Khám phá ngôi làng 400 nóc nhà của người Tày tại Làng du lịch tốt nhất thế giới

Nằm nép mình bên dãy núi đá vôi trong thung lũng Bắc Sơn lịch sử, ngôi làng Quỳnh Sơn của người Tày với hơn 400 ngôi nhà cùng quay về hướng Nam, đã vượt qua hơn 270 hồ sơ từ 65 quốc gia , được Tổ chức Du lịch Liên hợp quốc (UN Tourism) vinh danh là Làng du lịch tốt nhất thế giới .

Toàn cảnh làng Quỳnh Sơn nhìn từ trên cao. Ảnh: Thanh Tú

Mọi ngôi nhà cùng quay về một hướng

Quỳnh Sơn vào tháng 11-2025 trong ngát thơm lúa mùa chín vàng hiện lên như tranh vẽ. Đứng trên đỉnh Nà Lay cao hơn 700m so với mực nước biển, người xem vừa thu vào tầm mắt cảnh sắc thiên nhiên trữ tình, lại như vừa lạc vào biển mây trắng trập trùng bồng lai. Cảnh sắc nên thơ như cùng hoà vào lòng người thư thái.

Đến với Quỳnh Sơn, du khách như đến một thế giới riêng, nơi hơn 400 ngôi nhà sàn truyền thống xếp lớp đều đặn, cùng quay mặt về hướng Nam, lưng tựa vào dãy núi đá sừng sững. Làng Quỳnh Sơn hạnh phúc đúng như lời các cụ xưa vẫn dạy “lấy vợ hiền hoà, làm nhà hướng Nam” để thể hiện mong muốn khát vọng giản dị về cuộc sống viên mãn. Thoạt nhìn, những mái ngói âm dương tưởng như giống hệt nhau, nhưng nếu để ý kỹ, mỗi căn nhà lại mang dấu ấn riêng nơi hiên, cửa hay vách gỗ như chính cá tính của từng gia chủ…

Con đường vào làng Quỳnh Sơn thơ mộng, đẹp như tranh vẽ. Ảnh: Thanh Tú

Theo Bí thư Đảng uỷ xã Phùng Thị Thanh Nga, mọi người dân làng Quỳnh Sơn đều mang họ Dương, tạo nên nét riêng có của một cộng đồng đồng tộc, đồng cư của làng du lịch cộng đồng này. Cũng vì vậy, cả làng đều đồng lòng gìn giữ những nét đẹp cha ông nghìn đời. Điển hình trong đó là cây đa cổ thụ nằm giữa làng, được cộng đồng dân cư chung tay bảo vệ. Cây đa như nhân chứng của thời gian với chùm rễ phụ lớn như vòng tay người ôm, tán lá vẫn xanh um, tỏa bóng mát xum xuê. Ông Dương Công Cồ, Giám đốc Hợp tác xã du lịch Quỳnh Sơn khẳng định, người Tày tin rằng cây đa ấy mang linh khí và sự bảo trợ cho cộng đồng.

Không xa gốc đa cổ thụ, đình Quỳnh Sơn uy nghi giữa cảnh núi rừng thanh tịnh. Đây là nơi người dân thành kính thờ Quý Minh Đại Vương – vị thần hộ mệnh của bản làng. Tiến sĩ Đinh Đức Tiến, Giảng viên khoa Lịch sử, Trường Đại học Khoa học xã hội và nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội cho biết, trong tín ngưỡng người Việt cổ, cùng với Sơn Tinh và thần Cao Sơn, thần Quý Minh thường là những hậu duệ của bố Lạc Long Quân cùng mẹ Âu Cơ.

