Hàng trăm nhà báo “xử” Hồ sơ Panama như thế nào?

Mai Hoàng Minh22:00 05/04/2016

Marina Walker vẫn nhớ lúc nghe tin một nguồn tuyên bố có trong tay lượng tài liệu mật lớn chưa từng có, bà tự hỏi có đúng như vậy không. Và sự thật đúng là thế.

Marina Walker hiện là Phó Giám đốc Hiệp hội Các nhà báo Điều tra quốc tế (ICIJ), là người đồng quản lý Dự án về các thông tin rò rỉ được gọi là Hồ sơ Panama.

Ảnh: DW

Con số về Hồ sơ Panama rất gây sốc: 11,5 triệu tài liệu có dung lượng 2,6 terabyte, lần theo dấu hàng tỷ đôla trong gần 40 năm. Có thể nói đây là vụ rò rỉ thông tin lớn nhất trong lịch sử báo chí, liên quan đến nhà lãnh đạo thế giới, vận động viên và người nổi tiếng khắp toàn cầu.

Theo hãng tin Mashable có trụ sở tại Mỹ, một lượng tài liệu lớn như vậy đòi hỏi một nỗ lực làm nghề tương đương của các nhà báo. Và trung tâm của nỗ lực đó là ICIJ, Hiệp hội đóng vai trò điều phối Dự án.

Nhưng trước hết, họ phải định dạng Hồ sơ đủ thuân tiện để đọc và chia sẻ.

“Chúng tôi nhanh chóng làm hai việc. Chúng tôi tuyển một nhóm các nhà báo điều tra trên toàn cầu có thể khai thác dữ liệu trong nhiều tháng”, Walker cho biết. “Chúng tôi cũng đối mặt với thách thức về kỹ thuật, vì phải làm cho hồ sơ dễ đọc và chia sẻ một cách an toàn. Do vậy, chúng tôi mất nhiều tháng trời để dọn dẹp, thanh lọc và chuẩn bị dữ liệu, sau đó mới đưa lên diễn đàn”.

Tổng cộng 370 nhà báo từ hơn 100 tổ chức truyền thông thuộc gần 80 quốc gia trên khắp thế giới đã tiến hành phân tích hồ sơ.

Mọi chuyện bắt đầu từ cuối năm 2014, khi một nguồn tin tự nhận mình là “John Doe” tiếp cận Bastian Obermayer, một nhà báo điều tra làm việc cho tờ báo Đức Sueddeutsche Zeitung. Tiết lộ của người này hóa ra là các tài liệu của Mossack Fonseca & Co, hãng luật ở Panama nổi tiếng trong giới giàu có và thế lực toàn cầu.

Sheila Coronel, một nhà báo điều tra kỳ cựu và là giáo sư trường Báo chí Columbia, bình luận rằng Dự án về Hồ sơ Panama đã đặt ra một ranh giới mới về hợp tác. “Tôi chưa từng chứng kiến một sự hợp tác nào ở mức độ này, về phương diện số nhà báo và các tổ chức báo chí liên quan, về số các nước liên quan và về tính độc lập và tự quản được trao cho mỗi một thực thể để khai thác lượng tài liệu cực kỳ dồi dào này, để tìm ra những câu chuyện quan trọng và liên quan đến độc giả của chính họ”, cô giải thích.

Nỗ lực toàn cầu

Góp sức vào Dự án này gồm rất nhiều hãng thông tấn quốc tế lớn, trong đó có The Guanrdian, BBC của Anh, Le Monde của Pháp, Le Nacion của Argentina, NDR và WDR của Đức, cùng các nhà báo của Sonntagszeitung (Thụy Sĩ), tuần san Falter và hãng tin ORF của Áo. Còn đưa tin về vụ việc thì có vô số các hãng truyền thông ở khắp các châu lục.

Video đang HOT

Theo Mashable, Dự án ra đời giữa một thời điểm khó khăn đối với báo chí điều tra nói riêng và ngành truyền thông nói chung. Số lượng việc làm trong nghề báo, đặc biệt ở Mỹ, giảm mạnh. Các nhà báo phải tìm việc làm khác. Hai người đoạt giải Pulitzer năm 2015 đã nghỉ việc để làm cho ngành PR.

Và bê bối rò rỉ này “khủng” đến mức cần phải huy động nhiều người và đa dạng các hãng truyền thông tham gia khai thác. Có quá nhiều quốc gia, công ty và cá nhân liên quan nên Dự án cần đến các phóng viên có kiến thức tốt về địa phương.

“Nếu bạn muốn nghiên cứu tài liệu về Brazil thì bạn có phải tìm một nhà báo Brazil”, Giám đốc ICIJ Gerard Ryle giải thích.

