Kịch bản nào cho Ukraine sau cuộc chính biến?

Ukraine đang ở trong tình thế rối bời sau khi Tổng thống Viktor Yanukovych chạy khỏi thủ đô Kiev và quốc hội bỏ phiếu phế truất ông.

Một khoảng trống quyền lực đã mở ra hôm 22/2, khi cảnh sát bất ngờ từ bỏ nhiệm vụ của họ xung quanh các tòa nhà chính phủ và cung điện tổng thống của ông Yanukovych, trong khi các đám đông tiếp tục tuần hành trên đường phố.

Các nguy cơ đối với Ukraine và 45 triệu dân của nước này rất lớn, và vận mệnh của đất nước giờ đây nằm trong một cuộc đấu chiến lược rộng lớn hơn giữa phương Tây và Nga.

Ai đang kiểm soát đất nước?

Người biểu tình thay cảnh sát bảo vệ các tòa nhà chính phủ ở thủ đô Kiev.

Quốc hội Ukraine đã nhanh chóng lấp chỗ trống khi bổ nhiệm một đồng minh thân cận của cựu Thủ tướng Yulia Tymoshenko – ông Oleksandr Turchynov – làm tổng thống lâm thời.

Ông Turchynov đã hối thúc các nghị sĩ thống nhất về một chính phủ đoàn kết quốc gia vào ngày 25/2.

Nhưng trong các cuộc chia rẽ trong quá khứ, các nghị sĩ đã lâm vào các cuộc ẩu đả và phe đối lập của Tổng thống Yanukovych rất đa dạng.

Các nghị sĩ đã thống nhất tổ chức bầu cử sớm vào ngày 25/5. Bà Tymoshenko, đối thủ lâu đời của ông Yanukovych, có thể một lần nữa trở thành ứng viên nặng ký, mặc dù thời gian 2 năm rưỡi ngồi tù đã ảnh hưởng tới sức khỏe của bà.

Bà Tymoshenko từng là lãnh đạo của cuộc Cách mạng Cam năm 2004, vốn lật đổ ông Yanukovych một thập niên trước.

Tất cả đã chấm hết với ông Yanukovych?

Cựu Tổng thống Yanukovych không rõ đang ở đâu.

Rõ ràng là ông Yanukovych đã mất quyền kiểm soát tại Kiev và miền tây Ukraine, nhưng ông vẫn nhận được sự ủng hộ tại quê nhà – miền đông Ukraine phần lớn nói tiếng Nga.

Nhiều trong số các đồng minh đã từ bỏ ông. Nhưng Yanukovych khẳng định ông vẫn là tổng thống, và lên án các cuộc biểu tình là một cuộc đảo chính chống lại ông.

Hiện chưa rõ ông Yanukovych đang ở đâu, mặc dù ông này được tin là đang ở miền đông Ukraine, nơi giới chức địa phương cho biết họ vẫn làm chủ tình hình dù Kiev có quyết định làm gì.

Nếu bị bắt, ông Yanukovych có thể đối mặt với sự truy tố liên quan tới cái chết của những người biểu tình.

Cảnh sát và quân đội thì sao?

Lực lượng cảnh sát chống bạo động đã chống lại người biểu tình ở Kiev.

Cảnh sát giờ đây tuyên bố trung thành với phe đối lập, sau nhiều tuần chống lại lực lượng biểu tình tại trại biểu tình chính ở Quảng trường Độc lập.

Quân đội đã cam kết vẫn trung lập trong cuộc khủng hoảng. Vì vậy một cuộc trấn áp của quân đội nhiều khả năng không diễn ra.

Giờ đây, đang có nhiều áp lực nhằm đưa các tay súng bắn tỉa của cảnh sát ra công lý, sau khi họ bị ghi hình nổ súng vào những người biểu tình.

Lực lượng cảnh sát chống bạo động Berkut đã bị chỉ trích mạnh mẽ vì bảo vệ Tổng thống Yanukovych và đánh người biểu tình.

Những gương mặt nào đáng chú ý?

Vitali Klitschko.

Chính trị gia Vitali Klitschko, nhà cựu vô địch quyền anh có quan điểm ủng hộ hội nhập châu Âu và phản đối liên kết với Nga, hiện được xem là ứng viên nặng ký cho ghế tổng thống.

Không giống nhiều chính trị gia Ukraine, ông Klitschko không bị vướng vào tiếng xấu tham nhũng và đã chỉ trích Tổng thống Yanukovych trong nhiều năm, cáo buộc ông lãnh đạo đất nước như một lãnh địa cá nhân, bổ nhiệm vào đồng minh thân thiết vào các vị trí then chốt.

Bà Tymoshenko.

Còn bà Yulia Tymoshenko đã bị phạt tù từ năm 2011 vì lạm dụng quyền lực. Bà nói rằng các cáo buộc này là nhằm ngăn cản bà tham gia chính trị.

