Làn sóng sa thải trở lại, liệu AI có đang “cướp việc” của con người?

Đầu năm nay, làn sóng cắt giảm diễn ra toàn cầu. Câu hỏi đặt ra là liệu AI đang dần thay thế con người hay đây chỉ là một bước chuyển đổi tất yếu của nền kinh tế?

Hàng loạt ông lớn công nghệ cắt giảm nhân sự

Những năm gần đây đánh dấu sự thay đổi lớn trong chiến lược doanh nghiệp , được thúc đẩy bởi sự bất ổn kinh tế, gián đoạn công nghệ và nhu cầu thị trường thay đổi.

Theo dữ liệu từ Intellizence và CNN , hơn 5.700 công ty thông báo sa thải hàng loạt trong năm 2024, tiếp theo là hơn 190 công ty khác trong đầu năm nay. Xu hướng sa thải và cắt giảm lao động vẫn tiếp tục trong năm nay, nối tiếp hai năm liên tiếp với hàng loạt đợt tinh giản nhân sự trong các lĩnh vực công nghệ, truyền thông, tài chính, sản xuất, bán lẻ và năng lượng.

Từ các tập đoàn công nghệ hàng đầu đến những gã khổng lồ trong ngành năng lượng, không một lĩnh vực nào tránh khỏi tác động. Ban lãnh đạo Meta tuyên bố sẽ sa thải 3.000 nhân viên, chiếm 5% tổng lực lượng lao động. Đây là động thái tiếp theo sau đợt cắt giảm tương tự vào tháng 12/2024.

CEO Mark Zuckerberg cho biết việc cắt giảm nhân sự nhằm thiết lập hệ thống quản lý hiệu quả hơn. Đợt sa thải này dự kiến diễn ra từ ngày 11/2 đến 13/3, ảnh hưởng đến nhiều bộ phận khác nhau.

Microsoft là một trong những tập đoàn công nghệ tiên phong công bố kế hoạch cắt giảm nhân sự trong năm nay. Nhân sự trong bộ phận an ninh chịu ảnh hưởng nhiều nhất, trong khi các tiêu chuẩn hiệu suất sẽ quyết định ai phải rời đi.

Amazon tiếp tục triển khai kế hoạch cắt giảm nhân sự, bao gồm việc sa thải nhân sự trong các bộ phận truyền thông và phát triển bền vững. Công ty bắt đầu thu hẹp nhân sự từ năm 2022 và cắt giảm khoảng 27.000 nhân viên trong ba năm qua. Đợt cắt giảm lần này tập trung vào việc loại bỏ các vị trí không cần thiết để nâng cao hiệu quả vận hành.

Meta dự kiến sẽ cắt giảm ít nhất 5% nhân sự dựa trên hiệu suất làm việc trong động thái mới nhất nhằm tái cấu trúc công ty (Ảnh: Reuters).

Còn tại Google , thay vì sa thải trực tiếp , công ty triển khai chương trình rời đi tự nguyện cho nhân viên thuộc bộ phận Nền tảng & Thiết bị (Platforms & Devices). Bộ phận này chịu trách nhiệm giám sát các sản phẩm quan trọng như Android, Pixel, Chrome, Nest và Fitbit. Những nhân sự tham gia chương trình tại Mỹ sẽ nhận được khoản trợ cấp thôi việc theo chính sách của công ty.

Nguyên nhân là gì?

Workday cũng công bố kế hoạch sa thải 1.750 nhân viên, tương đương 8,5% tổng số lao động của công ty công nghệ quản lý nhân sự có trụ sở tại Pleasanton. Theo bức thư ngỏ từ CEO Carl Eschenbach gửi đến toàn thể nhân viên trong đợt cắt giảm này là một phần trong chiến lược chuyển đổi của công ty nhằm tập trung vào trí tuệ nhân tạo (AI).

