Hồng Kông, “con mồi” để Bắc Kinh bẫy “cá lớn” Đài Loan

Qua vụ Hong Kong, Đài Loan nghi ngờ chính sách Một quốc gia, hai chế độ của Bắc Kinh. Trước sự nổi dậy của Hong Kong, Bắc Kinh vờ bình thản và người dân Hoa lục mù thông tin về biểu tình Hong Kong. Dưới đây là quan điểm của một số tờ báo ở Pháp ra những ngày gần đây.

Sinh viên Hồng Kông biểu tình trước địa điểm thượng cờ mừng Quốc khánh Trung Quốc, 01/10/2014.

Xã luận của tờ Le Monde trên trang nhất có tựa đề: Hong Kong: Thách thức chính trị cho Trung Quốc . Kể từ sau vụ Thiên An Môn 1989, đây là lần đầu tiên chính quyền Trung Quốc bị thách thức như thế.

Một thách thức đầy khó khăn. Nhưng Bắc Kinh phải gánh lấy toàn bộ trách nhiệm. Bởi vì chính Bắc Kinh mới là kẻ thất hứa (như những gì báo chí Pháp nhận định trong những ngày qua). Bài viết cho rằng đó là một sự tiến triển phù hợp với những gì đã được thương lượng giữa Anh quốc và Trung Quốc trước khi trao trả.

Xu hướng đó phù hợp với nguyên tắc: Một quốc gia, hai chế độ . Nói một cách khác, Hong Kong, nằm trong Trung Quốc, nhưng vẫn giữ cách điều hành của mình : một nền tư pháp độc lập, Nhà nước pháp quyền, các quyền tự do cơ bản, nhất là trong lãnh vực truyền thông.

Nhưng vào trung tuần tháng Tám năm 2014, Bắc Kinh thông báo nắm quyền kiểm soát tối ưu về việc chọn ứng viên tranh cử. Nghiêm trọng hơn nữa, trước đó, trong Sách trắng công bố vào tháng 06/2014, có nói rằng chính quyền xác quyết vị thế của Hong Kong được tồn tại là vì Bắc Kinh dung túng.

Trung Quốc yêu cầu các thẩm phán và công chức trên cựu lục địa phải chứng thực tình yêu với mẫu quốc , xem như là bày tỏ lòng trung thành với đại lục. Hiểu một cách khác, lý trí nhà nước Trung Hoa đặt trên cả nhà nước Pháp quyền của Hong Kong. Một sự phản bội, ít nhất trong tinh thần những cam kết 1997, Le Monde viết.

Hong Kong là mồi để bẫy cá lớn Đài Loan

Thế nhưng, Đằng sau Hong Kong, cả ván cờ Đài Loan là nhận định của tờ Libération. Đây cũng là tựa đề bài phân tích. Chính sách Một quốc gia, hai chế độ : là một công thức cho phép Trung Quốc thu hồi lại Hong Kong. Nhưng nó cũng là một công cụ phục vụ cho chủ nghĩa bành trướng của Bắc Kinh. Và để rồi từ đó ngấp nghé sang đảo quốc Đài Loan.

Đối với Libération, Một quốc gia, hai chế độ là một kiểu khái niệm kỳ lạ. Kiểu mô hình khá đặc trưng này, lúc khởi đầu do chính Bắc Kinh đề xuất để thu hồi đảo quốc từ tay người Anh. Theo đó, Hong Kong được phép giữ nguyên hệ thống điều hành và những quyền tự do ngôn luận trong khi mà chính người dân trong Đại lục không hề được hưởng.

Và cũng chính với nguyên tắc đầy nghịch lý này mà Bắc Kinh dự tính hoàn thành nhiệm vụ vinh quang được đề ra là Thống nhất toàn Trung Quốc bằng cách hợp nhất Đài Loan . Thậm chí, Đài Bắc có thể duy trì quân đội của mình, theo như lời hứa của Bắc Kinh.

Công thức Một quốc gia, hai chế độ , không phải chỉ xuất hiện trong cuộc thương lượng lấy lại Hong Kong, mà là do Mao Trạch Đông đề xuất vào năm 1960 với chính quyền theo xu hướng dân tộc chủ nghĩa đại bại. Theo đó, cái giá phải trả cho việc nếu chấp nhận hợp nhất, chính phủ của ông Tưởng Giới Thạch từ bỏ chủ quyền trong các chính sách ngoại giao, phần còn lại Đài Bắc được giữ nguyên. Lời đề xuất đó bị ông Tưởng Giới Thạch chế giễu vào thời điểm đó.

Đài Loan không phải lãnh thổ duy nhất tin tưởng vào những lời hứa hão của Bắc Kinh. Trong những năm 1950, sự hào phóng đó cũng được chế độ cộng sản giơ ra với nhiều vùng khác nhau như Tây Tạng hay Tân Cương để đổi lấy sự tự trị bằng quyền bảo hộ của Trung Quốc. Nhưng những gì xảy ra ở Tây Tạng đã khiến cho nhiều khu vực mà vào thời điểm đó Bắc Kinh chưa kiểm soát được đã từ chối lời đề nghị.

