Lan tỏa “tử tế” từ bước đi… ngược dòng

“Nhiều khi việc nương tay với một quan chức tham ô, hay ưu tiên cho một người có thế lực sẽ làm quảng đại quần chúng mất niềm tin vào công lý. Đây chính là cội nguồn của cái xấu vì khi có bất công thì sự tử tế khó có đất sống”…

Ông Lê Quang Bình, Viện trưởng Viện nghiên cứu xã hội, kinh tế và môi trường (iSEE) – người khởi xướng chương trình vận động “Sống tử tế” trong năm 2014. Ông Bình cho biết, iSEE sẽ tiếp tục thực hiện chương trình này xuyên suốt trong năm 2015 .

Ý tưởng thúc đẩy “Sống tử tế” được xây dựng trong bối cảnh giá trị niềm tin dường như đang trở thành xa xỉ. Nhiều người Việt Nam lo lắng, bất an và bực mình vì họ cảm thấy không được đối xử đúng phép tắc. Ra đường thì sợ lái xe taxi đi gian đường tính sai cước, mua thức ăn thì sợ dính phải đồ ngâm hóa chất hay phun thuốc trừ sâu, vào bệnh viện thì sợ bị kê đơn thuốc đắt tiền không cần thiết, đến cơ quan công quyền thì sợ bị sách nhiễu vòi vĩnh… Ông có tham vọng thay đổi tình hình từ thông điệp giản dị này?

Tại sao người bán hàng sẵn sàng bán đồ độc hại cho khách hàng – những người mang lại thu nhập và cuộc sống cho gia đình họ? Tại sao người công chức sẵn sàng hạch sách người dân, dù tiền lương họ hưởng, bổng lộc họ có đều do người dân đóng góp từ thuế? Đây thực sự là những vấn đề nghiêm trọng vì nó thể hiện những giá trị đúng sai đang bị đảo lộn.

Chúng tôi có may mắn được gặp đạo diễn Trần Văn Thủy và xem bộ phim “Chuyện tử tế” của ông. Cho dù bộ phim đã được sản xuất từ những năm 1980 nhưng vẫn còn nguyên giá trị về cách con người đối xử với nhau. Những câu chuyện và lời bình về cách đối xử của chính quyền với nhân dân, của bà xơ với bệnh nhân phong, và của người mẹ có bệnh phong với đứa con nhỏ thực sự làm chúng tôi cảm động.

Ông Lê Quang Bình.

Đây chính là lúc chúng tôi nảy ra ý tưởng vận động cho lối sống tử tế trong xã hội vì chúng tôi tin rằng khi người với người đối xử tử tế với nhau thì xã hội sẽ tốt đẹp hơn. Khi đó, những nhóm yếu thế như người dân tộc thiểu số, người đồng tính, song tính và chuyển giới – hai đối tượng mà chúng tôi làm việc cùng – cũng sẽ được đối xử nhân văn và bình đẳng hơn. Đó là lý do chúng tôi bắt đầu suy nghĩ và phát triển các ý tưởng từ đó.

Theo ông, tại sao lòng tốt, sự tử tế đang mất dần trong xã hội, thay vào đó là lối sống ích kỷ, tham lam, chỉ nghĩ tới lợi ích của bản thân mình?

Đây là một câu hỏi rất khó, chắc không có ai trả lời được thấu đáo. Tuy nhiên, tôi nghĩ một xã hội tử tế cần phải được xây dựng trên những giá trị tử tế. Hiện tại, chúng tôi làm việc vì một xã hội bình đẳng và nhân văn, nơi mọi người được đối xử công bằng, không bị phân biệt đối xử. Những giá trị này rất thiết yếu vì khi bạn coi trọng nhân phẩm và sự bình đẳng của người khác, bạn sẽ không lạm dụng quyền hoặc lợi thế để tư lợi cho mình và gây hại cho người khác. Những giá trị này có thể được học qua nhà trường, qua gia đình, qua tôn giáo, qua truyền thông. Nhưng quan trọng, nó phải được thể chế hóa trong luật pháp và thực hành qua hệ thống công quyền.