“Ở khắp nơi, các doanh nghiệp đang tái định hình cách thức làm việc, và nhu cầu ngày càng tăng đối với AI có thể mở ra một kỷ nguyên tăng trưởng mới cho Workday”, Eschenbach viết. “Điều này mang lại cơ hội rất lớn, nhưng chúng ta cần có những điều chỉnh để phù hợp hơn với nhu cầu ngày càng thay đổi của khách hàng”, ông bổ sung.

Theo một cuộc khảo sát gần đây của Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF), khoảng 41% doanh nghiệp trên toàn cầu dự báo sẽ thu hẹp lực lượng lao động trong vòng 5 năm tới do sự phát triển của trí tuệ nhân tạo.

Kể từ khi ChatGPT ra mắt năm 2022, nhiều người lo ngại rằng các nhà tuyển dụng sẽ sử dụng trí tuệ nhân tạo để cắt giảm chi phí bằng cách thay thế công việc của con người. Và thực tế thị trường lao động hiện nay chứng minh phần nào nỗi lo đó là đúng.

Các công ty cắt giảm nhân sự để tái cấu trúc và tiếp tục con đường phát triển AI (Ảnh: Reuters).

WEF khảo sát 1.000 nhà tuyển dụng toàn cầu, những người này tuyển dụng hơn 14,1 triệu lao động trên 22 ngành nghề, trong báo cáo “Tương lai việc làm” và phát hiện rằng 41% số lãnh đạo doanh nghiệp cho rằng họ sẽ cần phải giảm bớt lực lượng lao động trong 5 năm tới.

Những người này dự đoán sẽ có một lượng lớn lao động có kỹ năng hoặc công việc sẽ trở nên lỗi thời nhờ vào AI. Nói cách khác, họ có kế hoạch thay thế lao động con người bằng chatbot, tự động hóa và các mô hình ngôn ngữ lớn có thể làm công việc nhanh hơn với chi phí thấp hơn.

Còn theo ước tính của Viện McKinsey Global, đến năm 2030, các công việc chiếm đến 30% số giờ làm việc hiện nay tại Mỹ có thể được tự động hóa, khiến khoảng 12 triệu người lao động mất việc. Oliver Shaw, CEO của nền tảng phần mềm lập kế hoạch Orgvue có trụ sở tại Anh, cho biết các đợt sa thải này chỉ ra một xu hướng rộng lớn hơn về việc các công ty tiếp tục con đường phát triển AI.

“AI đang tự động hóa các khối lượng công việc và cải tiến quy trình làm việc, dẫn đầu trong việc thay đổi các vai trò trong các ngành. Nhưng trong khi nó thúc đẩy đổi mới, tự động hóa làm giảm nhu cầu đối với một số kỹ năng nhất định, có nghĩa là các lực lượng lao động cần phải tái cấu trúc”, Shaw nói.

AI đang thay thế hay hỗ trợ con người?

Làn sóng sa thải năm nay không chỉ đơn thuần là cắt giảm chi phí mà còn là sự định hình lại cách thức vận hành của các ngành công nghiệp.

Với Meta, việc Mark Zuckerberg đề cập đến một “năm căng thẳng” có thể liên quan đến kế hoạch của Meta về AI của riêng họ và vị trí của AI này trong cuộc đua với các đối thủ khác. Mark cũng thừa nhận rằng họ sa thải nhân sự vào năm ngoái để “đầu tư vào những tầm nhìn dài hạn, đầy tham vọng liên quan đến AI”.

Trước đó, CNN, Dropbox và IBM đã công bố các đợt sa thải liên quan đến AI. Trong khi đó, theo WEF, số lượng việc làm trong lĩnh vực dữ liệu lớn, fintech và AI dự kiến sẽ tăng gấp đôi vào năm 2030.

AI đang “săn” công việc của bạn: 41% các công ty dự định sẽ tiến hành sa thải nhân viên vào năm 2030 để đáp ứng với khả năng ngày càng tăng của AI, theo báo cáo từ WEF.