Bà Tymoshenko có nhiều đồng minh trong quốc hội, trong đảng Tổ quốc của bà, nhưng vai trò của bà với tư cách là thủ tướng sau Cách mạng Cam đã gây nhiều tranh cãi. Nhiều nhà hoạt động đối lập không coi bà là người hùng và hiện chưa rõ bà có đóng vai trò gì trong chính quyền Ukraine sắp tới hay không.

Arseniy Yatsenyuk (trái) và Oleksandr Turchynov.

Có thể xảy ra một cuộc ganh đua giữa 2 đồng minh hàng đầu của bà Tymoshenko là Arseniy Yatsenyuk và Tổng thống lâm thời Oleksandr Turchynov.

Ông Yatsenyuk đã trở thành gương mặt nổi bật hơn trong các cuộc biểu tình trên đường phố, nhưng ông Turchynov giờ đây dường như đã nắm các đòn bẩy quyền lực.

Ông Yatsenyuk, một luật sư, đã giữ các vị trí quan trọng trong chính phủ tiền nhiệm của ông Yanukovych và là nhà thương thuyết hàng đầu của đảng Tổ quốc trong cuộc khủng hoảng này. Ông Yatsenyuk muốn Ukraine thúc đẩy quan hệ chặt chẽ hơn với EU.

Oleh Tyahnybok.

Còn ông Turchynov cũng là một đồng mình lâu đời của bà Tymoshenko, đã có kinh nghiệm hoạt động trong chính phủ. Ông này từng là giám đốc cơ quan an ninh quốc gia (SBU). Ông Turchynov là một giáo sư kinh tế và từng học luyện kim tại Dnipropetrovsk, một trung tâm của ngành công nghiệp nặng tại Ukraine.

Ông Oleh Tyahnybok, từ đảng cực hữu Svoboda, cũng đóng vai trò quan trọng trong các cuộc biểu tình. Các nhà hoạt động của Svoboda tự xem mình là những người yêu nước muốn xóa bỏ tham nhũng.

Svoboda (có nghĩa là Tự do) là đảng lớn thứ 4 trong quốc hội và căn cứ ủng hộ của đảng này nằm ở miền tây Ukraine, vốn là vùng trung tâm của những người theo chủ nghĩa dân tộc. Ở miền nam và miền đông Ukraine, đảng này bị xem là cực đoan.

Có nguy cơ Ukraine bị chia rẽ?

Bản đồ bên trái: Vùng màu đỏ và hồng là vùng ủng hộ bà Tymoshenko, màu xanh là ủng hộ cựu Tổng thống Yanukovych. Bản đồ bên phải: Vùng màu vàng đậm có trên 50% người dân coi tiếng Nga như tiếng bản địa.

Đã xuất hiện một số dấu hiệu đáng lo ngại cho thấy có nguy cơ Ukraine bị chia rẽ. Tại thành phố Kharkiv ở miền đông chủ yếu nói tiếng Nga, các lãnh đạo địa phương cho biết họ không muốn tách ra khỏi Ukraine, nhưng nghi ngờ về tính hợp pháp của quốc hội tại Kiev. Miền đông là nơi ông Yanukovych có nhiều sự ủng hộ nhất.

Phe đối lập phản đối Tổng thống Yanukovych rất mạnh ở miền tây Ukraine và kiểm soát chính trị tại Lviv, Ternopil và các thành phố khác. Không rõ làm thế nào để Kiev sẽ tái lập quyền kiểm soát tại các khu vực còn lại.

Phản ứng của quốc tế

Ukraine chịu ảnh hưởng nhiều của người láng giềng Nga.

Nga rõ ràng là không hài lòng về các diễn biến ở Ukraine. Ngoại trưởng Nga Sergei Lavrov đã lên án “các nhóm cực đoan bất hợp pháp” tại Kiev, những người mà ông nói là giành quyền lực thông qua việc đồng lõa với các lãnh đạo đối lập.

Mátxcơva cũng bày tỏ lo ngại về tình trạng tồi tệ của nền kinh tế Ukraine. Nga đã ngừng cung cấp khoản giải ngân tiếp theo trong gói cho vay trị giá 15 tỷ USD cho Ukraine vì sự bất ổn chính trị.

Trong khi đó, EU tuyên bố sẵn sàng trợ giúp tài chính đáng kể cho Ukraine ngay khi nước này có một chính phủ dân chủ mới. Nhưng cho tới nay, EU vẫn không đưa ra gì khác ngoài đề nghị bằng khoản vay của Nga.

Một bước đi quan trọng mang tính biểu tượng có thể là ký kết thỏa thuận liên kết EU-Ukraine mà ông Yanukovych đã đột ngột từ chối ký kết hồi tháng 11 năm ngoái – hành động vốn gây ra các cuộc biểu tình đường phố quy mô lớn.

Theo Dantri