Hồi sinh kinh lá bí truyền 300 năm
Cuối năm 2016, để bảo tồn và phát triển nét văn hóa độc đáo lâu đời của đồng bào Khmer vùng Bảy Núi ( huyện Tri Tôn, tỉnh An Giang), ngành văn hóa tỉnh An Giang đã có giải pháp “hồi sinh” kỹ thuật viết kinh trên lá bằng kỹ thuật bí truyền của đồng bào Khmer vùng Bảy Núi sau nhiều năm tưởng chừng như “tuyệt chủng” và hoàn tất hồ sơ đề cử kinh lá vào danh mục tư liệu thuộc Chương trình Ký ức thế giới của UNESCO.
Cuộc hồi sinh kỳ diệu!
Ông Chau Chanh- nguyên Phó Giám đốc Trung tâm Văn hóa huyện Tri Tôn, người có nhiều năm gắn bó với công tác nghiên cứu, bảo tồn văn hóa vật thể của cộng đồng Khmer vùng Bảy Núi, cho biết: Tương truyền, Sa-tra (Sa-tra trong tiếng Khmer có nghĩa là chữ viết bằng bút Đek- cha (cán bằng gỗ tròn, ngòi bằng thép) khắc lên mặt lá có tên là slấc-krích”), xuất hiện ở vùng Bảy Núi cách đây trên 300 năm do một vị sãi cả chùa Svay – so phát minh để chép và lưu truyền kinh Phật trong thời kỳ chưa lưu hành giấy bút như ngày nay. Sau đó nghệ thuật này lan ra các chùa Nam tông trong vùng.
Hòa thượng Chau Ty được ngành chức năng tiếp sức để truyền nghề tưởng chừng sẽ mai một cho thế hệ trẻ. Ảnh: HỒNG CẨM
Ông Nguyễn Văn Lên- Giám đốc Sở VHTTDL An Giang cho biết: Kinh lá là loại hình nghệ thuật độc đáo và vô cùng quý hiếm của đồng bào Khmer Nam Bộ. Kinh lá ghi lại những tạng kinh bằng chữ Phạn, với kỹ thuật độc đáo từ thời xa xưa và được lưu truyền cho đến nay. Sau khi phát hiện các chùa Khmer vùng Bảy Núi còn lưu giữ những tạng kinh quý hiếm này Sở đã có kế hoạch thống kê lại số lượng để bảo tồn, bảo quản tốt hơn. Đồng thời, trước nguy cơ nét giá trị văn hóa này sẽ bị mai một và biến mất vì một số lý do nên ngành đã hỗ trợ các chùa mở lớp truyền kỹ thuật viết kinh cho các truyền nhân. Vừa qua kinh lá đã được công nhận Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia.
“Thường, công việc này chỉ truyền thụ lại người có tâm đạo và hoa tay nhất trong nhóm đệ tử. Cách đây gần 70 năm, sau một năm học nghề, “chú tiểu” Chau Ty được vị tổ đời thứ 8 chùa Svay – so quyết định chọn làm truyền nhân đời thứ 9 khi mới vừa tròn 10 t.uổi đời – một điều chưa có trong t.iền lệ. Nhưng thực tế cho thấy đó là quyết định… để đời. So với 8 vị t.iền bối, đến đời thứ 9, kinh lá độc đáo hơn, đẹp hơn…” – ông Chau Chanh cho biết thêm.
Ông Chau Chanh giải thích: “Chữ mà Sãi cả Chau Ty sử dụng trong viết kinh lá là sự vận dụng linh hoạt, tài hoa giữa nét hoa của chữ cổ và nét tiện ích của chữ hiện đại để tạo ra sự hài hòa, cân đối về mặt thẩm mỹ nên kinh lá của sãi cả viết đẹp và biến hóa như “phụng múa, rồng bay”.
Tuy nhiên, cách nay khoảng 20 năm, vì không tìm được truyền nhân cũng như việc tìm lá slấc- krích quá khó khăn, vì gần như loại cây này đã tuyệt chủng nên sãi Chau Ty đã tặng lại cây Đek – cha cuối cùng cho người quen và từ đó đến nay ông không còn viết kinh lá và cũng không truyền được nghề cho ai.