Với khả năng tự động hóa nhiều công việc và sự tiến bộ nhanh chóng của AI, khảo sát này làm rõ cách các doanh nghiệp sẽ tận dụng công nghệ mới nổi này trong những năm tới. Ngoài việc sa thải, 77% doanh nghiệp dự định sẽ đào tạo lại và nâng cao kỹ năng cho nhân sự hiện tại từ năm nay đến 2030, nhằm tận dụng tối đa các chương trình như ChatGPT và Sora.

“Những tiến bộ trong AI và năng lượng tái tạo đang định hình lại thị trường lao động, thúc đẩy nhu cầu đối với nhiều vai trò công nghệ hoặc chuyên gia, trong khi lại làm giảm nhu cầu đối với những công việc khác, như thiết kế đồ họa,” WEF cho biết trong một thông cáo báo chí trước cuộc họp thường niên của tổ chức này tại Davos vào cuối tháng 1.

Trong báo cáo này, Saadia Zahidi, Giám đốc điều hành của diễn đàn, nhấn mạnh vai trò của AI sáng tạo trong việc định hình các ngành nghề và nhiệm vụ trong tất cả các lĩnh vực. Công nghệ này có thể tạo ra văn bản, hình ảnh và các nội dung khác đáp ứng yêu cầu của người dùng.

Các công việc như nhân viên dịch vụ bưu điện, thư ký điều hành và nhân viên tính lương được dự báo sẽ là những công việc giảm mạnh nhất trong những năm tới, bất kể là do sự lan rộng của AI hay các xu hướng khác.

AI sẽ sớm có mặt ở khắp mọi nơi, nhưng nó sẽ hỗ trợ con người, chứ không thay thế họ (Ảnh: Getty Images).

“Sự xuất hiện của cả thiết kế đồ họa và thư ký pháp lý ngay ngoài top 10 công việc giảm nhanh nhất, một dự báo lần đầu tiên xuất hiện trong Báo cáo “Tương lai việc làm” có thể là minh chứng cho khả năng ngày càng tăng của GenAI trong việc thực hiện công việc kiến thức”, báo cáo cho biết.

Ngược lại, kỹ năng về AI đang ngày càng được yêu cầu. Gần 70% các công ty có kế hoạch tuyển dụng những người có kỹ năng thiết kế công cụ và cải tiến AI, và 62% dự định tuyển dụng thêm những người có kỹ năng làm việc hiệu quả cùng với AI, theo khảo sát mới nhất, được thực hiện vào năm ngoái.

Với một lưu ý lạc quan, báo cáo cho rằng tác động chính của các công nghệ như AI sáng tạo đối với công việc có thể nằm ở khả năng “tăng cường” kỹ năng của con người thông qua “hợp tác giữa người và máy” thay vì thay thế hoàn toàn công việc, “đặc biệt là khi kỹ năng tập trung vào con người vẫn còn quan trọng”.

Tuy nhiên, nhiều công nhân bị thay thế bởi AI. Trong những năm gần đây, một số công ty công nghệ, bao gồm dịch vụ lưu trữ tệp Dropbox và ứng dụng học ngôn ngữ Duolingo lấy lý do AI để thực hiện các đợt sa thải.

Làm sao để không bị AI thay thế?

Năm nay có thể đánh dấu một giai đoạn quan trọng, khi AI không chỉ thay thế những công việc có tính lặp lại mà còn tham gia vào quá trình ra quyết định và sáng tạo nội dung. Tuy nhiên, điều này không có nghĩa là con người sẽ bị loại bỏ khỏi lực lượng lao động. Thay vào đó, người lao động cần thích nghi, nâng cao kỹ năng và tận dụng AI như một công cụ hỗ trợ để duy trì vị thế của mình.

Một trong những cách hiệu quả nhất để không bị AI thay thế là phát triển các kỹ năng mà công nghệ khó có thể sao chép. AI có khả năng xử lý dữ liệu nhanh chóng, nhưng vẫn còn nhiều hạn chế trong những lĩnh vực đòi hỏi tư duy sáng tạo, cảm xúc và giao tiếp.