Tính bí mật của dự án cũng đặc biệt gây ấn tượng bởi quy mô và mức độ cố gắng của những người tham gia. Mãi cho tới gần đây mới có một số dấu hiệu cho thấy một câu chuyện lớn sắp được bung ra.

Theo Walker, ICJC đã tự tạo một cỗ máy tìm kiếm trực tuyến cho các tổ chức đối tác, trong đó có một hệ thống trò chuyện và xác thực hai yếu tố. So với báo chí điều tra truyền thống thì có thể nói chính công nghệ này đã cung cấp xương sống cho Dự án.

Không đưa lên mạng

Loạt chuyện đầu tiên được xuất bản ngày 3/4. Edward Snowden nằm trong số những người trước nhất chia sẻ trên Twitter đường dẫn tới câu chuyện của Sueddeutsche Zeitung, kèm theo đánh giá đó là vụ rò rỉ lớn nhất lịch sử báo chí.

Cách tiếp cận của truyền thông với Hồ sơ Panama rất khác so với các bê bối đình đám mới đây. WikiLeaks – một tổ chức tận tâm với tính minh bạch và cởi mở – chọn cách tung các tài liệu mật lên mạng để bất kỳ ai cũng có thể đọc được.

Nhưng Hồ sơ Panama thì không được đưa lên Internet, và không có vẻ nó sẽ sớm xuất hiện trên mạng.

Theo Le Monde, quyết định được đưa ra là không đưa hồ sơ lên mạng vì có rất nhiều tài liệu chứa các thông tin riêng tư và nhạy cảm.

Marina Walker cho biết, một số dữ liệu được sắp xếp – các công ty và tên chủ sở hữu – sẽ sớm được đưa lên mạng trong khi một số khác được đưa lên theo yêu cầu.

“Chúng tôi tin rằng thông tin về những người sở hữu các công ty cần được công bố”, Walker giải thích thêm.

Nhưng như vậy không có nghĩa là mọi chuyện đã kết thúc. Thực sự có vẻ như các câu chuyện được công bố đến nay mới chỉ khởi đầu.

Thanh Hảo

Theo_VietNamNet

Hành trình hé lộ 'Hồ sơ Panama' của 400 nhà báo

Marina Walker đến giờ vẫn nhớ như in cái cảm giác cách đây hơn một năm khi nghe một nguồn tin nói rằng người này đang nắm giữ những dữ liệu rò rỉ "lớn hơn bất cứ thứ gì" mà bà từng thấy.

Mossack Fonseca la công ty luật ở Panama bị tình nghi lập công ty "ma" để giúp nhiều chính trị gia, tỷ phú, siêu sao thế giới trốn thuế. Ảnh: DPA

Con số mà Walker, phó giám đốc Hiệp hội Phóng viên Điều tra Quốc tế (ICIJ), nhận được quả thực rất lớn: 2,6 TB dữ liệu chứa 11,5 triệu tài liệu của một công ty luật tại Panama, hé lộ về một mạng lưới công ty "ma" khổng lồ trên toàn thế giới, dường như lập ra để giúp giới nhà giàu trốn thuế, và trong một số trường hợp là rửa tiền, theo Mashable.

Nhiều công ty được nhắc tới có liên quan đến cả giới chính trị gia, cựu tổng thống Ai Cập Hosni Mubarak, cựu lãnh đạo Libya Muammar Gaddafi hay Tổng thống Syria Bashar Assad. Một số người nổi tiếng, như siêu sao bóng đá Lionel Messi, cũng nằm trong danh sách. Số tài liệu trên được gọi ngắn gọn là "Hồ sơ Panama".

Phát hiện chấn động này đòi hỏi một nỗ lực của rất nhiều nhà báo, mà trong đó ICIJ là tổ chức đóng vai trò trung tâm, giúp điều phối, phân bổ. Nhưng trước hết, điều mà họ cần là tìm ra một thứ gì đó đủ quan trọng và có sức hấp dẫn để thu hút công chúng đọc rồi chia sẻ.

"Chúng tôi nhanh chóng làm hai điều. Chúng tôi tuyển dụng một đội nhà báo điều tra toàn cầu, những người có khả năng dành nhiều tháng ròng rã để phân tích và khai thác các dữ liệu nắm giữ trong tay", bà Walker nói. "Chúng tôi cũng đối diện với một bài toán về công nghệ khi phải tìm cách để đọc và chia sẻ những dữ liệu này một cách an toàn nhất có thể. Chúng tôi mất nhiều tháng để thanh lọc, chuẩn bị dữ liệu sau đó tải chúng lên nền tảng số".

Tổng cộng trên 370 nhà báo từ 100 hãng truyền thông tại gần 80 quốc gia trên thế giới đã cùng thực hiện dự án. Dù không nêu chi tiết cách thức họ lưu trữ cũng như chia sẻ thông tin nhưng ông Gerard Ryle, giám đốc ICIJ, cho biết dự án thậm chí còn tạo dựng một không gian riêng nhằm giúp các nhà báo từ những tòa soạn khác nhau cùng thảo luận trên mạng.

