Học làm ‘bác sĩ’… phục chế sách cổ

Nhiều sinh viên tỏ ra thích thú khi lần đầu tiên được học, hoá thân thành “bác sĩ” phục chế sách cổ và tự tay sửa từng chi tiết bị hư hỏng trên trang giấy của sách Hán Nôm cổ.

Không giống như những lớp học thông thường khác ở Trường ĐH Khoa học xã hội và nhân văn TP.HCM, các sinh viên chuyên ngành Hán Nôm của Khoa Văn học được trải nghiệm phục chế những trang sách cổ ngay tại trường.

Lớp học hơn 15 sinh viên. Ở đây, ngoài việc học lý thuyết, sinh viên còn được thực hành, hóa thân thành “bác sĩ” và tận tay phục chế những trang sách cổ hư hỏng.

Thạc sĩ Bùi Tiến Phúc được xem là một trong những giảng viên đời đầu của bộ môn này

Lớp học phục chế sách cổ lần đầu được đưa vào dạy chính quy ở trường đại học

Võ Thị Mỹ Lợi, sinh viên chuyên ngành Hán Nôm là một trong số ít những người trẻ hiện nay chọn ngành không phải là xu hướng để theo đuổi. Sở dĩ Lợi chọn chuyên ngành Hán Nôm bởi vì bản thân rất thích môn lịch sử, và thích chữ Hán Nôm.

Theo Lợi, lần đầu tiên bộ môn phục chế sách cổ được đưa vào giảng dạy nên cảm thấy rất thú vị. Những kiến thức phục chế khá thực tiễn và sinh viên có thể làm thêm, kiếm được tiền từ môn học này.

Lợi cho biết: “Thực tế hiện nay rất ít người làm công việc này nên đây cũng là một hướng đi mới cho những sinh viên học ngành Hán Nôm. Ngoài việc biết thêm chữ Hán Nôm, sinh viên còn có thêm kỹ năng và cơ hội nghề nghiệp tốt hơn khi ra trường”.

Cũng yêu thích chữ Hán Nôm, thư pháp nên Đào Thị Thảo Miên chọn chuyên ngành này để học. Với Miên, học phục chế được thực hành trực tiếp trong mỗi buổi học nên cảm thấy rất vui, khác xa với những môn học dịch thuật khác.

“Em nghĩ học Hán Nôm sau khi ra trường sẽ làm các công việc liên quan đến nghiên cứu, dịch thuật. Tuy nhiên, sau khi học môn phục chế sách cổ, em biết thêm một kỹ năng để sau này ra trường nếu không theo nghề dịch thuật thì cũng có thể làm công việc phục chế sách”, Thảo Miên chia sẻ.

Hầu hết những buổi học ở đây đều cho sinh viên thực hành tại chỗ

Sinh viên được làm tất cả mọi khâu của việc phục chế. Từ làm hồ, đánh hồ cho đến công đoạn sửa chữa cuối cùng

Trần Hữu Quốc Bảo cho biết khi học chuyên ngành Hán Nôm chỉ nghĩ sau này sẽ làm những công việc liên quan đến nghiên cứu chữ Hán Nôm trên văn bản. Tuy nhiên, khi theo học, Bảo cảm thấy rất mới lạ với việc phục chế sách vì đây là môn học được làm việc với thực tế, được tác động tới những trang sách cổ. Bảo nói: “Làm phục chế rất thú vị từ những trang giấy hư hỏng qua bàn tay của mình nó trở nên hoàn thiện hơn. Và mình xem đây cũng là môn học định hướng cho tương lai sau này”.

Theo thạc sĩ Bùi Tiến Phúc (giảng viên bộ môn phục chế sách cổ), việc phục chế một quyển sách cổ rất khó, cần rất nhiều thời gian, kỹ thuật tỉ mỉ. Người thực hiện phải biết được tất cả nguyên vật liệu trong việc tu bổ.

Có 2 phương pháp chính trong việc phục chế hiện nay, đó là phương pháp vật lý thủ công kết hợp với phương pháp hóa học. Để phục chế một quyển sách cổ phải trải qua nhiều quy trình, tuy nhiên thông thường có từ 1-10 bước khác nhau.

Trước tiên cần ghi chép hiện trạng, giải thể, đánh số trang, vệ sinh khô và ướt, tháo gỡ băng keo trong và các vật lạ khác, kiểm tra độ PH của giấy, khử axit cho giấy, nấu hồ, tu bổ cục bộ (vá rách, bổ khuyết) cuối cùng là bồi nền.

Thạc sĩ Phúc cho biết đối với thư tịch Hán Nôm (sách đóng theo kiểu Trung Quốc) công đoạn phục chế bao gồm: gấp trang, ép sách, xếp trang, cố định ruột sách bằng đinh giấy, xén sách (đối với sách bồi nền), chuẩn bị bìa sách, đục lỗ, may sách. Còn với sách quốc ngữ, tiếng Pháp (sách đóng theo kiểu thông thường) công đoạn phục chế bao gồm: gấp trang, ép các tay sách, đục lỗ, may sách, phục hồi bìa, vào bìa, đóng bìa mới.

Cũng theo giảng viên này, khó nhất trong việc tu bổ là gặp phải sách qua tay tức các sách và tư liệu đã qua phục chế không đúng cách. Người tu bổ phải tiến hành tháo gỡ toàn bộ để đưa hiện vật về trạng thái ban đầu. Phổ biến là các trang sách cổ bị dán đầy băng keo trong, sử dụng keo con chó, keo dán sắt để dán… dẫn đến rất khó tháo gỡ.

Cần phải có tính kiên nhẫn và khéo léo khi phục chế

Sinh viên lần đầu được tự tay phục chế các trang sách cổ

PHẠM HỮU

Nhóm sinh viên cho biết khi học bộ môn này luôn cảm thấy có sự thú vị, không bị gò bó và cũng phù hợp với những người trẻ khi có đam mê

Ông Lê Quang Trường, Trưởng khoa Văn học, Trường ĐH Khoa học xã hội và nhân văn TP.HCM, cho biết trước đây công tác phục chế tư liệu Hán Nôm ở khoa cũng như khu vực phía nam hầu như chưa có nhân sự làm việc. Chỉ duy nhất ở Viện nghiên cứu Hán Nôm, Thư viện tổng hợp đang thực hiện công tác tu bổ này.

Từ năm 2011, lãnh đạo nhà trường đã giao cho Khoa Văn học sưu tầm, lưu giữ các tư liệu Hán Nôm và việc phục chế tư liệu cũ cũng cần phải phát huy và triển khai trong tương lai. Do đó, Khoa Văn học đã thành lập môn kỹ thuật phục chế tư liệu Hán Nôm và chỉ mới đưa vào giảng dạy lần đầu trong năm 2023. Đây cũng là sự định hướng nhu cầu trong tương lai để có nguồn nhân sự làm công việc tu bổ sách. Ngoài ra, môn học tu bổ sách này cũng gắn liền với chương trình học, giúp sinh viên khi tiếp xúc với tư liệu được hiểu hơn và có thể tự tay phục chế lại tư liệu mà mình nghiên cứu.