Kiệt tác “Mona Lisa” chi phối thời trang thế giới

Cùng tìm hiểu sự ảnh hưởng của bức tranh nổi tiếng nàng “Mona Lisa” đến với thế giới thời trang trong nhiều thập kỷ qua

Hơn 150 năm trước, trên một tạp chí nghệ thuật và văn hóa (hiện đã không còn tồn tại), nhà thơ và nhà báo người Pháp Théophile Gautier đã viết một bài báo ca ngợi bức chân dung có chứa một ” vẻ đẹp mỉm cười rất bí ẩn”. Chính ánh mắt kiên cường nhưng thanh thản của “Mona Lisa” đã lôi cuốn Gautier, và ông chắc chắn rằng tác phẩm, mặc dù tương đối mù mờ vào thời điểm đó, đã đưa ra một câu đố chưa được giải đáp cho nhiều thế kỷ. Giả thuyết của ông đã trở thành sự thật vào sáng sớm thứ Hai, ngày 21 tháng 8 năm 1911, khi bức tranh biến mất khỏi Bảo tàng Louvre, nơi đã mở cửa vào ngày này hơn 200 năm trước, không một dấu vết. Đây chính là một trong những vụ trộm tác phẩm nghệ thuật vĩ đại nhất mọi thời đại, sự biến mất của bức tranh đã kích thích sự say mê toàn cầu đối với tác phẩm, ngoài ra vụ trộm không chỉ xác định lại giá trị xã hội, văn hóa và nghệ thuật của bức tranh mà còn đảm bảo vị thế của nó là một trong những bí ẩn quyến rũ nhất thế giới.

“La Giaconda”, thường được gọi bằng tên tiếng Anh, “Mona Lisa”, được sản xuất vào đầu thế kỷ 16 bởi nghệ sĩ thời Phục hưng người Ý Leonardo da Vinci. Mặc dù vẫn chưa chắc chắn, nhưng bức tranh chân dung sơn dầu được cho là của Lisa Gherardini, vợ của thương gia lụa vùng Florentine giàu có Francesco del Giocondo. Ban đầu tác phẩm được dự định như một món quà, da Vinci cuối cùng vẫn giữ sản phẩm cuối cùng, và tiếp tục thêm các chi tiết nhỏ và chỉnh sửa bức chân dung trong nhiều năm tiếp theo. Năm 1517, nghệ sĩ và người yêu của mình chuyển đến Lâu đài Cloux gần Amboise, Pháp theo lời mời của Vua Francis I. Ông sống hai năm còn lại của mình tại Pháp với tư cách là họa sĩ và kiến trúc sư hoàng gia trước khi qua đời vào tháng 5 năm 1519. Người ta đồn rằng học trò của ông, Salaì, sau đó đã bán tác phẩm cho Nhà vua, người đã đặt nó trong Cung điện de Fontainebleau trước khi truyền cho Louis XII. Năm 1804, sau một thời gian ngắn được treo trong phòng ngủ của Napoléon Bonaparte, bức “Mona Lisa” đã đến được Bảo tàng Louvre để được bảo quản an toàn. Bức tranh cư trú trong Phòng trưng bày lớn của bảo tàng một thời gian trước khi định cư tại Salon Carré, một khu dành riêng cho nghệ thuật Ý kéo dài từ thế kỷ 12 đến 15.