Mọi chuyện bắt đầu vào những tháng cuối năm 2014 khi một nguồn tin giấu tên liên lạc với Bastian Obermayer, phóng viên điều tra từ tờ Suddeutsche Zeitung của Đức, và hỏi liệu họ có muốn tiếp cận với một nguồn thông tin giá trị về các giao dịch mờ ám liên quan tới hàng loạt chính trị gia nổi tiếng ở châu Âu hay không.

Suddeutsche Zeitung sau đó bắt tay với ICIJ để cùng tiến hành điều tra. Những dữ liệu mà họ sở hữu cuối cùng đều dẫn tới một công ty luật ở Panama mang tên Mossack Fonseca. Cái tên này một thời chỉ lưu truyền trong nội bộ giới tinh hoa toàn cầu nay xuất hiện ngập tràn trên các phương tiện truyền thông và là tâm điểm của cuộc điều tra được cho là tốn kém nhất lịch sử báo chí thế giới.

Sheila Coronel, phóng viên điều tra lão luyện, giáo sự tại Đại học Báo chí Columbia, đánh giá "Hồ sơ Panama" đã thiết lập một tiêu chuẩn mới về khả năng phối hợp hành động giữa các nhà báo.

"Tôi chưa bao giờ thấy một nỗ lực hợp tác nào lớn như vậy, xét về số lượng phóng viên, tổ chức thông tấn, báo chí cũng như số nước góp mặt", ông Coronel bình luận. Bên cạnh đó, "quyền tự chủ và tính độc lập mà các đơn vị này được trao để khai thác nguồn tư liệu dồi dào nhằm đào xới lên những câu chuyện quan trọng, có ý nghĩa với độc giả cũng rất đáng kinh ngạc".

Hợp tác toàn cầu

Dự án có sự tham gia của rất nhiều hãng tin, tờ báo uy tín, như The Guardian, BBC, Univision, tờ Le Monde của Pháp , La Nación, Arg entina, kênh NDR và WDR của Đức, cùng các nhà báo từ tờ Sonntags Zeitung, Thụy Điển, nhật báo Falter và kênh truyền hình ORF, Áo.

Theo Mashable, dự án trên được triển khai tại thời điểm mà báo chí điều tra nói riêng và ngành công nghiệp truyền thông nói chung đang gặp nhiều khó khăn. Số lượng công việc phóng viên giảm sút với tốc độ nhanh chóng, ít nhất là tại Mỹ. Nhiều nhà báo phải chuyển sang những công việc khác, chẳng hạn như làm thuê cho các tập đoàn trong lĩnh vực quan hệ công chúng.

Việc những dữ liệu rò rỉ có liên hệ tới các công ty, tổ chức, cá nhân tại hàng loạt quốc gia khác nhau cũng là lý do khiến dự án cần đến một nhóm phóng viên, hãng thông tấn, báo chí lớn, đa dạng về thành phần đồng thời có kiến thức địa phương.

"Nếu muốn điều tra các tài liệu về Brazil, bạn có thể tìm hỏi một phóng viên Brazil", tạp chí Fortune dẫn lời ông Ryle cho hay.

Dù vậy, không phải bất cứ đơn vị nào cũng gia nhập dự án. New York Times, Wall Street Journal và Washington Post là ba tờ báo lớn của Mỹ không theo sát vụ việc.

Theo bà Walker, sự cởi mở và sẵn sàng chia sẻ thông tin là một trong những yếu tố quan trọng của dự án. Và đây có thể là nguyên nhân khiến một số tổ chức, cơ quan không sẵn lòng tham gia.

Có người thích kiểu chia sẻ này nhưng có người lại cảm thấy không thoải mái. Thực tế này hoàn toàn dễ hiểu bởi nó phụ thuộc vào chính sách bảo mật của từng đơn vị, Walker cho biết. Tuy nhiên, bà cũng nhấn mạnh rằng cánh cửa vẫn rộng mở để chào đón thêm những đối tác mới.

Điều đó không có nghĩa là chúng tôi không thể hợp tác với Washington Post hay New York Times, bà Walker nói.

Vũ Hoàng

Theo VNE

Quả bom vụ rửa tiền khủng phát nổ Những tên tuổi thuộc hàng "tinh hoa" nhất của thế giới đã bị điểm danh trong vụ rò rỉ tài liệu mật lớn nhất lịch sử tài chính toàn cầu. Hãng luật Mossack Fonseca đang là tâm điểm điều tra sau vụ rò rỉ khổng lồ - Ảnh: Reuters Ngày 4.4, giới truyền thông thế giới đua nhau tung lên trang nhất những...