Kỳ 2: Thức ăn giàu protein đều có thể nhiễm vi khuẩn botulinum
Thức ăn làm từ tinh bột, hoặc các loại thực vật, đều có thể nhiễm vi khuẩn clostrium botulinum. Pate Minh Chay của Cty TNHH hai thành viên Lối sống mới là một ví dụ minh chứng rất rõ ràng, BS Trần Văn Phúc, BV Xanh-pôn khẳng định.
Mặc dù đây là ngộ độc do độc tố kinh điển, nhưng không xảy ra thường xuyên và chỉ mới đây, Cục Quản lý dược, Bộ y tế mới cấp phép để nhập thuốc giải độc đặc hiệu.
Các nguy cơ về an toàn thực phẩm đang hiện hữu mọi nơi
Cũng theo BS Trần Văn Phúc, clostridium botulinum đặc biệt thích thức ăn giàu protein, nghĩa là tất cả các sản phẩm từ động vật đều có nguy cơ cao, chẳng hạn như xúc xích, giăm bông, thịt hộp, cá hộp, thịt hun khói… thịt chế biến từ bò, cừu, lợn, gà; dù sản xuất trong nước hay nhập khẩu từ các quốc gia phát triển, thì vẫn có thể có độc tố botulinum ẩn trong đó. Sữa và các sản phẩm làm từ sữa cũng có nguy cơ bị ngộ độc botulinum. Về lí thuyết, các sản phẩm làm từ sữa, tinh bột, thực vật dễ bị lên men, đó là môi trường ưa khí và pH thấp của axit, sẽ không thuận lợi cho vi khuẩn clostrium botulinum phát triển.
Tuy nhiên, có thể quá trình chế biến không đảm bảo vệ sinh, ví dụ nguồn nước, hoặc quy trình sản xuất không tuân thủ nghiêm ngặt chống nhiễm khuẩn, hay do quá quá trình lưu thông và phân phối gây ô nhiễm.
Hàng loạt các sản phẩm dễ nhiễm clostrium botulinum như nước tương, chế phẩm từ đậu nành, đậu hũ, đậu hũ thối, váng đậu, thậm chí rau củ quả tươi sống cũng bị.
Tuy nhiên, theo chuyên gia Vũ Thế Thành, Thạc sỹ Quản trị chất lượng, giảng viên an toàn thực phẩm VASEP, trong thực tế, với công nghệ đóng hộp tiên tiến hiện nay, nguy cơ nhiễm botulinum từ thực đóng hộp các loại hầu như không còn nữa.
Chỉ có thực phẩm đóng hộp kiểu nhà làm, công nghệ còn thô sơ, nếu không cẩn thận, vẫn chưa loại bỏ hết bào tử khi đóng hộp. Và đóng hộp là môi trường kín, rất ít oxy, nên vi khuẩn có thể hoạt động trở lại, có nguy cơ gây ngộ độc.
“Nói tóm lại, các nguy cơ về an toàn thực phẩm đang hiện hữu khắp mọi nơi, mầm bệnh không biết bạn là ai, nó có thể đến từ chính một nhà sản xuất nổi tiếng, hay ở khâu vận chuyển và tiêu thụ, cũng như quá trình chúng ta chế biến và sử dụng tại nhà”, BS Phúc khẳng định.
Tuy nhiên, botulinum không chịu được nhiệt, nếu đun ở 100C, sau 2 phút chất độc bắt đầu biến tính và giảm độc lực, đun đến 10 phút có thể bị phá hủy. Đây là điều may mắn, bởi thực phẩm đun sôi nhiệt độ xấp xỉ 100C, nên đồ ăn tươi nấu chín về cơ bản là yên tâm, BS Phúc khuyến cáo.
Video đang HOT
Cục Quản lý dược, Bộ Y tế mới cấp phép để nhập thuốc giải độc đặc hiệu. Ảnh: N.Dung
Ở Việt Nam hiện chưa có thuốc giải độc đặc hiệu
Theo số liệu của BV Bạch Mai, cho đến ngày 1-9-2020, đã có 2 bệnh nhân đang điều trị nội trú và 11 bệnh nhân khác đến khám kiểm tra sau khi ăn pate Minh Chay với tình trạng nhẹ, chủ yếu bị yếu mỏi cơ, mệt, không vận động nặng được và đang được đánh giá tình trạng cụ thể để có hướng xử trí tiếp.