Chắc rất khó để nói xã hội bây giờ tử tế hơn hay xã hội ngày trước tử tế hơn vì nó tùy thuộc rất nhiều vào góc nhìn của từng người. Tuy nhiên, có một điều chung đó là cái tốt và cái xấu luôn luôn tồn tại song hành. Xã hội nào biết lên án và trừng trị cái xấu, tôn vinh và kính trọng người tốt thì chắc chắn xã hội đó sẽ tử tế hơn.

Đây là nguyên tắc rất quan trọng vì nhiều khi việc nương tay với một quan chức tham ô, hay ưu tiên cho một người có thế lực sẽ làm quảng đại quần chúng mất niềm tin vào công lý. Đây chính là cội nguồn của cái xấu vì khi sự bất công không bị trừng phạt thì sự tử tế không còn đất sống.

Thông điệp về “Sống tử tế” rõ ràng có ý nghĩa với xã hội lúc này và thực tế đã mang lại những tác động tích cực, đạt thành công nhất định nhưng ông có lạc quan vào việc chỉ một lời kêu gọi có thể thay đổi dòng lũ lớn đang cuốn đi băng băng nhiều giá trị?

iSEE và nhiều tổ chức khác đã phát động hoạt động đầu tiên đó là Giải báo chí Đồng hành cùng phát triển” với chủ đề “Sống tử tế” (PV Hoài Nam của báo điện tử Dân trí đã đạt được giải bài viết được bình chọn nhiều nhất trong giải thưởng này). Chúng tôi muốn tôn vinh những nhà báo viết về những con người tử tế, hành động tử tế, giá trị tử tế để truyền cảm hứng và lan tỏa cái tốt trong xã hội. Báo chí đóng vai trò quan trọng vì nó phản ánh xã hội. Nếu báo chí chỉ viết về những điều tồi tệ theo hướng gây sốc, không phê phán, người dân sẽ có cảm giác xung quanh mình toàn điều không tử tế và họ rất dễ hành động không tử tế. Ngược lại, nếu báo chí viết nhiều về những điều tử tế, khi đó người dân sẽ thấy xã hội tử tế và họ dễ hành động tử tế hơn. Nó giống như khi bạn ở trong một nơi rất sạch sẽ, bạn sẽ không vứt rác bừa bãi. Ngược lại, nếu bạn ở một nơi bẩn thỉu thì bạn sẽ chẳng áy náy gì khi xả rác vì đằng nào cũng bẩn rồi.

Ngoài ra, chúng tôi cũng đang làm việc với các bạn thanh niên có đam mê với truyền thông xã hội. Chúng tôi thảo luận với các bạn về các giá trị tự do, bình đẳng, không phân biệt đối xử để các bạn có cảm hứng sáng tác. Chúng tôi rất mở để các bạn tự do chọn đề tài, tự do chọn cách thể hiện vì đó là điều kiện để các bạn có thể truyền tải hay nhất giá trị tử tế mà các bạn ấy ủng hộ.

Chúng tôi cũng hợp tác với Nhà hát Tuổi trẻ xây dựng và công diễn một vở kịch nói về chủ đề “Sống tử tế”. Một chiến dịch có tên “Chiếc vòng tử tế” cũng đang được thành hình cùng nhóm A4F. Chiến dịch này sẽ truyền cảm hứng cho người dân đủ mọi thành phần thực hiện những hành động tử tế. Có thể là một cô bán phở sử dụng găng tay khi bốc bánh phở, một nhà tuyển dụng không kỳ thị với người có HIV, một tòa nhà làm lối lên cho xe lăn của người khuyết tật, hoặc một chính khách lo cho cuộc sống người nông dân sau khi nhường đất cho lợi ích công… Chúng tôi tin rằng, khi từng cá nhân thực thi hành động tử tế, khi đó mỗi chúng ta sẽ được đối xử tử tế.

Có nhiều câu chuyện rất nhỏ, ví dụ như một bạn sinh viên ngày nào cũng đi qua một cầu vượt và thấy rác bẩn. Bạn ấy đã nhặt rác và ban đầu gặp ánh mắt lạ lẫm của những người xung quanh. Ngày thứ hai bạn vẫn làm việc đó và đến bây giờ cây cầu rất sạch, không phải chỉ vì bạn ấy nhặt mà những người đi qua đã không còn vứt rác ra nữa. Những hành động nhỏ này lại rất có ý nghĩa, vì tử tế chính là dám hành động vì điều đúng, dù nhỏ như việc nhặt rác hoặc lớn như việc chủ động tham gia giúp đỡ bệnh nhân nghèo, hay bảo vệ môi trường.