Thế rồi như phép màu, từ chỗ tưởng chừng như sẽ ra đi không bao giờ trở lại, kinh lá đã trở về và rạng rỡ hơn xưa. Hiểu được tấm lòng muốn truyền nghề của hòa thượng, mới đây Sở Văn hóa, Thể thao – Du lịch An Giang hỗ trợ hòa thượng mở lớp hướng dẫn truyền nghề viết kinh lá có hàng chục vị sư sãi tham gia học. Sau nhiều tháng miệt mài, sự nhiệt tình của thầy và sự kiên trì của trò đã cho ra đời hàng chục vị viết được kinh lá.
Tác phẩm nghệ thuật độc đáo
Gặp hòa thượng Chau Ty- Sãi cả chùa Svay – so (núi Tô, huyện Tri Tôn, An Giang) vào dịp cuối năm 2016, ông xúc động cho biết: “Sau 20 năm dằn vặt với nỗi lo kỹ thuật viết kinh lá sẽ bị “tuyệt chủng”, nhưng không ngờ nay kinh lá lại bất ngờ được “hồi sinh” sừng sững giữa đời thường. Cuối cùng tôi cũng đã thực hiện được tâm nguyện của thầy tổ- truyền nghề cho hậu duệ”.
Hòa thượng Chau Ty, chia sẻ kỹ thuật để tạo ra một tạng kinh Sa tra – đó là cả một kỳ công. Trước hết là kỹ thuật khai thác lá slấc – krích (đây là loài cây có hình dạng bên ngoài giống với cây thốt-nốt, loài cây đặc hữu của vùng Bảy Núi), nhưng có lá dầy, cứng hơn và chỉ sống tại các nơi hiểm địa. Theo Hòa thượng, để có được lá nguyên liệu, người ta phải mất rất nhiều công sức. Khi đọt non vừa nhú lên khỏi nách bẹ, phải nhanh chóng dùng vải mỏng quấn tròn xung quanh và thường xuyên thăm chừng để quấn kín phần ra mới cho đến ngày thu hoạch.
Theo sư Chau Ty, phải bao quấn kín như vậy là để tấm lá giữ được màu trắng, sạch sẽ, không bị côn trùng cắn phá, nếu không, lá cây già sẽ chuyển thành màu xanh đậm, hay vàng úa, hoặc bị côn trùng phá hỏng. Công việc này phải được thực hiện thường xuyên và chỉ đến khi lá dài hơn 2m mới thu hoạch. Do đặc điểm lá chỉ mềm khi còn tươi và sẽ cứng rắn sau vài giờ lìa khỏi thân mẹ, nên sau khi chặt về là phải tiến hành phân, chặt dứt điểm. Sau nhiều công đoạn ngâm trong dung dịch bí truyền để ngăn ngừa côn trùng có thể cắn phá, để khô trong mát sau đó dùng bào mộc làm phẳng lá trước khi viết. Thường công đoạn này mất đến hàng tháng ròng.
Video đang HOT
Đến công đoạn viết là công đoạn cực kỳ quan trọng để cho ra đời tác phẩm nghệ thuật. Đây là công việc đòi hỏi sự tĩnh của tâm, nét tài hoa của đôi bàn tay và sức sáng tạo của kỹ năng mỹ thuật. “Bàn viết” là thanh gỗ nhỏ vừa vặn với diện tích tấm lá, đặt trên đầu gối để có thể linh động theo sự nhịp nhàng của tay viết. Cách thức viết Sa-tra cũng rất đặc biệt. Tay phải cầm bút, tay trái giữ lá, nhưng mọi chuyển động của ngòi bút đều tuân thủ theo sự chỉ huy của ngón cái điều tiết nét lên xuống của ngọn bút để quyết định độ nông, sâu xuống mặt lá và khoảng cách giữa các con chữ… sao cho thật hài hòa.
Vươn ra “biển lớn”
Thông thường mỗi lá được bố trí viết từ 4-5 hàng, mỗi hàng từ 15 – 20 chữ. Viết xong, lau sạch trước khi thoa lên trên lớp dung dịch hỗn hợp bao gồm: Than tán nhỏ, nước trái mặc – nưa (được người Kinh dùng để nhuộm Lãnh Mỹ A, loại lụa Tân Châu có màu đen tuyền) để hiện chữ lên. Nhớ đó mà càng để lâu, mặt lá càng láng bóng, Kinh lá càng lung linh vẻ đẹp của màu thời gian.
