Ký ức mùi toóc, rơm khô

Mùi toóc khô còn thơm lúa mùa qua. Nhà thơ Trần Vàng Sao đã có câu thơ đẹp về toóc (rạ) như vậy.

Mùi toóc là mùi lúa chín, là mùi bùn, mùi chua phèn và cả mùi của những giọt mồ hôi người làm ruộng…

Tôi cố tìm một tấm ảnh chụp về toóc nhưng không thấy. Hóa ra toóc đã là ký ức ngay trên những cánh đồng quê.

Toóc là thân cây lúa sau khi gặt xong. Mà, chỉ có những giống lúa cổ truyền, thân lúa cao mới còn lại toóc. Mùa gặt, thường thì nông dân làng tôi cắt lúa trước còn toóc cứ để đó. Sau khi hột lúa, sợi rơm đã khô khén rồi mới tính đến chuyện đi cắt toóc. Có những mảnh ruộng tốt, lúa được mùa thì toóc cũng đẹp; người nông dân cắt xong, rải đều phơi trên bờ, hai bên đường để đan tranh. Những thửa ruộng xấu, toóc để ủ cho các vồng rau, vồng khoai, để làm phân hay làm chất đốt.

Ảnh minh họa

Tranh toóc được đan với những sợi lạt tre, tấm tranh nhỏ hơn tranh lợp nhà, chủ yếu để làm phên cho chái bếp hay lợp chuồng trâu, chuồng bò… Tôi vẫn còn nhớ cái cảm giác những buổi chiều đi học về, chân đạp lạo xạo trên những thân toóc nhà ai phơi bên đường. Lũ học trò làng chúng tôi cũng cầm từng cọng toóc làm phi tiêu chia phe đuổi phóng nhau…

Những thửa ruộng chưa kịp dọn, toóc khô rã ra, nông dân đốt lấy tro cho ruộng tốt mùa sau.

Nông thôn xứ Huế không có ruộng “thẳng cánh cò bay” như hai đồng bằng lớn ở hai đầu đất nước nên sản phẩm từ cây lúa từ hạt lúa, rơm, rạ đều được tận dụng tối đa phục vụ cho cuộc sống người nông dân. Ngày mùa, lúa gặt xong được bó lại và gánh về nhà rồi trước đây là cho trâu đạp lúa, sau này thì có máy tuốt lúa. Xong công đoạn này phải phơi lúa và phơi rơm. Hạt lúa là lương thực của con người, còn những cọng rơm dùng làm chất đốt, làm thức ăn cho gia súc, ủ ẩm cho cây… Ngày mùa vì thế ở làng quê xứ Huế vàng rực màu của những hạt lúa, của những cọng rơm từ sân nhà ra đường làng… Rứa mới có câu ca dao “Rồi mùa, toóc rã, rơm khô/ Bạn về quê bạn biết mô mà tìm”.

Thực ra, chuyện đốt rơm ngay tại chân ruộng ở nông thôn Huế chỉ mới phổ biến sau này khi máy gặt đập liên hợp ra đời. Phương tiện phục vụ nông nghiệp hiện đại này đã thay sức người nông dân rất nhiều từ khâu gặt lúa đến tuốt lúa và cả làm sạch lúa nữa. Máy gặt đập xong, nông dân chỉ còn việc đóng bao lúa đưa lên xe chở về nhà. Còn rơm rạ thì đốt ngay tại ruộng. Nông dân chỉ biết đốt rơm rạ để vệ sinh đồng ruộng thế thôi. Khói bay mù trời, hình ảnh có chút lãng mạn với nông thôn nhưng khi khói theo gió tràn về thành phố thì làm cay mắt, cay mũi người đi đường và làm không khí thêm ngột ngạt bởi ở phố, lượng khói từ các phương tiện giao thông thải ra cũng đã quá dày đặc rồi…

Cuộc sống nông thôn bây giờ cũng hiện đại lắm rồi. Chợt nhớ đến cái sở thích của một ông anh bạn người Huế đang sống xa quê là về vùng ngoại ô xứ Huế ngày mùa để được tắm táp tâm hồn trong cái mùi rơm thơm khi nắng lên, e sẽ khó tìm… Ngày mùa nhưng con đường bê-tông của các làng quê ven phố chỉ rải rác vài cọng rơm giữa cái nắng hè chang chang.

Ngoại ô bây chừ cũng khác. Chỉ còn lơ thơ mấy bụi tre và mùa màng thì thong thả lắm; không rộn rã, tất bật như ngày trước. Mừng cho người nông dân đã đỡ đi nhiều vất vả. Chỉ có điều những ai quyến luyến mùi rơm rạ và cái cảnh khói lam chiều tỏa ra từ những chái bếp rồi vấn vít ở từng lũy tre làng trong những buổi chiều tà, e chỉ còn là ký ức.