Khi những chiếc đồng hồ thông minh trở thành ‘kẻ đánh cắp tuổi thơ’

Mỗi giờ trẻ dán mắt vào đồng hồ là mất đi thời gian học, chơi và giao tiếp. Đây không còn là thiết bị an toàn mà đã trở thành “kẻ đánh cắp tuổi thơ”.

Trong ảnh: Trẻ em kết bạn bằng cách chạm đồng hồ thông minh Xiaotiancai . Ảnh: Sixth Tone

Theo trang tin Sixth Tone, tại Trung Quốc có khoảng 170 triệu trẻ em từ 5-12 tuổi, và cứ ba em thì có một em sở hữu đồng hồ thông minh. Ban đầu được quảng bá trong thập niên 2010 như một thiết bị thay thế điện thoại thông minh dành cho trẻ nhỏ, dòng đồng hồ trẻ em – đặc biệt là Xiaotiancai (Tiểu Thiên Tài), hay imoo ở thị trường quốc tế – đã biến đổi thành một nền tảng xã hội thu nhỏ với nhiều hệ lụy.

Theo điều tra của truyền thông Trung Quốc, những tính năng tưởng như vô hại như bảng xếp hạng, bộ sưu tập lượt thích hay nhật ký trạng thái đã biến thiết bị vốn hướng đến an toàn thành công cụ tạo áp lực đồng trang lứa và nuôi dưỡng nghiện tương tác trực tuyến.

Trên màn hình chỉ bằng chiếc bánh Oreo, trẻ có thể kết bạn, đăng trạng thái, tích lũy lượt thích và bình luận – tương tự Instagram hay WeChat. Nhưng chính môi trường “không giám sát chặt chẽ” này đã hình thành hệ quy chiếu xã hội mới qua số lượt thích, khiến nhiều em ganh đua và lo lắng.

Một nữ sinh 16 tuổi tại tỉnh Sơn Đông viết trên mạng xã hội Xiaohongshu: “Bạn cùng trường của em có hơn 5.000 lượt thích và lúc nào cũng khoe. Em dùng đồng hồ cả năm chỉ được 100 lượt. Ai giúp em với?”

Chỉ trong 9 ngày kết nối với người lạ và dành hầu hết thời gian rảnh để “cày” tương tác, cô bé đã đạt 1.000 lượt thích.

Trong cộng đồng Xiaotiancai, những tài khoản có hơn 600.000 lượt thích được gọi là “đại thần”. Việc sở hữu hoặc kết bạn với một “đại thần” được xem như vốn xã hội, giúp trẻ được chú ý hơn ngoài đời thực.

Mỗi tài khoản chỉ kết bạn tối đa 150 người. Những bạn bè “ít tương tác” dễ bị xóa, kể cả bạn thân ngoài đời, khiến nhiều phụ huynh lo lắng vì trẻ đánh đồng tình bạn thật với việc bấm thích.

Khi cuộc cạnh tranh leo thang, thị trường xám xung quanh Xiaotiancai bùng nổ. Trẻ em mua bán tài khoản với số lượng lượt thích lớn để “lên đời” nhanh.

Một bé trai 12 tuổi cho biết đã bán tài khoản có 242.000 lượt thích với giá 80 nhân dân tệ (khoảng 11 USD). Trên các nền tảng thương mại điện tử như Taobao, từng có nhiều cửa hàng chuyên nhận “tăng tương tác” cho Xiaotiancai.

Trên chợ đồ cũ Xianyu, dịch vụ quản lý tài khoản theo tuần dao động 30-50 tệ, còn các gói “tự động hóa” dùng bot tạo hơn 1 triệu lượt thích có giá tới 1.000 tệ (khoảng 140 USD).

Một chủ cửa hàng online cho biết: “Khách rất nhỏ tuổi nên giá không thể quá cao, nguyên tắc là lãi ít nhưng bán nhiều”.

Nhiều phụ huynh cho rằng thiết bị đang bị lệch khỏi mục đích ban đầu. Bà Jin Ceyuan, sống tại Bắc Kinh, chia sẻ: “Mỗi giờ trẻ dán mắt vào đồng hồ là mất đi thời gian học, chơi và giao tiếp. Đây không còn là thiết bị an toàn mà đã trở thành kẻ đánh cắp tuổi thơ”.

Trước áp lực dư luận, hãng Xiaotiancai (cùng hệ sinh thái với Vivo và Oppo) cho biết người dùng có thể tắt các tính năng xã hội. Doanh nghiệp này đang dẫn đầu thị trường đồng hồ trẻ em với 27% thị phần.

Tuy nhiên, các chuyên gia pháp lý cảnh báo hãng có thể đối mặt rủi ro pháp lý, bởi Luật Bảo vệ Trẻ vị thành niên của Trung Quốc (sửa đổi năm 2020) yêu cầu nền tảng cung cấp dịch vụ cho trẻ phải có biện pháp ngăn nghiện mạng.

Bà Liu Zhen, chuyên gia tâm lý tại Trung tâm Sức khỏe Tâm thần Thượng Hải, nhận định: “Trẻ vị thành niên luôn khao khát công nhận từ bạn bè. Không thể cấm tuyệt đối, nhưng cần quản lý chặt hơn từ phía hãng sản xuất, đồng thời phụ huynh và nhà trường phải định hướng tích cực”.

Ông Chu Zhaohui, nhà nghiên cứu Học viện Khoa học Giáo dục Trung Quốc, cho rằng câu chuyện phản ánh thách thức lớn hơn của giáo dục số: “Thiết bị có internet cần được đánh giá dựa trên việc nó hỗ trợ hay cản trở phát triển xã hội của trẻ. Đồng hồ thông minh kích thích tương tác nhanh nhưng khó thay thế giao tiếp trực diện – nơi trẻ học tôn trọng, đọc cảm xúc và phát triển sự thấu hiểu”.