Khí phế thủng

Một người đang ở độ tuổi gặt hái nhiều thành công, làm việc “đầu óc” nên hút thuốc lá hơi nhiều. Gần đây, anh ấy có cảm giác khó thở và hay ho. Anh đi khám bác sĩ, được chụp X quang phổi và được biết là bị… thủng phổi!

Khí phế thủng là gì?

Sự thực thì người này không phải bị thủng phổi mà là bị khí phế thủng.

Khí phế thủng là tình trạng mà vách các phế nang trong phổi mất tính co giãn. Các phế nang trở nên yếu và dễ vỡ. Tính đàn hồi của mô phổi mất đi khiến cho không khí bị bắt giữ trong phế nang, làm giảm khả năng trao đổi oxygen và khí CO2. Cũng vậy, khả năng “mở” của phế quản bị mất đi, gây ra sự tắc nghẽn đường dẫn khí. Triệu chứng biểu hiện của khí phế thủng bao gồm khó thở, ho và giới hạn hoạt động thể lực. Khí phế thủng và viêm phế quản mạn tính, cùng nhau tạo nên bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD).

Nguyên nhân khí phế thủng là gì?

Hút thuốc lá là nguyên nhân chính gây nên khí phế thủng. Một nguyên nhân khác gây khí phế thủng là thiếu một loại protein “bảo vệ phổi”, gọi là alpha 1- antitrypsin (AAT). Ở Việt Nam chưa có con số thống kê số người bị thiếu AAT, nhưng ở Mỹ ước tính có khoảng 100 ngàn người bị thiếu AAT. Tuổi khởi phát bị khí phế thủng do thiếu AAT là sớm hơn do hút thuốc lá. Hút thuốc lá sẽ làm nặng lên đáng kể tình trạng khí phế thủng ở người bị thiếu AAT.

Khí phế thủng trầm trọng thế nào?

Khí phế thủng thường xuất hiện sau 45 tuổi, nghĩa là ở độ tuổi mà ta có thể làm được nhiều thứ cho gia đình và xã hội. Ở xứ ta, đàn ông hút thuốc lá nhiều hơn phụ nữ nên tỷ lệ bị khí phế thủng ở nam giới cũng cao hơn.

Khí phế thủng cùng với viêm phế quản mạn tính tạo ra bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính, là nguyên nhân gây tử vong đứng hàng “top ten” ở các nước phát triển cũng như đang phát triển.

Khí phế thủng phát triển như thế nào?

Phế nang là nơi mà oxygen (được ta hít vào từ không khí) trao đổi với khí CO2 của máu ở phổi (CO2 được sinh ra qua quá trình chuyển hóa của các tế bào, được máu vận chuyển từ tế bào về phổi). Kết quả của sự trao đổi này là oxygen từ không khí được đi vào máu và CO2 từ máu sẽ được thải ra ngoài. Khí phế thủng bắt đầu với sự phá hủy phế nang trong phổi. Sư phá hủy này làm cho vách của các phế nang mỏng đi và dễ vỡ. Tổn thương phế nang không thể hồi phục được và tạo ra các “lỗ trống” vĩnh viễn, thường ở thùy dưới của phổi. Đặc điểm này trên phim X quang là phần thấp của phổi “đen” hơn phần trên của phổi do bị ứ khí nhiều hơn.

Khi các phế nang bị phá hủy, phổi sẽ cung cấp ít oxygen cho máu, máu đem oxygen đến mô giảm đi và kết quả là bệnh nhân sẽ bị thở ngắn. Phổi có tính năng đàn hồi vốn rất quan trọng trong việc giữ cho phế quản “mở” ra. Khi phổi bị mất tính năng đàn hồi, bệnh nhân bị khó thở, đặc biệt là khó thở khi thở ra. Cũng do phổi mất tính đàn hồi, phế quản không còn thông thoáng nên sẽ bị ứ các chất tiết làm bệnh nhân phải ho để tống những chất này ra ngoài.

Điều trị khí phế thủng

Mục đích của điều trị là làm giảm triệu chứng và ngăn chặn bệnh tiến triển, đồng thời giảm thiểu tối đa tác dụng phụ do thuốc gây ra. Điều trị bao gồm, ngưng hút thuốc lá, vì đó là yếu tố quan trọng nhất giúp cho phổi khỏe mạnh. Các thuốc giãn phế quản sẽ giúp cho phế quản được “mở” tốt hơn, giải quyết tình trạng khó thở cũng như hỗ trợ tống đờm ra ngoài. Các thuốc này có thể cho qua đường hít dạng khí dung hay đường uống. Corticosteroid có thể dùng để hít trong điều trị dự phòng hay uống (hoặc tiêm) trong điều trị cơn cấp. Khi bị cơn cấp có thể phải dùng thuốc kháng sinh khi nghi ngờ bị nhiễm trùng. Tập thể dục bao gồm tập thể dục thông thường (tốt nhất là đi bộ) và tập thở để giúp cho cơ hô hấp được khỏe mạnh. Tập thở bước đầu nên được hướng dẫn bởi chuyên viên vật lý trị liệu chuyên về hô hấp (có thể liên hệ ở Bệnh viện Phạm Ngọc Thạch). Thuốc ức chế men alpha 1-proteinase chỉ sử dụng ở bệnh nhân bị khí phế thủng do thiếu AAT, không nên sử dụng cho người bị khí phế thủng do các nguyên nhân khác. Phẫu thuật giảm thể tích phổi và ghép phổi được cân nhắc rất kỹ lưỡng bởi thầy thuốc chuyên khoa về lồng ngực.

Dự phòng khí phế thủng

Các nhà nghiên cứu thấy rằng bỏ hẳn hút thuốc lá có thể dự phòng cũng như làm giảm tiến triển khí phế thủng. Kiểm soát các yếu tố môi trường khác, chẳng hạn ô nhiễm không khí, cũng có thể giúp ngăn chặn khí phế thủng.

Trong trường hợp đã bị khí phế thủng, người bệnh cần tuân thủ các hướng dẫn của bác sĩ hô hấp để làm giảm thiểu số lần lên cơn cấp và cơn cấp nếu có xảy ra cũng nhẹ. Duy trì thói quen dinh dưỡng thích hợp, ngủ đủ giấc, tập thể dục đều đặn để giữ gìn sức khỏe và tăng sức đề kháng với vi trùng. Ngay khi thấy có dấu hiệu bị cảm lạnh hay viêm nhiễm đường hô hấp trên (chảy mũi, hắt hơi, đau họng…) là cần đến bác sĩ ngay. Viêm nhiễm đường hô hấp có thể làm trầm trọng các triệu chứng khí phế thủng. Để đề phòng viêm nhiễm đường hô hấp, nên chủng ngừa cúm và phế cầu khuẩn (Pneumocoque).

Cuối cùng, hãy nhớ rằng, không hút thuốc lá. Đa số những người bị khí phế thủng là người hút thuốc lá. Khi đã bị khí phế thủng, tiếp tục hút thuốc sẽ làm tình trạng bệnh nặng thêm, đặc biệt ở những người bị khí phế thủng do thiếu AAT.

Khí phế thủng là một bệnh nghiêm trọng. Khi tổn thương phổi kéo dài, có thể dẫn đến tâm phế mạn (bệnh tim do bệnh phổi mạn tính gây ra), một bệnh ảnh hưởng rất nhiều đến cuộc sống của bệnh nhân và việc điều trị là đã muộn.

Theo SKDS