Sau khi hoàn thành các công đọan này, việc kết lá kinh thành quyển phải tuân thủ quy tắc riêng để khi mở kinh ra đọc, nội dung không bị xáo trộn. Nghệ thuật “đóng quyển” của kinh lá cũng rất đặc biệt. Cũng có trang trí bìa như sách ngày nay, nhưng độc nhất là dây kết nối các tờ Sa-tra thành quyển hoàn chỉnh. Theo sư Chau Ty, để có được dây này, phải luồn nhiều sợi tóc vào lỗ tròn (được khoan trước đó) trên góc lá kinh, sau đó se, kết thành vòng tròn khép kín đến độ không sao phát hiện được vị trí của mối nối. Hiện nay, các sãi học trò của sư Chau Ty đã nắm được kỹ thuật viết và rất đam mê, cần mẫn học.
Để bảo tồn nét văn hóa phi vật thể độc đáo này, tỉnh An Giang cũng đã mở “Văn phòng tứ bảo” để ghi lại hình ảnh công đoạn viết Sa-tra và đang ráo riết hoàn chỉnh hồ sơ đề cử kinh lá vào danh mục tư liệu thuộc “Chương trình Ký ức thế giới của UNESCO”; Kinh lá còn có thêm cơ hội vươn ra khỏi chiếc ao làng, vươn ra biển lớn.
Theo Danviet
Bí ẩn loài cá thiêng có vẩy đỏ như m.áu người ở Biển Hồ
Loài thủy ngư này có thân dài, uyển chuyển, đầu có đôi râu như rồng và toàn thân cá có lớp vảy đỏ như màu m.áu nên người xưa mới gọi cá huyết rồng.
Tại Việt Nam, thi thoảng ngư dân ở các tỉnh An Giang, Đồng Tháp thả lưới dính được cá huyết rồng nặng đến hơn nửa tạ. Ít ai biết những con cá huyết rồng ấy có nguồn gốc tại Biển Hồ - Xiêm Riệp trên đất bạn Campuchia. Vào mùa con nước lên, chúng làm cuộc chu du xuyên quốc gia, rồi "nhập tịch" ở sông nước miền Tây đất Việt.
1. Trước khi đến Xiêm Riệp để từ đó đến cửa ngõ Biển Hồ, rồi lại phải thuê thuyền đi hơn 10km đường sông mới đến được nơi cần đến, chúng tôi có dịp "quá cảnh" thủ đô Phnôm Pênh, ghé chợ Urussey, nơi tập trung đông người Campuchia gốc Việt và Hoa sinh sống. Urussey là một trong những ngôi chợ lớn ở Phnôm Pênh tập kết sản vật sông nước được đ.ánh bắt ở cái hồ rộng như biển Tonle Sap mà người Việt sinh sống ở Campuchia quen gọi "Biển Hồ".
Dạo một vòng quanh chợ, tôi thấy tôm cá các loại nhiều vô kể, nhưng ấn tượng nhất với tôi là cua, con nào con nấy bự cành cành. Không có kiểu trói bằng lòi tói tổ chảng một ký cua khi loại bỏ dây chỉ còn 6-7 lạng như ở ta, ở đây cua được trói bằng dây ni lông nhẹ tênh. Khi tôi cầm mấy con cua lên chụp hình, các chủ vựa cười rất tươi chứ không lộ vẻ khó chịu. Càng vào sâu trong khuôn viên chợ, thấy rắn nước được đổ thành đống nhìn phát khiếp. Hỏi thăm các chủ vựa được biết hàng có nguồn gốc từ Biển Hồ.
Chỉ trong chưa đầy 2 giờ đồng hồ thăm viếng chợ Urussey đủ để tôi nhận thấy điều ấn tượng nhất là trong vô số sản vật sông nước Biển Hồ được bày bán, chúng tôi không thấy cái cảnh người ta bày bán thứ gọi là cá rô bí, cá trê con và nhất là cá ròng ròng (cá lóc con) như ở xứ mình.