Gốc đa độc đáo với 2 nhánh 2 bên nâng 1 nhánh ở giữa nằm giữa làng Quỳnh Sơn. Ảnh: Thanh Tú

Cũng theo Tiến sĩ Đinh Đức Tiến, nơi nào thờ những vị thần trên đều chứng tỏ truyền thuyết “trăm trứng nở trăm con” đều cùng một gốc đồng bào. “Gian thờ tổ tiên luôn được đặt ở vị trí trang trọng nhất, đối diện cửa chính ấm cúng như mọi nếp nhà Việt. Không cần cầu kỳ, người Tày ở Quỳnh Sơn vẫn thể hiện được trọn vẹn tấm lòng hiếu kính một truyền thống” – Tiến sĩ Đinh Đức Tiến cho biết.

Nghe mái ngói âm dương kể chuyện

Bằng cách giữ vẹn nguyên những nếp nhà sàn lợp mái ngói âm dương, người Tày làng Quỳnh Sơn đang viết tiếp câu chuyện về một vùng quê mẫu mực nơi du lịch phát triển song hành cùng bản sắc dân tộc.

Bắc Sơn có cả quá khứ hào hùng và tương lai sán lạn khi định hình được hướng đi. Ảnh: Thanh Tú

Lại nói về mái ngói này. Ngói phải được sinh ra từ thứ đất sét lựa chọn ở vùng trũng, ngập nước lâu năm. Sau khi tạo hình, ngói được phơi tự nhiên rồi nung liên tục 23-25 ngày trong lò đất truyền thống… mới ra dáng hình mỏng mảnh khum khum như bát úp bền vững theo năm tháng.

Làng làm ngói âm dương cách làng Quỳnh Sơn một cánh đồng vàng, khúc quanh co của suối Phai Rằm. Như Quỳnh Sơn, làng nghề ngói âm dương trăm năm tuổi biết kết hợp gìn giữ nghề cổ với phát triển du lịch tạo dấu ấn mới cho xứ Lạng.

Quy trình làm sạch đất để nặn ngói âm dương. Ảnh: Thanh Tú

Được coi là nghệ nhân làm nghề, bà Dương Thị Dung – người giữ lửa nghề hàng chục năm chia sẻ, mỗi viên ngói nhỏ bé đều mang trong mình triết lý âm dương của người Tày, một viên úp, một viên ngửa, biểu tượng của sự hòa hợp trời đất. Chính nhờ kết cấu ấy mà mái nhà luôn ấm về đông, mát về hè, bền bỉ qua mưa nắng.

“Để có được viên ngói cần qua nhiều công đoạn, từ ngâm nước, nhào nhuyễn cho đến xén đất rồi dát mỏng chừng 1 cm bằng một loại kéo dây chuyên dụng. Ngói nung trong lò củi từ 15 đến 20 ngày đêm. Nhiệt độ trong lò được điều chỉnh bằng kinh nghiệm truyền lại từ nhiều đời”, bà Dung nói.

Du khách thích thú khám phá bên trong lò nung gạch với những viên ngói chuẩn bị được khai sinh. Ảnh: Thanh Tú

Ông Trịnh Minh Tuấn, Chủ tịch xã Bắc Sơn cho biết, hiện còn khoảng 30 hộ giữ nghề, dù nguồn đất sét dần khan hiếm. Bà con vẫn kiên trì làm nghề cha truyền con nối. Trung bình, mỗi gia đình sản xuất khoảng 500.000 viên ngói mỗi năm, cung cấp tới cả các tỉnh, thành xa.

“Địa phương đang định hướng đưa các làng nghề truyền thống như làng ngói âm dương vào tuyến du lịch địa chất Bắc Sơn, một phần của Công viên địa chất toàn cầu UNESCO Lạng Sơn… Phù hợp với Quyết định 922/QĐ-TTg ngày 2-8-2022 của Thủ tướng Chính phủ về phát triển du lịch nông thôn trong xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021-2025″, ông Trịnh Minh Tuấn khẳng định.

Đến với Bắc Sơn của xứ Lạng những ngày cuối năm 2025, chúng tôi có được hành trình trải nghiệm đồng vọng với giai điệu trường tồn của cuộc sống, giản dị như tiếng đàn tính luôn ngân vọng hòa cùng giọng hát then trầm bổng, ru lòng người thư thái.