Không nên quá hoảng loạn vì sán heo

Sau vụ việc học sinh trường mầm non ở Bắc Ninh tiêu thụ thịt heo bẩn, nhiều gia đình ở Bắc Ninh và nhiều tỉnh thành phía bắc lẫn cả TPHCM hoảng loạn đi xét nghiệm tìm sán heo.

Không phải do ăn thịt heo gạo mà nhiễm sán

Theo TS-BS Phạm Hùng Vân, Cựu giảng viên Bộ môn Vi sinh trường ĐHYD TPHCM, mấy ngày qua dư luận hoang mang qua việc xét nghiệm sán heo cho thấy rất nhiều em học sinh ở Hòa Bình, Bắc Ninh bị nhiễm sán qua xét nghiệm máu. Đây chính là hệ quả từ sự giải thích không rõ ràng của các nhà chuyên môn cũng như sự không am hiểu của báo chí, khiến dư luận thêm hoang mang và sự việc thêm trầm trọng.

TS-BS Phạm Hùng Vân cho biết, sán heo hay được gọi là sán lợn, sán dãi lợn, sán dãi heo có tên khoa học là Taenia solium – là con sán hình dẹp, có một đầu có các miệng xúc tu để bám vào thành ruột và thân là các đốt sán liên tục dính vào nhau thành một dây.

Người bị nhiễm sán heo do ăn phải thịt heo gạo không nấu chín (ví dụ nem, giò) và các gạo heo này, là các nang nước chứa một đầu sán, khi vào ruột non của người sẽ phát triển thành con sán có một đầu bám chặt vào ruột người; liên tục lớn và dài ra bằng các tạo thành các đốt sán liên tiếp nhau. Mỗi đốt sán chứa đầy các trứng được thải ra môi trường bằng đường phân hay đôi khi tự chui ra khỏi hậu môn. Chính vì vậy mà có thể chẩn đoán được một người bị nhiễm sán heo qua việc tìm thấy các đốt sán trong phân hay các đốt sán tự chui ra khỏi hậu môn của người.

Heo bị nhiễm sán do ăn phải các đốt sán hay trứng sán mà con người thải ra môi trường qua đường phân. Các đốt sán chứa đầy trứng sau khi bị thải ra môi trường sẽ bị phân hủy và thải ra các trứng sán heo. Trứng sán sau khi được heo ăn vào sẽ phóng thích ra các ấu trùng và các ấu trùng này chui qua khỏi thành ruột để vào máu và lưu thông đến các cơ quan rồi đọng lại tại đây, phát triển thành các nang sán heo. Chẩn đoán heo bị nhiễm sán nhờ tìm thấy được nhiều nang sán mà chúng ta gọi là các hạt gạo có rất nhiều trong thịt heo.

Chu trình phát triển của sán cho thấy, ở heo, chu trình sống của sán ít khi làm cho heo bị nhiễm sán trưởng thành trong ruột (ngoại trừ khi heo ăn phải thịt heo gạo). Trong khi đó, ở con người, sán heo có thể trưởng thành và bám vào ruột non để liên tục thải các đốt sán vào phân, thải ra môi trường.

Tuy nhiên ở người, nếu ăn phải rau cải tưới phân người bị nhiễm trứng sán heo (do các đốt sán phân hủy thải ra) thì các trứng này khi vào ruột người sẽ phóng thích ra các ấu trùng để chui qua ruột và vào máu, hình thành các nang sán tại các cơ quan, thường nhất là ở các cơ dưới da, mắt và não. Ngoài ra cũng có trường hợp đốt sán bò ngược lên bao tử rồi bị dịch vị bao tử phân hủy, thải ra các trứng sán xuống lại ruột non, nở thành các ấu trùng chui qua thành ruột, vào máu đến các cơ quan tạo thành nang sán heo. Nhưng các trường hợp như thế này cực kỳ hiếm xảy ra.