Cá rồng rất được giới thương gia châu Á ưa chuộng vì ngoài vẻ đẹp như rồng, nó còn mang ý nghĩa tâm linh.
Hỏi chuyện anh Nguyễn Tuấn, thầy giáo giàu yêu thương rời Việt Nam sang khu Đồng Nhà Cháy ở sau chợ Chpaum (cách Phnôm Pênh 10km) mở lớp học tình thương cho con em kiều bào, thì anh cho biết, người bản xứ không có thói quen ăn cá con, vì họ tâm niệm cá ấy còn phải lớn, còn phải sinh con đẻ cháu, ăn cá con như thế là tận diệt: "Cá con mới tí tẹo đã lùng bắt ăn sạch, thì mai này còn có gì mà ăn, mà bắt".
Tôi không rõ anh Tuấn có quá lời hay không, nhưng thấy rõ ràng lời anh nói quả là chí lý và đặc biệt đẫm tính thời sự ở Việt Nam. Ở xứ mình, đâu đâu cũng thấy người ta bày bán những thau cá đồng bé xíu xiu, đặc biệt là cá ròng ròng mà với nhiều người đó là đặc sản. Để bắt ròng ròng, họ bắt luôn cả con lẫn mẹ, hốt nguyên ổ, tận diệt đến thế là cùng.
Thật thú vị khi được anh Tuấn cho biết một điều khác biệt quanh những binh tôm tướng cá có nguồn gốc ở Biển Hồ và ở các tỉnh sông nước miền Tây tại Việt Nam là trong khi ta lơ là, mặc cho người dân đ.ánh bắt bằng các phương pháp hủy diệt như lưới cào (cà sát đáy, bắt tôm cá lớn nhỏ không tha), đổ thuốc, xiệc điện.... thì ở Biển Hồ, đó là chuyện không tưởng: "Tôi từng sống ở Biển Hồ 10 năm trước khi về Phnôm Pênh nên biết chính quyền ở đó bảo vệ nguồn lợi thủy hải sản kỹ lưỡng lắm. Nhờ vậy mà Biển Hồ còn bảo lưu được nhiều giống cá quý, mà nổi bật nhất là cá huyết rồng".
Cá huyết rồng như thế nào? Nó quý ra sao? Khi tôi hỏi những điều này, thầy Tuấn cho biết đã có không ít lần chứng kiến cảnh một số ngư dân bắt được cá huyết rồng: "Nó đẹp lắm, nó có thân mình uyển chuyển, toàn thân có vảy đỏ như m.áu, gọi là huyết. Còn phần đầu của nó với đặc trưng có hai sợi râu dài rất giống con long mà người miền Nam thường gọi là "rồng". Gọi nó là huyết rồng là vì vậy" - thầy Tuấn, giải thích.
Theo thầy Tuấn, anh đã từng bắt gặp con cá huyết rồng nặng đến hơn 50kg, ngư dân bắt được những con huyết rồng đại lão như thế thì thả chứ không bao giờ ăn thịt... Cũng theo thầy Tuấn, cá huyết rồng rất được dân chơi cá cảnh, đặc biệt là giới kinh doanh nặng về tâm linh ưa chuộng, có người sẵn sàng trả hàng ngàn đôla để có được con cá huyết rồng ưng ý...
Những thông tin trên đã thôi thúc chúng tôi đến vùng Tonle Sap với hy vọng được nhìn tận mắt loài cá huyết rồng.
Nhóm ngư phủ từng nhiều lần giáp mặt với cá huyết rồng.
2. Tìm hiểu về cá huyết rồng, mới biết nhờ vẻ đẹp lộng lẫy biểu hiện qua sắc đỏ lóng lánh kiêu kỳ đến huyền bí tượng trưng cho sự may mắn, tài lộc, cá huyết rồng không chỉ đẹp nhất mà còn là loài cá có giá trị khủng nhất châu Á. Cách đây 2 tháng, dân chơi cá cảnh ở Sài thành xôn xao câu chuyện có đại gia ở quận 1 đến gặp ông Tám Thọ ở quận 9 ngỏ lời trả 300 triệu đồng để đổi lấy con cá hồng long (hay huyết rồng) dài chưa đầy 1m nhưng ông Tám không thèm gật đầu.
