Kiểm tra, giám sát chặt chẽ quá trình giải quyết án hình sự

Tuần qua, Bộ luật Tố tụng hình sự (sửa đổi) là một trong những dự án luật quan trọng đã được các đại biểu Quốc hội (QH) bước đầu thảo luận ở tổ, xới xáo nhiều nội dung góp phần đẩy mạnh tiến trình cải cách thủ tục tố tụng tư pháp trong những năm tới.

Trong Tờ trình trước QH, Ban soạn thảo là Viện KSND tối cao nhấn mạnh: Để xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam, Đảng ta đã đề ra nhiều chủ trương cải cách tư pháp. Các nghị quyết của Đảng nhấn mạnh: Cải cách mạnh mẽ thủ tục tố tụng tư pháp theo hướng dân chủ, bình đẳng, công khai, minh bạch, chặt chẽ nhưng thuận tiện, bảo đảm sự tham gia và giám sát của nhân dân đối với hoạt động tư pháp.

Hơn nữa, phải bảo đảm chất lượng tranh tụng tại các phiên tòa xét xử, lấy kết quả tranh tụng tại tòa làm căn cứ quan trọng để phán quyết bản án, coi đây là khâu đột phá để nâng cao chất lượng hoạt động tư pháp. Đồng thời, yêu cầu cải cách nhiều nội dung cụ thể khác của tố tụng hình sự. Đây là những định hướng quan trọng, chỉ đạo việc nghiên cứu, hoàn thiện các quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự (BLTTHS).

Xây dựng dự án luật này, cũng nhằm cụ thể hóa tinh thần cơ bản của Hiến pháp năm 2013 – được QH khóa XIII thông qua tại kỳ họp thứ 6, đã thể hiện sâu sắc quan điểm của Đảng ta về tôn trọng, bảo vệ, bảo đảm quyền con người, quyền công dân, bổ sung nhiều nguyên tắc tư pháp tiến bộ. Về các biện pháp chống bức cung, nhục hình; tăng cường kiểm tra, giám sát, kiểm soát hoạt động tố tụng hình sự, dự thảo luật quy định: Bắt buộc phải ghi âm hoặc ghi hình khi hỏi cung bị can; Quy định rõ trách nhiệm của các cơ quan tố tụng phải thông báo trước cho người bào chữa thời gian và địa điểm tiến hành các hoạt động tố tụng để họ tham dự; Bổ sung các quy định để Viện Kiểm sát thực hiện tốt chức năng kiểm sát hoạt động tư pháp; bắt buộc Kiểm sát viên phải hỏi cung khi bị can kêu oan hoặc khi phát hiện hoạt động điều tra có vi phạm pháp luật nghiêm trọng…

Những nội dung này đã được các đại biểu quan tâm đóng góp ý kiến, cho rằng, mục đích chính của các quy định trên nhằm chống bức cung, nhục hình. Tuy nhiên, có nhiều trường hợp vụ án bắt quả tang, chứng cứ rõ ràng rồi, nhận tội rồi thì không cần thiết ghi âm, ghi hình nữa…

Chung quanh các Điều 40, 41, 42, 43 của dự thảo luật quy định quyền của người bị bắt, bị tạm giữ, bị can, bị cáo được tự do trình bày lời khai của mình, đại biểu Đặng Văn Hiếu (Thanh Hóa) và một số đại biểu bày tỏ quan điểm đồng tình. Theo đó, khi bị can, bị cáo tự do trình bày lời khai của mình thì cán bộ điều tra cũng có thể khai thác, thấy có điều gì mâu thuẫn trong lời khai thì đấu tranh, và đây cũng là nghệ thuật trong quá trình điều tra. Nhưng nếu quy định cứng bị can, bị cáo không buộc phải đưa ra lời khai chống lại chính mình, thì nhiều trường hợp không hợp lý, gây khó khăn cho quá trình điều tra… Nhiều đại biểu cũng nhấn mạnh nguyên tắc suy đoán vô tội; một người chỉ có thể bị coi là có tội khi có bản án kết tội của Tòa án có hiệu lực pháp luật; trách nhiệm chứng minh tội phạm thuộc về các cơ quan điều tra, Viện Kiểm sát… Đề cập quyền của bị can, bị cáo được đọc, ghi chép tài liệu trong hồ sơ vụ án là vấn đề mới trong dự thảo luật lần này, một số ý kiến đại biểu cho rằng cần cân nhắc, xem xét kỹ càng, nếu quy định không khoa học thì gây nhiều phức tạp cho quá trình điều tra và gây khó khăn cho cán bộ điều tra.