Việc chẩn đoán người bị nhiễm sán heo đa số thông qua việc phát hiện các đốt sán tự chui ra khỏi hậu môn hay được thải ra phân chứ không phải qua xét nghiệm máu tìm kháng thể, bởi chu kỳ sống của sán heo ở người không có ấu trùng chui qua ruột để vào máu (chỉ trong trường hợp người mang các nang sán heo thì mới có sự hình thành các kháng thể đặc hiệu sán heo mà thôi). Điều này cho thấy các trường hợp nhiễm này không phải do ăn thịt heo gạo mà do ăn phải trứng sán lợn có trong rau hay nước bị nhiễm trứng sán heo được phóng thích từ các đốt sán có ở môi trường.

Không nên quá hoang mang

TS – BS Phạm Hùng Vân cho biết, việc nhiễm sán heo không phải do ăn thịt heo gạo (lợn gạo) nếu thịt này đã được nấu chín. Nguồn nhiễm nguy hiểm hơn, gây ra các nang sán trên người (dưới da, cơ, mắt, não) là ăn thức ăn (rau cải) hay nước nhiễm trứng sán heo.

Xét nghiệm máu không có ý nghĩa để sàng lọc nhiễm sán heo, lý do là nhiễm sán heo ở ruột thì không có kháng thể đặc hiệu trong máu, chỉ khi nào có ấu trùng chui vào máu tạo các nang sán thì mới có kháng thể.

Việc làm trầm trọng sự việc nhiễm sán heo khiến dư luận hoang mang là đáng trách vì gây lãng phí rất lớn về tiền bạc và công sức của người dân và của ngành y tế (tỉnh Bắc Ninh chỉ mới vài ngày đã tiêu tốn trên 1 tỉ đồng xét nghiệm máu, nhiều gia đình phải lặn lội đến Hà Nội làm xét nghiệm máu, ngành y tế phải cho người xuống tận cơ sở để lấy máu làm xét nghiệm).

Bên cạnh đó, việc các nhà chuyên môn giải thích chưa rõ ràng làm người dân càng hoang mang. Ngoài ra, các bác sĩ cũng không giải thích cho người khám mà vẫn chỉ định xét nghiệm máu tìm sán heo một cách vô ích. Bởi, xét nghiệm ELISA không phải là xét nghiệm dùng để chẩn đoán người bị nhiễm sán heo. Xét nghiệm ELISA tìm sán heo chỉ được cho chỉ định cho người mà lâm sàng khám thấy có các nang dưới da, trong cơ, hay siêu âm thấy có có các nang nghi nang sán có trong não, mắt, hay các cơ quan. Ngoài ra thử nghiệm ELISA chẩn đoán nhiễm sán heo nếu sử dụng các kit không chất lượng, không dùng được các kháng nguyên đặc hiệu cao cho sán heo thì sẽ cho rất nhiều trường hợp có kết quả dương tính giả.

Theo TS. BS. Nguyễn Đỗ Ngọc Linh, Trưởng phòng đào tạo của Trường Đại học Y Phan Châu Trinh – Đà Nẵng, báo cáo của Bộ Y tế cho thấy, đã có hơn 55 tỉnh thành ghi nhận căn bệnh sán heo. Tuy nhiên, người dân cần được tư vấn và giáo dục đầy đủ về bệnh này, tránh tình trạng hoang mang trong cộng đồng.Để phòng tránh bệnh, người dân có thể được thực hiện bằng cách loại bỏ tiêu thụ thịt heo bị nhiễm sán dây như: kiểm tra thịt heo nhiễm nang sán (heo gạo), có thể nhìn thấy trong thịt sống; đông lạnh thịt hoặc nấu chín kỹ để tiêu diệt nang sán; ngâm và rửa muối là không đủ đảm bảo; vệ sinh cá nhân tốt và rửa tay trước khi chuẩn bị thức ăn; điều trị trúng đích cho người mang sán dây và thực hiện các chương trình chống giun sán cho cộng đồng.

Hoàng Nhung

Theo sgtiepthi