Khủng hoảng “ma dược” captagon và mối lo của Trung Đông – châu Âu

“Ma dược” captagon, chất kích thích amphetamine gây nghiện được sản xuất hàng loạt ở Syria và buôn lậu sang các quốc gia khác đang là “con bài mặc cả” của Tổng thống Bashar al-Assad trong các cuộc đàm phán về việc khôi phục tư cách thành viên Liên đoàn Arab trong bối cảnh các quốc gia Trung Đông tìm cách hạn chế buôn bán m.a t.úy.

Châu Âu – điểm trung chuyển quan trọng

Một báo cáo mới đây nhất do Trung tâm Giám sát m.a t.úy và chống nghiện m.a t.úy châu Âu (EMCDDA) và Văn phòng Cảnh sát Hình sự Liên bang Đức Bundeskriminalamt (BKA) thực hiện cho thấy một điều đáng lo ngại, là châu Âu đang trở thành điểm trung chuyển quan trọng cho các tàu chở hàng đến và đi từ Trung Đông. Mà captagon chủ yếu được sản xuất ở Trung Đông, đặc biệt là ở Syria và Lebanon. Báo cáo nêu rõ rằng, các lô hàng captagon lớn bị thu giữ gần đây ở Liên minh châu Âu (EU) cho thấy nguy cơ chuyển hướng tiêu thụ captagon đang gia tăng ở lục địa già này. Đó là chưa kể việc các công dân Syria và Lebanon ngày càng có xu hướng vận chuyển một lượng lớn captagon sang châu Âu. Các nhóm vũ trang ở hai quốc gia này cũng đóng vai trò lớn trong hoạt động buôn bán captagon.

Một nhân viên hải quan Arab Saudi mở những quả lựu nhập khẩu có chứa hơn 5 triệu viên thuốc captagon từ Lebanon đến nước này qua cảng Jeddah.ảnh: AP.

EMCDDA và BKA đã hợp tác để đưa ra báo cáo trong khuôn khổ Nền tảng đa ngành châu Âu chống lại các mối đe dọa hình sự (EMPACT). Đây là sáng kiến an ninh do các quốc gia thành viên EU thúc đẩy, ngăn chặn, phát hiện và ứng phó với các mối đe dọa đối với EU do tội phạm quốc tế có tổ chức gây ra. EMCDDA và BKA khẳng định, báo cáo của họ dựa trên thông tin được cung cấp bởi 7 quốc gia: Áo, Pháp, Đức, Hy Lạp, Italia, Hà Lan và Romania. Tuy nhiên, mặc dù thừa nhận có nhiều lô hàng lớn captagon tới EU xong EMCDDA và BKA lại không đưa ra được số liệu cụ thể về việc sử dụng captagon ở châu lục này. Một nguồn tin từ hãng Reuters cho hay, captagon được tiêu thụ ở châu Âu thường ở dạng bột hoặc bột nhão và hiếm khi ở dạng viên.

Nhưng một điểm đáng chú ý là ngoài các viên captagon được sản xuất ở Syria và Lebanon, các nhà chức trách EU cũng đã tìm thấy bằng chứng về việc sản xuất captagon bên trong châu Âu, chủ yếu ở Hà Lan, nơi sản xuất phần lớn amphetamine cho thị trường châu Âu. Theo cảnh sát Hà Lan, các cơ sở sản xuất lớn, nơi sản xuất viên captagon từ bột amphetamine. Tuy nhiên, sản xuất viên captagon không phải là hoạt động điển hình của các bang nhóm sản xuất m.a t.úy ở Hà Lan mà là một cách k.iếm t.iền mang tính cơ hội. Ngoài việc sản xuất captagon theo yêu cầu ở Hà Lan, các mạng lưới tội phạm liên quan đến m.a t.úy ở EU dường như không liên quan đến hoạt động buôn bán captagon. Nhưng số lượng viên captagon bị thu giữ ở EU lại ngày càng tăng kể từ năm 2018.

Một nhân viên hải quan cho xem những viên thuốc captagon trong gói 789kg m.a t.úy bị tịch thu, trước khi bị đưa đi tiêu hủy ở Sofia, Bulgaria năm 2007.

Vì sao là captagon?

Captagon thực chất là tên của một loại thuốc thần kinh được sản xuất vào những năm 1960 bởi Công ty Degussa Pharma Gruppe của Đức. Nó chủ yếu được kê toa để điều trị chứng rối loạn thiếu tập trung, chứng buồn ngủ và như một chất kích thích hệ thần kinh trung ương. Viên nén Captagon chứa fenetylline, một loại thuốc tổng hợp thuộc họ phenethylamine mà amphetamine cũng thuộc họ này. Năm 1986, fenetylline được đưa vào Phụ lục II của Công ước Liên hợp quốc về các chất hướng thần năm 1971 và hầu hết các quốc gia đã ngừng sử dụng captagon. Ủy ban kiểm soát m.a t.úy quốc tế cho biết vào năm 2011 rằng, không có quốc gia nào sản xuất fenetylline kể từ năm 2009. Nhưng thực tế thì việc sản xuất này không dừng lại. Nghĩa là khi châu Âu chính thức dừng sản xuất thì một số lượng tồn kho còn lại đã được buôn lậu ra khỏi Đông Âu, đặc biệt là Bulgaria, đến Trung Đông.

Xưởng sản xuất captagon của một nhóm Hồi giáo vũ trang ở Lebanon.