Về vấn đề mở rộng các cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra như Kiểm ngư, Thuế, Ủy ban Chứng khoán nhà nước, đại biểu Nguyễn Đình Quyền (Hà Nội) và một số đại biểu tại phiên thảo luận tổ tuần qua cho rằng, việc mở rộng là chưa phù hợp. Hoạt động điều tra phải có bộ máy, có điều tra viên, có nghiệp vụ điều tra. Do đó, xu hướng giao thêm không phù hợp, mà phải là xu hướng chuyên sâu hóa các cơ quan điều tra. Đại biểu Nguyễn Đình Quyền nêu: Không thể ngành nào cũng muốn được điều tra. Điều đó trái Nghị quyết của Đảng, lại không phù hợp với nhu cầu thực tiễn. Qua khảo sát và giám sát, các cơ quan được giao tiến hành một số hoạt động điều tra thời gian qua khởi tố điều tra rất ít…

Qua tổng hợp các nghiên cứu, ý kiến bộ, ngành, địa phương, người dân, Ban soạn thảo, những ngày tới, trong phiên thảo luận tại hội trường, các đại biểu QH sẽ tiếp tục phân tích, bàn thảo nhiều nội dung của dự thảo luật này, bên cạnh các dự án luật khác cũng được cử tri, nhân dân quan tâm: Bộ luật Hình sự (sửa đổi); Luật Tạm giữ, tạm giam; Luật Tổ chức cơ quan điều tra hình sự;… Các đại biểu sẽ có thời gian nghiên cứu, đề xuất các ý kiến xác đáng nhằm tháo gỡ những vướng mắc, bất cập trong thực tiễn thi hành BLTTHS năm 2003. Đó là quy định về nhiệm vụ, quyền hạn của các cơ quan tiến hành tố tụng có những nội dung chưa phù hợp nên ảnh hưởng đến chất lượng, hiệu quả hoạt động. Còn thiếu một số quyền quan trọng bảo đảm cho người bị bắt, người bị tạm giữ, bị can, bị cáo, người bào chữa thực hiện tốt việc bào chữa, gỡ tội. Đó là quy định về căn cứ tạm giam còn định tính, đang là nguyên nhân dẫn đến lạm dụng tạm giam trong thực tiễn; quy định về một số biện pháp cưỡng chế tố tụng còn chưa đầy đủ và cụ thể, thiếu cơ chế ràng buộc trách nhiệm trong trường hợp người tham gia tố tụng vi phạm pháp luật. Đó là quy định về chứng cứ còn bất cập, chưa phù hợp diễn biến tình hình tội phạm, chưa thể hiện được yêu cầu tranh tụng đã trở thành nguyên tắc Hiến định và chưa theo kịp sự phát triển của khoa học công nghệ hiện đại…

Các chuyên gia luật pháp nhận định: Chủ động hội nhập quốc tế đã trở thành nhu cầu nội tại của Việt Nam. Việt Nam đã tham gia nhiều tổ chức quốc tế và trở thành thành viên của nhiều điều ước quốc tế trong lĩnh vực đấu tranh phòng, chống tội phạm. Quy định của BLTTHS hiện hành mới dừng ở những quy định chung, còn thiếu các quy định cụ thể về trình tự, thủ tục, mối quan hệ phối hợp giữa các cơ quan tố tụng nhằm thực hiện tốt các cam kết quốc tế… Vì thế, sửa đổi, bổ sung BLTTHS là hết sức cần thiết, nhằm kiểm tra, giám sát, kiểm soát chặt chẽ quá trình giải quyết vụ án hình sự, theo hướng bảo đảm mọi hoạt động của các cơ quan tố tụng trong quá trình giải quyết vụ án hình sự đều phải được kiểm tra, giám sát, kiểm soát chặt chẽ bởi nhiều cơ chế, bao gồm cả cơ chế tự kiểm tra bên trong mỗi hệ thống và cơ chế giám sát từ bên ngoài hệ thống.

Một nội dung quan trọng khác là dự thảo BLTTHS (sửa đổi) phải quy định thật cụ thể, minh bạch các thủ tục, bổ sung trách nhiệm và hình thức công khai các quyết định tố tụng nhằm tạo điều kiện để người dân dễ tiếp cận công lý, tăng khả năng giám sát hơn nữa của xã hội đối với quá trình giải quyết vụ án hình sự. Như vậy, sửa đổi, bổ sung BLTTHS tại kỳ họp lần này là công việc hệ trọng, với trọng trách lớn lao vì cuộc sống bình yên của nhân dân, góp phần đẩy mạnh tiến trình cải cách tư pháp, phát triển và hội nhập trong nhiều năm tới.

VĂN NGHIỆP CHÚC

Theo_Báo Nhân Dân