Rất lâu trước khi có truyền hình và công nghệ nhận dạng khuôn mặt ngày nay, nhiều tổ chức nghệ thuật chỉ dựa vào mắt thường để phát hiện các hành vi trộm cắp hoặc làm giả. Mặc dù thực tế là bảo tàng Louvre đã lắp đặt nhiều tấm kính trên một số tác phẩm quý giá nhất của nó trong suốt tháng 10 năm 1910, một số biện pháp phòng ngừa an ninh khác vẫn tồn tại, với khoảng 150 bảo vệ chịu trách nhiệm cho hàng trăm phòng trưng bày. Khi Louis Béroud, một họa sĩ người Pháp, bắt đầu chuyến du ngoạn vào chiều thứ Ba để phác thảo nhân vật nổi tiếng vào năm 1911, ông đã bắt gặp một hình dáng kỳ lạ tại nơi từng treo bức tranh. Bối rối, ông đã gọi an ninh bảo tàng, người có vẻ tin rằng tác phẩm chỉ là đang được chụp ảnh với báo chí ở tầng trên. Sau khi kiểm tra kỹ các giả thiết của họ, các nhân viên an ninh phải đối mặt với một sự thật xấu xí: Nàng “Mona Lisa” thực sự đã mất tích, và các nhà chức trách phải mất 28 tiếng mới nhận ra tình hình. Bảo tàng Louvre đã đóng cửa trong một tuần và một cuộc điều tra trên toàn quốc bắt đầu, dẫn đến việc đóng cửa biên giới Pháp và các tuyến tàu hỏa bị dừng lại. Cảnh sát đã cố gắng tái tạo hiện trường vụ án và quét dấu vân tay (một cải tiến tương đối mới trong thời kỳ này) nhưng không có kết quả.

Sau ba năm điều tra hầu như không có tiến triển gì, thủ phạm cuối cùng đã được xác định là Vincenzo Peruggia: một tên tội phạm người Ý và là cựu nhân viên của Louvre, người chuyên lắp vỏ kính lên tranh. Mặc dù cảnh sát suy đoán rằng Peruggia đã trốn trong tủ đựng chổi vào đêm trước khi vụ trộm xảy ra, nhưng việc thẩm vấn thêm cho thấy anh ta vào bảo tàng khoảng 7 giờ sáng cùng với những nhân viên khác. Sau khi mặc đồng phục lao động tiêu chuẩn và đợi cho đến khi Salon Carré không còn khách, Peruggia tách bức tranh ra khỏi tường, tháo khung của nó ở một cầu thang gần đó, và phủ nó bằng áo choàng trắng của người thợ. Để tránh để lại dấu vết, anh ta chuồn ra khỏi chính cánh cửa mà anh ta đã vào, và chạy nhanh đến một ga xe lửa gần đó trước khi bỏ trốn khỏi trung tâm thành phố với chiến lợi phẩm của mình.

Trong hơn hai năm rưỡi, Peruggia đã giấu tác phẩm trong một cái hòm trong căn hộ ở Paris của mình trước khi cố gắng bán để lấy vài nghìn đô la cho Alfredo Geri, một nhà buôn nghệ thuật ở Florence vào tháng 12 năm 1913. Geri đã khôn ngoan tham khảo ý kiến của Phòng trưng bày Uffizi nổi tiếng để xác minh, và sau khi xác nhận tính xác thực của bức tranh, Peruggia được đảm bảo rằng anh ta sẽ nhận được khoản tiề.n bồi thường khổng lồ. Ngay sau khi Peruggia rời đi, Geri đã vạc.h trầ.n tội ác với chính quyền địa phương. Cho đến khi tên trộm quay trở lại chỗ ở của mình, anh ta mới bị cảnh sát Florentine bắt giữ. Với hy vọng lấy lại danh tiếng của mình, Peruggia nhấn mạnh rằng vụ trộm là một hành động yêu nước: bức chân dung đã bị Napoléon cướp đoạt và tặng cho Pháp vào thế kỷ 18, việc trả lại “Mona” cho nước Ý là điều đúng đắn và công bằng. Mặc dù quan niệm này có vẻ đáng trân trọng, nhưng “Mona Lisa” đã nằm trong tay người Pháp hàng thế kỷ trước Napoléon, và các quan chức điều tra đã bối rối trước nỗ lực trục lợi từ hành động tự xưng là tốt của Peruggia. Ông đã bị kết án tám tháng tù giam trước khi phục vụ trong quân đội Ý trong Chiến tranh thế giới thứ nhất. Sau một chuyến tham quan kỷ niệm ngắn quanh Ý, “Mona Lisa” đã được trả lại cho bảo tang Louvre vào tháng 1 năm 1914, trước sự vui mừng của cả hai giám tuyển bảo tàng và công chúng Pháp.