Theo báo cáo năm 2018 của EMCDDA, cuối cùng, những viên thuốc mới có nhãn captagon đã được sản xuất ở Bulgaria vào những năm 1990 đến đầu những năm 2000. Số m.a t.úy này sau đó được mạng lưới tội phạm Balkan và Thổ Nhĩ Kỳ buôn lậu ra khỏi đất nước đến bán đảo Arab. Khi đó, chiến dịch lớn của chính quyền Thổ Nhĩ Kỳ và Bulgaria đã đóng cửa 18 phòng thí nghiệm quy mô lớn liên quan đến tổng hợp amphetamine. Năm 2011, sau cuộc đàn áp tàn bạo của chính phủ đối với những người biểu tình chống Tổng thống Assad, Syria rơi vào nội chiến. Bị quốc tế cô lập và bị tàn phá bởi chiến tranh, đất nước này rơi vào khủng hoảng kinh tế. Và mặc dù Damascus phủ nhận mọi liên quan đến hoạt động buôn bán này nhưng các nhà quan sát cho rằng, việc sản xuất và buôn lậu m.a t.úy đã mang lại hàng tỷ USD cho Syria.

Báo cáo của Viện New Lines chỉ ra rằng, chính phủ Syria sử dụng “các cấu trúc liên minh địa phương với các nhóm vũ trang khác để hỗ trợ kỹ thuật và hậu cần trong việc sản xuất và buôn bán captagon”. Các chuyên gia thì đ.ánh giá, hầu hết sản lượng captagon toàn cầu hiện nay đều xuất phát từ Syria, với điểm đến chính là các quốc gia vùng Vịnh giàu có.

Năm 2020, 84 triệu viên captagon được sản xuất tại Syria đã được tìm thấy trong các container tại cảng Salerno của Italia. Ảnh: Shutterstock.

Hành động của các quốc gia vùng Vịnh

Kể từ năm ngoái, các quốc gia có lượng lớn captagon đi qua biên giới đã tăng cường nỗ lực ngăn chặn loại hàng bất hợp pháp này. Tháng 2/2022, quân đội Jordan cho biết họ đã t.iêu d.iệt 30 kẻ buôn lậu và phá vỡ âm mưu buôn lậu 16 triệu viên thuốc captagon từ Syria vào nước này. Con số này vượt xa toàn bộ khối lượng m.a t.úy bị thu giữ ở Jordan trong năm 2021. Cuối tháng 8/2022, chính quyền Arab Saudi cũng đã thực hiện vụ bắt giữ lớn nhất khi phát hiện 46 triệu viên thuốc amphetamine được giấu trong một lô hàng bột mì. Người phát ngôn của Tổng cục Kiểm soát m.a t.úy Arab Saudi cho biết, đây là “chiến công lớn nhất trong chống buôn bán ma tuý ở Arab Saudi”. Chưa hết, tháng 2/2023, một người đàn ông đã bị bắt tại sân bay Abu Dhabi ở Các Tiểu vương quốc Arab thống nhất sau khi anh ta cố gắng vận chuyển 4,5 triệu viên captagon được giấu trong hộp đựng đậu xanh…

Mong muốn của các thành viên Liên đoàn Arab nhằm ngừng sản xuất và buôn bán captagon ra khỏi Syria dường như đang là một con bài thương lượng quan trọng đối với Damascus. Một quan chức Jordan tại cuộc gặp Ngoại trưởng các nước Arab từ hồi tháng 5 đã cho rằng, Syria cần thể hiện sự nghiêm túc trong việc đạt được giải pháp chính trị vì đây là điều kiện để vận động dỡ bỏ các lệnh trừng phạt của phương Tây, một bước quan trọng trong việc cấp kinh phí tái thiết ở quốc gia này.

Các chiến binh của nhóm vũ trang Quân đội Syria Tự do ở Alepp từng sử dụng m.a t.úy để chiến đấu khoẻ hơn. Ảnh: Getty.

Captagon là loại m.a t.úy tổng hợp, có hình dạng như những viên thuốc aspirin màu trắng. Đây là loại m.a t.úy từng được nhiều phần tử thuộc Tổ chức Nhà nước Hồi giáo (IS) tự xưng sử dụng nhằm gây ảo giác, kích thích, qua đó thực hiện các phi vụ k.hủng b.ố, đ.ánh bom cảm tử. Dexamphetamine đã được quân đội các nước phương Tây sử dụng để giúp binh lính tỉnh táo trong thời gian dài và “nâng cao lòng dũng cảm và sự dũng cảm”. Captagon được cho là phiên bản nhẹ hơn của những loại thuốc này. Nhưng đến những năm 1980, Chính phủ Mỹ đã tuyên bố đây là chất bị kiểm soát và hiện không được chấp nhận sử dụng trong y tế. Việc sản xuất thuốc đã ngừng vào những năm 1980.

Tuy nhiên, nay captagon đang có chiều hướng tràn lan ra xã hội như một thứ dịch bệnh. Nhiều tờ báo của Trung Đông trong thời gian qua thậm chí đã mô tả mối nguy từ captagon như một cuộc khủng hoảng. Theo báo The National (Các Tiểu vương quốc Arab thống nhất), giới chức an ninh nhiều nước Arab lo ngại, captagon có thể gây bất ổn cho cả khu vực. Tại Ai Cập, sự phát triển nhanh chóng của captagon đang thổi bùng các trào lưu tội phạm. Ở Iraq, captagon được cho là cũng đang nhanh chóng lấn át m.a t.úy đá vốn phổ biến tại nước này. Điều đáng lo ngại là loại m.a t.úy tổng hợp này không chỉ gây ảo giác cao mà nó được cho là khá dễ bào chế, sản xuất. Không cần kiến thức cao siêu hay phòng thí nghiệm phức tạp, captagon có thể được sản xuất ngay trong các cơ sở lậu, thủ công.

Khu vực được biết tới với cái tên Sa mạc đen nằm ở giao điểm giữa ba quốc gia Syria, Jordan và Arab Saudi hiện được cho là trung tâm sản xuất và xuất khẩu captagon ra thế giới.