Huyết rồng là loài cá tâm linh, hàng trăm năm qua người ta, nhất là giới đại gia ở Trung Quốc tin là nó có thể xua đuổi được tà ma quỷ mạo, giúp gia chủ luôn được gặp may, đường gia đạo, t.iền tài luôn rộng mở. Bán nó là bán đi sự may mắn của mình nên ông Tám quyết để nuôi chứ không bán.
Dân chơi cá huyết rồng như ông Tám Thọ cho biết thị trường cá cảnh có bán nhiều loại cá huyết rồng nhưng đa phần đều là cá lai, nhập từ Thái Lan. Cá như thế về màu sắc, kích cỡ, sức sống, giá trị đều kém xa so với cá huyết rồng thuần chủng. Nói về kích cỡ cá huyết rồng, anh Mười Đé, chuyên kinh doanh cá cảnh ở quận 8 kể chuyện vào tháng 1/2013, anh đã đích thân xuống An Giang để được tận mắt chiêm ngưỡng con cá huyết rồng nặng hơn nửa tạ.
Trở ngược khoảng thời gian ấy, mới biết ngày 29/1/2013, trong lúc buông lưới ở kênh Thần Nông (xã Phú Thành, huyện Phú Tân), một ngư dân đã bắt được con cá huyết rồng dài 1,8m. Dù được rọng ôxy nhưng không bao lâu kể từ lúc được đưa lên bờ thì con cá huyết rồng khủng kia c.hết, sau đó nó được chuyển đến Chi cục Thủy sản tỉnh An Giang để các chuyên gia thủy sản nghiên cứu. Từ đó cơ quan chức năng mới xác định đó là cá huyết rồng, có tên trong Sách đỏ Việt Nam và thế giới.
Về hình dáng, cá huyết rồng tựa cá thác lác (được ngư dân ở các tỉnh miền Tây gọi là cá nàng hai). Có điều cá nàng hai thân trắng có đốm đen, con khủng nhất chiều dài cỡ 2 gang tay, nặng không quá 2kg/con. Riêng với cá huyết rồng có con thân mình dài hơn hai tay người dang thẳng, toàn thân có màu đỏ như m.áu, trọng lượng có khi đến cả trăm ký lô.
Tuy có trọng lượng khủng như thế nhưng khi tôi tìm gặp các ngư dân vùng sông nước Biển Hồ Tonle Sap thì được họ cho biết cá huyết rồng rất lành tính, chẳng bao giờ tấn công người: "Huyết rồng sống ở độ sâu tối đa khoảng 5m, thường ẩn trong các lùm cây ngập nước, ăn rong rêu, cá nhỏ và sò, ốc... Nó là loài sống đơn độc và chỉ tung tăng vào mùa con nước lên. Khi nước lên, từ các rốn bảo tồn bất khả xâm nhập, cá huyết rồng nương theo dòng chảy, đi khắp nơi. Có khi người ta gặp nó ở Kopong Chàm cách Biển Hồ hơn 200km, và gặp nhiều nhất ở khu vực đồng bằng Sông Cửu Long".
Dứt lời, ngư dân Trần Tam, người Đồng Tháp, sang sinh sống bằng nghề đ.ánh bắt cá ở Biển Hồ, gần 10 năm qua, cho biết vùng đồng bằng đất Chín Rồng (sông Cửu Long) tiếng là sông nước mênh mông như so với dòng sông mẹ Mê-kông hay vùng thượng nguồn Biển Hồ-Tonle Sap thì chỉ là... em út.
Trần Tam bảo rằng ở đồng bằng sông Cửu Long, các vùng sông nước đều chi chít dấu chân người cùng cánh thợ thuyền, nên không có cá khủng: "Mấy con cá nặng hàng chục, trăm ký lô mà lâu lâu người ta bắt được ở miền Tây thực ra là cá trôi dạt từ Biển Hồ sang Việt Nam mình đấy" - Trần Tam quả quyết.
3. Những ngày lang bạt trên Biển Hồ, tôi không có cơ may gặp được cá huyết rồng, loài cá quý có tên không chỉ trong Sách đỏ Việt Nam mà ngay cả Sách đỏ thế giới cũng ghi nhận. Dù vậy, tôi được bội thu những chuyện đời thực về loài cá quý này từ các cư dân miền sông nước nơi đây.