Bởi vì, đối với họ, công thức Một quốc gia, hai chế độ dường như không có gì là bền vững, mà chỉ là bước đầu cho chiến dịch đồng hóa. Chắc chắn vì điều này, vào thời điểm trao trả Hong Kong, Bắc Kinh đã cam kết chỉ duy trì hệ thống chính trị hiện có trong vòng 50 năm (nghĩa là chỉ đến năm 2047).

Đề xuất này lại được Đặng Tiểu Bình đề cập đến với Đài Loan vào năm 1978 nhưng cũng không thành. Đến lượt mình, ông Tập Cận Bình hồi tuần rồi cũng đưa ra trở lại, khẳng định với các nhà lãnh đạo Đài Loan rằng công thức Một quốc gia, hai chế độ là điều kiện tốt nhất.

Ông Mã Anh Cửu, Tổng thống Đài Loan cũng đã bắn tiếng rằng, đại bộ phận dân Đài Loan phản đối đề xuất này. Bởi vì nước Cộng hòa Trung Hoa (tên chính thức của Đài Loan) là một quốc gia có chủ quyền, có bầu tổng thống, nghị viện và tự quản lý công việc của mình .

Đối với Đài Loan, chuyện Bắc Kinh bề ngoài đã giữ lời hứa để Hong Kong giữ nguyên các quyền tự do kể từ năm 1997, chỉ là một quỷ kế . Bắc Kinh ném con mồi lớn để bẫy con cá lớn không ai khác chính là Đài Loan.

Hong Kong khẳng định đặc thù trước Bắc Kinh

Trở lại với Hong Kong, Le Monde cũng có bài phân tích khá hay đề tựa Hong Kong khẳng định nét đặc thù của mình trước Bắc Kinh . Nếu như làn sóng bất tuân dân sự vẫn đang làm tê liệt Hong Kong từ cuối tuần vừa rồi (28/09/2014) không nhằm mục đích chống lại Bắc Kinh, sự kiện làm nổi rõ những rạn nứt chính trị, văn hóa và bản sắc Hong Kong, sau 17 năm trở về mẫu quốc.

Người Hong Kong duy trì một mối quan hệ đầy mâu thuẫn với Đại lục. Một phần bản sắc chính trị được hình thành nhằm chống lại chế độ cộng sản Trung Quốc, một chế độ mà nhiều người đã phải bỏ trốn : ký ức tập thể Hong Kong cũng được hình thành từ những toàn bộ hồi ức tị nạn này, Le Monde viết.

Theo Le Monde, dưới sự quản lý của Trung Quốc, Hong Kong đã bị phân cực. Một bên là một bộ phận thành phần ưu tú của xã hội theo Trung Quốc, được các nhà tài phiệt ủng hộ và một bộ phận cựu cánh tả theo cộng sản. Bên kia là một xã hội dân sự gần với các đảng chính trị ủng hộ dân chủ, những người biến đặc khu hành chính thành trung tâm đấu tranh.

Ngoài những trích dẫn nhận định của nhiều chuyên gia khác nhau về sự tiến triển của các tổ chức chính trị và xã hội dân sự, đáng chú ý nhất là nhận định của nhà nghiên cứu Chan Ki Chit. Ông quan tâm đến tính Trung Quốc đầy mâu thuẫn của bản sắc Hong Kong , được trình bày trong tạp chí Viễn cảnh Trung Quốc. Mối tương quan giữa Hong Kong và Trung Quốc thay đổi theo từng theo kỳ.

Trước năm 1997, Hong Kong xem Trung Quốc như là một kẻ khác , lạc hậu và thấp hèn . Sau khi trao trả, Trung Quốc lại trở thành miền đất cơ hội cho nhiều người Hong Kong. Nhưng nó cũng là nguồn cội của mọi kiểu phiền toái và xung đột liên quan đến việc phân chia nguồn sống giữa người dân tại chỗ và các du khách đến từ Hoa lục : Dịch vụ y tế công, bình đẳng cơ hội học đường và thậm chí sản phẩm tiêu thụ như sữa bột chẳng hạn.

Một mặt, niềm tự hào trước sự thành công của Trung Quốc và những tương đồng về lịch sử cũng như biểu tượng văn hóa (Vạn Lý Trường Thành, tiếng phổ thông…) đã tạo nên sự hợp nhất với Trung Quốc. Nhưng bên cạnh đó, người Hong Kong khát khao bảo tồn những nét đặc trưng riêng của mình. Chính từ chỗ bị giằng xé giữa hai cảm giác, Hong Kong đã phát triển một bản sắc pha trộn : Tự nhìn nhận mình vừa là Hoa, vừa là Hong Kong. Nghĩa là, họ phân biệt theo kiểu Trung Quốc chính trị và một Trung Quốc văn hóa và kinh tế .

Như thế người Hong Kong có thể gia nhập vào bản sắc Trung Hoa, nhưng đồng thời cũng không gắn kết với chế độ chuyên chế và tham nhũng.

Thế nhưng, theo nhà nghiên cứu Chan, kiểu chiến lược bản sắc thực dụng này cũng có giới hạn: Những bất đồng phát sinh xung quanh tranh chấp về quyền tự trị và dân chủ hóa của Hong Kong, ngày càng có lợi cho xu hướng can thiệp chính trị thường xuyên hơn từ Bắc Kinh.

Theo ntd/Bizlive