Tư duy phản biện, kỹ năng giải quyết vấn đề, sáng tạo và khả năng làm việc nhóm vẫn là những yếu tố quan trọng mà AI chưa thể thay thế hoàn toàn. Trong các ngành nghề như thiết kế, truyền thông, quản lý nhân sự hay tư vấn khách hàng, con người vẫn giữ vai trò không thể thay thế nhờ vào sự nhạy bén, linh hoạt và khả năng thấu hiểu tâm lý.

Thay vì xem AI là một mối đe dọa, người lao động nên tận dụng AI như một công cụ để nâng cao hiệu suất làm việc. Các công cụ AI như ChatGPT, Notion AI hay Google Bard có thể hỗ trợ phân tích dữ liệu, viết báo cáo, lập kế hoạch và tự động hóa nhiều quy trình phức tạp.

Việc hiểu và thành thạo các công cụ AI trong ngành cũng giúp người lao động tạo ra giá trị cao hơn. Chẳng hạn, một chuyên viên tài chính có thể sử dụng AI để phân tích thị trường nhưng phần đánh giá và ra quyết định vẫn cần có sự tham gia của con người. Một nhà tiếp thị có thể tận dụng AI để cá nhân hóa nội dung quảng cáo, nhưng ý tưởng sáng tạo và chiến lược tổng thể vẫn do con người đảm nhiệm.

Thay vì coi AI là kẻ thù, hãy tận dụng AI như một công cụ để nâng cao hiệu suất làm việc (Ảnh: Alex Mellon).

Học hỏi và thích nghi với các xu hướng mới cũng là chìa khóa giúp người lao động không bị bỏ lại phía sau. Những công việc dễ bị thay thế thường là những công việc không có sự đổi mới. Vì vậy, việc liên tục nâng cao kỹ năng và cập nhật kiến thức về công nghệ là điều cần thiết.

Không nhất thiết phải trở thành chuyên gia công nghệ, nhưng hiểu biết về AI, dữ liệu lớn hay tự động hóa sẽ giúp người lao động làm việc hiệu quả hơn. Tham gia các khóa đào tạo trực tuyến, nhận chứng chỉ chuyên môn và cập nhật xu hướng thị trường lao động cũng là những bước đi quan trọng để thích nghi với sự thay đổi.

Bên cạnh việc trau dồi chuyên môn, tư duy linh hoạt và khả năng đa nhiệm cũng giúp người lao động thích nghi tốt hơn trong thời đại AI. Những người có thể kết hợp nhiều kỹ năng trong công việc, chẳng hạn như quản lý dự án, tiếp thị số hay phân tích dữ liệu, sẽ có lợi thế lớn trên thị trường lao động. Nếu một công việc có nguy cơ bị thay thế, việc mở rộng sang các lĩnh vực ít bị ảnh hưởng bởi AI như công nghệ, giáo dục, y tế hoặc quản lý con người là một hướng đi hợp lý.

Xây dựng thương hiệu cá nhân và mở rộng mạng lưới quan hệ cũng là một cách để duy trì lợi thế trong thị trường lao động cạnh tranh. Một hồ sơ chuyên nghiệp trên LinkedIn, những bài viết chia sẻ kiến thức chuyên môn hay tham gia các sự kiện trong ngành sẽ giúp người lao động tạo dựng uy tín và gia tăng cơ hội nghề nghiệp. Mở rộng quan hệ với các chuyên gia trong ngành cũng là cách để tiếp cận những cơ hội mới, đặc biệt là trong các lĩnh vực đang phát triển nhanh nhờ AI.

Làn sóng sa thải năm nay không chỉ đến từ AI, mà còn do nhiều yếu tố kinh tế và công nghệ khác. AI không hoàn toàn thay thế con người nhưng buộc con người phải thích nghi với một kỷ nguyên làm việc mới. Cơ hội luôn tồn tại, vấn đề là cách cá nhân và doanh nghiệp điều chỉnh để tận dụng lợi thế của công nghệ.