Mặc dù là một minh chứng đáng chú ý cho việc sử dụng bố cục và hình thức của da Vinci, bức tranh hiếm khi được thừa nhận ngoài những người đam mê nghệ thuật thời Phục hưng của Pháp trước khi bị đán.h cắp. Mãi cho đến khi bốn chiếc đinh vít kim loại được treo vào vị trí của nụ cười e ấp của cô ấy, “Mona Lisa” mới thực sự trở thành một cơn sốt quốc tế. Khi bảo tàng Louvre mở cửa trở lại 9 ngày sau vụ cướp, hàng nghìn người đã đổ xô đến Salon Carré với hy vọng có thể nhìn thoáng qua không gian tường hoang vắng nơi từng treo bức tranh – một số thậm chí còn khóc và bỏ hoa. Truyền thông địa phương và toàn cầu cũng theo dõi vụ việc, với các hãng tin tức thường xuyên tung ra những lời đề nghị khen thưởng hấp dẫn và thông tin cập nhật của cảnh sát. Cảnh sát Pháp đã đăng 6.500 tờ rơi có khuôn mặt “Mona Lisa” xung quanh Paris với hy vọng thu hút thông tin và kích thích sự công nhận của công chúng. Những hành động này đã giúp gắn chặt vĩnh viễn khuôn mặt của Lisa Gherardini vào văn hóa của Paris và hơn thế nữa, đồng thời củng cố vị trí của cô là người phụ nữ được truy nã gắt gao nhất trên thế giới.

Gần 100 năm sau, “Mona Lisa” vẫn là biểu tượng của khát vọng, sự bí ẩn và kỹ thuật điêu luyện. Với hơn sáu triệu lượt khách hàng năm, đây là một trong những tác phẩm nghệ thuật được xem rộng rãi nhất trong lịch sử. Vào những tháng đầu năm 1963, khi bức tranh bắt đầu chuyến công du Hoa Kỳ ngắn ngủi trong nhiệm kỳ tổng thống của John F. Kennedy, hơn hai triệu người đã tràn ngập Phòng trưng bày Quốc gia ở Washington, DC và Bảo tàng Nghệ thuật Metropolitan ở New York để chiêm ngưỡng bức tranh. Sự phổ biến của “Mona Lisa” trong nền văn hóa đại chúng đã khiến cô trở thành tâm điểm của nhiều tác phẩm – lấy bản ballad cùng tên của Nat King Cole, vai chính của cô trong bộ phim kinh dị ăn khách The Da Vinci Code và một lần xuất hiện gần đây giữa hai huyền thoại, Beyonce và Jay-Z, trong video “Apeshit” năm 2018 của họ. Về mặt nghệ thuật, bức tranh cũng đã có các bản phối hài hước trong suốt nhiều thập kỷ từ những người như Banksy, Salvador Dalí và Marcel Duchamp.