Về hai bệnh nhân đang điều trị nội trú tại BV, TS.BS Nguyễn Trung Nguyên – GĐ Trung tâm Chống độc, BV Bạch Mai thì hai bệnh nhân này bị ngộ độc nặng và mắc bệnh lý nền, tình trạng rất nguy kịch.
Ở Việt Nam hiện chưa có thuốc giải độc đặc hiệu là giải độc tố botulinum. Vì vậy, nhờ sự can thiệp, giúp đỡ của Bộ Y tế, Cục Quản lý dược, Vụ Kế hoạch tài chính, Tổ chức Y tế thế giới (WHO), Trung tâm chống độc Ramathiboditại Bangkok, Thái Lan và Ban GĐ BV Bạch Mai, chiều ngày 29-8-2020 hai lọ thuốc giải độc (Botulism Antitoxin Heptavalent) đã được khẩn cấp chuyển từ Thái Lan về đến BV Bạch Mai và đã sử dụng giải độc cho hai bệnh nhân ngay sau đó.
Cũng theo TS.BS Nguyễn Trung Nguyên, ngộ độc thực phẩm do độc tố botulinum là loại ngộ độc kinh điển trong y văn nhưng trên thực tế xảy ra không thường xuyên, yếu tố dịch tễ và các biểu hiện đặc trưng của bệnh thường khó khai thác nên việc chẩn đoán xác định rất khó khăn. Có thể nói, ở BV Bạch Mai và nhiều cơ sở y tế trước đây chưa chính thức ghi nhận trường hợp nào bị ngộ độc thuộc loại này.
(Còn nữa)
Dùng túi hút khí đựng thực phẩm, bảo quản không đảm bảo...làm tăng ngộ độc giống vụ pate Minh Chay
Bộ Y tế cho biết, xu hướng ngộ độc botulinum tăng lên trên thế giới do trào lưu sử dụng túi hút khí chứa đựng thực phẩm, bảo quản thực phẩm không đảm bảo, sử dụng tủ lạnh không đúng, đun lại không đủ chín trước ăn.
Ngộ độc botulinum lẻ tẻ dễ nhầm sang bệnh khác
Bộ Y tế vừa ban hành hướng dẫn tạm thời chẩn đoán, điều trị ngộ độc botulinum sau khi Việt Nam ghi nhận hàng loạt ca ngộ độc botulinum liên quan sản phẩm pate Minh Chay. Hiện nhiều bệnh nhân sau khi bị ngộ độc vẫn đang được điều trị trong tình trạng nặng.
Trong hướng dẫn chẩn đoán, điều trị tạm thời ngộ độc botulinum, Bộ Y tế cho biết bệnh nhân khi bị ngộ độc botulinum biểu hiện chính là liệt ngoại biên đối xứng hai bên kiểu lan xuống, liệt toàn bộ các cơ với các mức độ khác nhau, người bệnh vẫn tỉnh táo, không có rối loạn cảm giác. Trường hợp ngộ độc nặng dẫn tới liệt cơ hô hấp, suy hô hấp có thể tử vong. Liệt nặng nề kéo dài dẫn tới nhiều biến chứng.
Ngộ độc botulinum xảy ra không thường xuyên, có thể thành vụ với nhiều người bị ngộ độc. Các trường hợp ngộ độc riêng lẻ, không rõ yếu tố dịch tễ, diễn biến nhanh, không thể khai thác bệnh cảnh đặc trưng, dẫn tới dễ bỏ sót hoặc nhầm với nhiều bệnh khác.
Sau vụ pate Minh Chay, Bộ Y tế có phác đồ chẩn đoán, điều trị tạm thời botulinum.
Bộ Y tế cũng cho biết, botulinum là các trực khuẩn Gram dương kỵ khí tuyệt đối, sinh nha bào. Nha bào tồn tại nhiều trong đất, không khí, nước biển, ruột hải sản, chịu được điều kiện đun sôi 100C ở điều kiện áp suất 1 trong vài giờ.
Chỉ các ngoại độc tố botulinum type A, B, E, F gây ngộ độc trên người. Độc tố botulinum có bản chất là protein, trọng lượng phân tử khoảng 150 nghìn Dalton, dễ bị phá hủy bởi nhiệt độ sôi (ăn thức ăn mới nấu chín không bị ngộ độc).