Năm 2015, chúng tôi rất muốn có nhiều hành động cụ thể hơn trong việc thực hành các giá trị tử tế. Có thể bắt đầu bằng việc thảo luận xem tử tế ở các môi trường khác nhau là gì. Ví dụ tử tế trong bệnh viện là không lấy tiền phong bì của bệnh nhân hay không kỳ thị người có HIV trong khám chữa bệnh. Tử tế trong công sở là không hạch sách người dân và không gây khó dễ để gợi ý phong bì. Tử tế trong trường học là truyền cảm hứng để các em ước mơ và dám nói điều các em suy nghĩ mà không bị phán xét và trừng phạt. Nếu được như vậy thì chắc chắn sẽ cụ thể và có ích cho Việt Nam.

Với giải báo chí viết về chủ đề “Sống tử tế”, PV Dân trí đã “gặt” một giải thưởng.

Cá nhân ông quan niệm thế nào về sống tử tế?

Khi làm việc với các nhóm khác nhau, tôi thấy một điều thú vị là mỗi người có một định nghĩa hay suy nghĩ khác nhau về sống tử tế. Điều này có lẽ phụ thuộc vào niềm tin tôn giáo, văn hóa hoặc vị thế của họ trong xã hội. Ví dụ, có người cho rằng sống tử tế là phải biết hy sinh vì người khác, nhưng có người lại cho rằng sống tử tế trước tiên phải biết quý trọng bản thân và chăm sóc cho mình. Cụ thể hơn, có người cho rằng tử tế là phải định hướng cho con trong cuộc sống và học tập, nhưng có người lại cho rằng như thế là áp đặt, không để con phát triển tự do và không hẳn là tử tế. Tôi thì hay coi trọng sự công bằng, tự do, không phân biệt đối xử vì sự khác biệt của người khác.

Khi khởi động ý tưởng này, chúng tôi không đi tìm hay cổ vũ cho quan niệm chuẩn về sống tử tế. Chúng tôi làm điều này để mong sao mỗi người suy nghĩ về nó, ý thức về nó để mình không vô tình hay cố ý gây hại cho người khác. Chúng tôi chỉ mong một người giáo viên tự hỏi mình có tử tế không nếu cho một học sinh điểm kém vì em ấy không đi học thêm, hoặc một người công an sẽ tự hỏi thế nào là tử tế khi một người ngoại tỉnh đi lạc vào đường cấm: phạt họ hay hướng dẫn để họ không gặp nguy hiểm khi tham gia giao thông ở thành phố lạ. Khi mọi người tự vấn về sự tử tế của mình đó đã là thành công quan trọng rồi.

Mang thông điệp “sống tử tế” tới toàn xã hội. Vậy với những người thân thuộc xung quanh mình, có nên truyền cảm hứng không khi chọn cách hành động vì người khác nhiều khi sẽ là tự nhận phần thiệt thòi về mình?

Một trong những công việc quan trọng của Viện chúng tôi là chống kỳ thị và phân biệt đối xử với người dân tộc thiểu số, người đồng tính song tính và chuyển giới. Chúng tôi thảo luận rất nhiều về vấn đề này và luôn cố gắng tuân thủ các nguyên tắc bình đẳng, không phán xét, và tôn trọng tiếng nói và cách nhìn của người trong cuộc. Tuy nhiên, chúng tôi ý thức được rằng đôi khi mình vẫn có định kiến với sự khác biệt và dường như nó là một phần của bản chất con người. Quan trọng là mình luôn phải cảnh giác và ý thức về điều đó để quản lý nó.

Sống tử tế cũng vậy, chắc không ai dám nói mình là người tử tế một trăm phần trăm vì cuộc sống nhiều cung bậc cảm xúc, nhiều hoàn cảnh khác nhau mà đôi khi mình phạm sai lầm, đối xử không đúng với một ai khác. Quan trọng là mình ý thức được điều đó, để làm sao giảm dần sự không tử tế, tự hoàn thiện mình. Khi nhiều người có ý thức về sự tử tế thì chắc chắn xã hội sẽ tốt lên và mỗi chúng ta sẽ được đối xử tử tế hơn.

Xin cảm ơn ông!

A Phùng (thực hiện)

Theo Dantri