Tuy nhiên, không có ở đâu diễn giải lại và sáng tạo lại đặc tính của “Mona Lisa” giống như thế giới thời trang. Từ Jean Paul Gaultier đến Maison Margiela, “Mona Lisa” đã tìm được đường vào tủ quần áo của tất cả mọi người, từ Lady Gaga đến Phoebe Buffay của series phim truyền hình đình đàm Friends. Chính vẻ đẹp vượt thời gian, nụ cười bí ẩn và sự tự tin không mệt mỏi đã biến “Mona” trở thành một ý tưởng thường gắn liền với các thế hệ thời trang It Girls. Các nhà thiết kế đã lưu ý đến khái niệm này và bắt đầu làm lại “Mona” theo những cách diễn giải của riêng họ. Để phù hợp với hình ảnh vô cùng thanh lịch của mình, Chanel cũng đã ra mắt một quảng cáo năm 1987 có nội dung về tác phẩm “Mona Lisa” cho cửa hàng ở Paris của mình: một người mẫu mặc áo tuýt và giày cao gót băng qua đường, tay cầm bức tranh “Mona Lisa”, trong khi đang vẫy gọi taxi. Mười hai năm sau, giám đốc sáng tạo của Yves Saint Laurent, Alber Elbaz, đã chọn nhiếp ảnh gia người Ý Mario Sorrenti cho một buổi chụp với các người mẫu Noot Seear và Kate Moss tái hiện các tác phẩm nghệ thuật thời Phục hưng và Khai sáng được giới phê bình đán.h giá cao. Bên cạnh những mô tả về những kiệt tác như “Olympia” của Edouard Manet và “Vénus à son miroir” của Diego Velasquez, Seear còn thể hiện đôi mắt trầm ngâm và đôi gò má rõ nét trong phiên bản “Mona” của riêng mình.

Trong một thế giới đương đại đầy rẫy những người có ảnh hưởng và những bức ảnh tự chụp selfies, các thương hiệu cũng khám phá sức mạnh lâu dài và tiềm năng của bức chân dung tự họa “Mona” thông qua bộ sưu tập của họ. Đối với bộ sưu tập Xuân/Hè 2018 của Off-White, Virgil Abloh đã thể hiện một đồ họa Gherardini trên áo thun và vỏ iPhone với hai màu đỏ và đen. Nhà mốt Supreme cũng tham gia vào cuộc vui, có thiết kế chân dung với lớp phủ màn hình nứt hiện đại. Vào tháng 4 năm 2017, Louis Vuitton đã công bố bộ sưu tập Masters, một dòng túi và phụ kiện mới với sự hợp tác của nghệ sĩ Jeff Koons. Đường nét tập trung vào những kiệt tác được tái hiện qua lăng kính của sự tinh tế thương hiệu của Vuitton. Đó là những phong cách đặc trưng, như Keepall và Neverfull, được tô điểm bằng những bức hoạ nổi tiếng như “Wheatfield With Cypresses” của Vincent van Gogh và “Girl With A Dog” của Fragonard, và tên nghệ sĩ bằng chữ vàng hoặc bạc. Không ngạc nhiên khi “Mona Lisa” của da Vinci cũng lọt vào danh sách này, với hình ảnh chiếc túi được các siêu mẫu như Kendall Jenner và Natalia Vodianova ưa chuộng.

Để tỏ lòng kính trọng đối với sự tỉ mỉ của da Vinci cho “Mona” trong nhiều năm, một số thương hiệu xem các chi tiết của tác phẩm gốc là đại diện cho quá trình sáng tạo chuyên sâu của riêng họ. Đối với bộ sưu tập dành cho nam giới Thu/Đông 2019, Dior đã hợp tác với nghệ sĩ đồ họa người Mỹ Raymond Pettibon để tạo ra một loạt các thiết kế lấy cảm hứng từ nàng “Mona Lisa”, bao gồm một sản phẩm dệt kim đòi hỏi 1.600 giờ và 24 nhân công để hoàn thành. Sản phẩm cuối cùng là hiện thân của tiêu chuẩn xuất sắc, chú ý đến sự phức tạp và độc quyền mà nhà mốt Pháp đã duy trì trong hơn 70 năm.

Mặc dù “Mona Lisa” đã hơn 5 thế kỷ, nhưng vẫn chưa có cách nào cho biết hình ảnh của cô ấy sẽ được biến hoá như thế nào trong những thập kỷ tới. Với thời trang cao cấp và nghệ thuật liên tục kêu gọi nguồn cảm hứng khác, có lẽ một nàng thơ đương đại hơn sẽ nảy sinh, với một cốt truyện hấp dẫn không kém. Nhưng hiện tại, thế giới vẫn bị mê hoặc bởi câu đố chưa được giải đáp của nàng “Mona Lisa”.