gì phải “kiêng nể” trong việc “thâu tóm điều hay, cái lạ” của thế giới vào ngôi nhà vĩnh cửu của mình. May thay! Ý muốn kỳ quặc của ông vua ngông nghênh đó đã không bị bê nguyên xi vào kiến trúc. Bằng óc thông minh, sự chọn lọc tinh tế và đôi tay tài hoa khéo léo, người thợ Việt Nam đã tạo cho công trình những tuyệt tác nghệ thuật.

- Cung Thiên Định ở vị trí cao nhất là kiến trúc chính của lăng, nơi mà tài hoa của những người thợ được phô diễn, gởi gắm. Công trình này gồm 5 phần liền nhau: 2 bên là Tả, Hữu Trực Phòng danh cho lính hộ lăng; phía trước là điện Khải Thành, nơi có áng thờ và chân dung vua Khải Định; chính giữa là bửu tán, pho tượng nhà vua và mộ phần phía dưới; trong cùng là khám thờ bài vị của ông vua quá cố. Toàn bộ nội thất của ba gian giữa trong cung Thiên Định đều được trang trí phù điêu ghép bằng sành sứ và thủy tinh. Đó là những bộ tranh tứ quý, bát bửu, ngũ phúc, bộ khay trà, vương miện,…kể cả những vật dụng rất hiện đại như đồng hồ báo thức, vợt tennis, đèn dầu hỏa,… cũng được trang trí nơi đây. Những vật liệu cứng, biệt lập, qua bàn tay vàng kheo léo của người thợ đã trở thành những tác phẩm nghệ thuật mềm mại, sống động và vô cùng rực rỡ. Đặc biệt chiếc bửu tán bên trên pho tượng đồng trong chính tẩm với những đường lượn mềm mại, thanh thoát, khiến cho người xem có cảm giác nó được làm bằng nhung lụa, có thể xao động trước gió mà quên đi rằng đó đích thực là một khối bê tông cốt thép nặng gần 1 tấn. Bên dưới bửu tán là pho tượng đồng của Khải Định được đúc tại Pháp năm 1920. Tượng do 2 người Pháp là P.Ducing và F. Barbedienne thực hiện theo yêu cầu của vua Khải Định. Thi hài nhà vua được đưa vào dưới pho tượng bằng một toại đạo dài gần 30m, bắt đầu từ phía sau Bi Đình. Phía sau ngôi mô, vầng mặt trời đang lặn như biểu thị cái chết của vua. Toàn bộ trang trí bên trong cung Thiên Định không chỉ phản ánh những giá trị văn hóa, nghệ thuật mà còn đề cập đến vấn đề nhận thức, chủ đề tư tưởng của công trình và ý muốn của nhà vua. Bên cạnh các đồ án trang trí rút từ các điển tích Nho giáo và cuộc sống của chốn cung đình, còn có những đồ án trang trí của lão giáo và đặc biệt là hàng trăm chữ Vạn – một biểu trưng của nhà Phật được đắp bằng thủy tinh trên tường hậu tẩm. Phải chăng đó là sự thể hiện “Tam Giáo đồng hành” trong tư tưởng của vua quan và nho sĩ đương thời? Phải chăng nhà vua cũng mong muốn được thư nhàn lúc về già và được nhập Niết Bàn, được siêu thoát sau khi băng hà? Hay đó là sự bế tắc về tư tưởng của Khải Định nói riêng và tầng lớp quan lại thời đó? Tất cả là những gợi mở đầy thú vị để du khách chiêm nghiệm mỗi khi tham quan công trình này. Người chịu trách nhiệm chính trong việc kiến tạo những tuyệt tác nghệ thuật trong lăng Khải Định là nghệ nhân Phan Văn Tánh, tác giả của ba bức bích họa ” Cửu long ẩn vân” lớn vào bậc nhất Việt Nam được trang trí trên trần của ba gian nhà giữa trong cung Thiên Định. Nhờ những đóng góp của ông và bao nghệ nhân tài hoa của nước Việt, lăng Khải Định đã trở thành biểu tượng, đỉnh cao của nghệ thuật tạo hình sành sứ và thủy tinh.

- Cho dù bị lên án dưới nhiều góc độ khác nhau, lăng Khải Định đích thực là một công trình có giá trị về mặt nghệ thuật và kiến trúc. Nó làm đa dạng và phong phú thêm quần thể lăng tẩm ở Huế.