Ngộ độc botulinum tăng lên do trào lưu sử dụng túi hút khí
Về nguyên nhân dẫn đến ngộ độc botulinum, Bộ Y tế cho biết các nghiên cứu chỉ ra rằng, thịt hộp là nguyên nhân cổ điển gây ngộ độc, do đó vi khuẩn gây bệnh được gọi là vi khuẩn độc thịt.
Tuy nhiên các vụ ngộ độc trên thế giới cho thấy tất cả các loại thực phẩm từ rau, củ, quả, thịt, hải sản,... được sản xuất không đảm bảo và đóng gói kín (ví dụ đổ hộp, can, lon, chai, lọ, bao, túi, gói) cùng với môi trường bảo quản bên trong không đảm bảo dẫn tới bào tử phát triển thành vi khuẩn và sinh ngoại độc tố gây ngộ độc.
Hiện nay phổ biến là thực phẩm chế biến, đóng gói thủ công, sản xuất nhỏ lẻ, hộ gia đình hoặc điều kiện sản xuất không đảm bảo. Có thể gặp các trường hợp ngộ độc với sản phẩm sản xuất công nghiệp và ăn tại các nhà hàng.
Trào lưu sử dụng túi hút khí chứa đựng, bảo quản thực phẩm làm gia tăng xu hướng ngộ độc botulinum.
"Xu hướng ngộ độc tăng lên trên thế giới do trào lưu sử dụng túi hút khí chứa đựng thực phẩm, bảo quản thực phẩm không đảm bảo, sử dụng tủ lạnh không đúng, đun lại không đủ chín trước ăn. Trường hợp đặc biệt, độc tố botulinum có thể bị đưa vào thực phẩm với mục đích khủng bố", Bộ Y tế thông tin.
Theo Bộ Y tế, độc tố botulinum không bị phá hủy bởi axit dịch vị và các men tiêu hóa, được hấp thu chủ yếu ở tá tràng và hỗng tràng vào máu tới cơ quan đích là các synape cholinergic thuộc hệ vận động ở thần kinh ngoại biên, các đầu mút dây thần kinh phó giao cảm và các hạch tự động, vào bên trong tế bào thần kinh. Chưa có thông tin cụ thể về hấp thu, chuyển hóa và thải trừ của độc tố.
Thời gian khởi phát bệnh phổ biến từ 12 đến 36 giờ sau ăn, phần lớn là xuất hiện trong ngày đầu tiên, có thể trong khoảng 6 đến 8 giờ sau ăn.
Để phòng botulinum, Bộ Y tế đề nghị:
- Các cơ quan chức năng cần tăng cường công tác kiểm soát vệ sinh an toàn thực phẩm.
- Người dân cần chọn các sản phẩm có nguồn gốc xuất xứ rõ ràng, có tiêu chuẩn chất lượng và an toàn được công nhận.
- Thận trọng với các thực phẩm đóng kín như trên nhưng có mùi hoặc màu sắc thay đổi, hoặc có vị thay đổi khác thường (ví dụ sữa chua nhưng không còn vị chua bình thường).
- Không nên tự đóng gói kín các thực phẩm và để kéo dài trong điều kiện không phải đông đá (chỉ có nhiệt độ đông đá mới làm vi khuẩn ngừng phát triển và không sinh độc tố).
- Ưu tiên ăn các thực phẩm mới chế biến, mới nấu chín. Lưu ý nấu chín sẽ phá hủy độc tố botulinum (nếu không may có trong thực phẩm).
- Với các thực phẩm lên men, đóng gói hoặc che đậy kín theo cách truyền thống (như dưa muối, măng, cà muối,...) bạn cần đảm bảo phải chua, mặn. Khi thực phẩm hết chua thì không nên ăn.
Kỳ 1: Lịch sử botulinum và những vụ ngộ độc ở Mỹ Thời gian gần đây, ở Việt Nam có hàng loạt người bị ngộ độc thực phẩm do sử dụng pate Minh Chay. Ngộ độc được chỉ đích danh thực phẩm pate Minh Chay thì mới, nhưng thực tế trong y học, ngộ độc botulinum đã được định danh từ rất lâu, thậm chí nó xuất hiện ở cả những thực phẩm rất quen...