Người bảo cá huyết rồng thịt rất ngon, nhưng khi bắt được chẳng ai ăn vì nó bán được nhiều t.iền, mỗi ký lô có giá 300.000 rieal, tương đương 1,5 triệu đồng hay còn hơn thế nữa nên khi săn được nó, họ chỉ để bán: "Nhưng thú nhất là bắt được cá huyết rồng còn sống, bán được giá vô cùng. Người ta mua sẽ về thuần dưỡng rồi xuất ngược bán cho các chủ trại cá để lấy làm giống" - anh Tam nói vậy.
Chiến lợi phẩm của một thợ săn.
Dân Biển Hồ còn kể cho tôi nghe nhiều chuyện lý thú khác về các đoàn thám hiểm người phương Tây đổ sang nơi này săn cá khủng để thực hiện các chương trình khám phá phát cho toàn thế giới xem. Ông Sáu Đầy (Võ Văn Đầy), Phó chủ tịch Hội người Việt tại Xiêm Riệp, còn kể cho tôi nghe vào mùa nước lên, có những tay câu thứ dữ người Sài Gòn sang đây bao thuyền đi khắp nơi để thỏa cái thú câu cá khủng.
Có ai câu được cá huyết rồng không, thưa chú?
- Có, thi thoảng vẫn có. Có người câu được con 2kg, con 5kg.. Cá câu được họ dưỡng dữ lắm vì giá trị cao... Nhưng lâu lâu mới có người câu được một con, giống cá này giờ hiếm lắm.
Có lang thang khắp Biển Hồ, mới biết cùng với dân bản xứ, vào mùa con nước lên, có những nhóm ngư phủ chuyên săn lùng các loài cá đặc biệt quý hiếm để bán lại cho các đại gia có nhu cầu chơi cá phong thủy, nhất là cá huyết rồng. Tiếng là săn nhưng kỳ thực những lái cá này chỉ ngồi chờ ngư dân săn được cá độc, cá khủng đến tìm mình giao hàng.
"Có bao nhiêu cá thì mấy người đó (lái cá) sẵn sàng thu mua hết với giá rất cao. So với nhiều loại cá khổng lồ ở Biển Hồ có chiều dài hơn 2m, nặng đến gần 300kg như cá tra dầu, cá trê, cá đuối... thì cá huyết rồng nhỏ hơn rất nhiều nhưng nó là con cá được săn lùng nhiều nhất. Ngư phủ ước bắt được huyết rồng, các tay câu mơ câu được huyết rồng, dân buôn cá cảnh mong mua được cá huyết rồng, vì nó có giá trị" - ngư dân Trần Luông, 56 t.uổi, từng săn được con cá huyết rồng nặng hơn 30kg còn sống, tiết lộ.
Người ta đi săn cá huyết rồng như thế nào chẳng biết, chứ như tôi đi săn loài cá này đến lả người nhưng chẳng gặp con huyết rồng nào cả. May nhờ một ngư dân tên Lĩnh cho xem một số hình ảnh và đoạn phim qua điện thoại mà anh này chụp được trong những lần giáp mặt cá huyết rồng, từ đó tôi mới biết loài cá này có hình dáng, sự dịch chuyển như rồng hiện thân.
Chợt nghĩ huyết rồng từng có mặt ở miền Tây sông nước Việt Nam, nếu được nhân giống và nuôi đại trà hẳn sẽ là nguồn lợi lớn cho nông dân đồng bằng sông Cửu Long bao lâu nay oằn mình trên những cánh đồng nhưng khổ vẫn hoàn khổ!
Theo Bích Khê (CAND)
Xe chở Trưởng Công an huyện có lỗi trong vụ t.ông c.hết người Giám đốc Công an tỉnh An Giang xác nhận xe chở Trưởng Công an huyện có lỗi trong vụ tông 2 người thương vong. Xe chở Trưởng Công an huyện Châu Thành, tỉnh An Giang có lỗi trong vụ t.ông c.hết người. (Ảnh minh họa) Sáng 31/8, Thiếu tướng Bùi Bé Tư, Giám đốc Công an tỉnh An Giang khẳng định, đến thời...
