Hàng Chiếu

Phố dài 276 mét nối từ cửa ô Quan Chưởng đến ngã tư Hàng Đường – Đồng Xuân.

Nằm trong khu vực phường Đồng Xuân, quận Hoàn Kiếm. Phố có mặt cắt 11m, là con phố buôn bán sầm uất với nhiều loại mặt hàng.

Đây nguyên là đất thôn Thanh Hà cũ của huyện Thọ Xương. Ngày xưa, nơi đây bán nhiều chiếu cói và còn có bán cả bát (nên còn có tên là phố Hàng Bát). Đình thôn Thanh Hà trước ở gần kề cửa Ô Quan Chưởng, năm 1817 sửa chữa cửa ô, mở rộng thêm đường nên được di dời vào số nhà 77 Hàng Chiếu nhưng mặt chính lại quay ra số 10 ngõ Gạch; thờ ông Trần Lựu, tướng đời nhà Trần. Thời Pháp, họ lấy tên của gã lái buôn kiêm gián điệp Rue Jean Dupuis đặt tên cho phố, nhưng dân ta vẫn gọi là Phố Mới, là nơi chuyên buôn sún.g ống đạn dược cho quân đội Pháp (phía đầu phố). Tại phố này, Gác-ni-e đã tiến vào hạ thành Hà Nội của tướng Hoàng Diệu.

Sở dĩ có tên là Phố Mới là vì buổi đầu thành phố mở mang, người kinh doanh theo gót Jean Dupuis đã chọn khu vực này làm chỗ làm ăn tập trung lập những cơ sở kinh doanh. Và thêm đầu năm 1888 có cháy lớn ở phố Đông Hà, thiêu huỷ toàn bộ nhà lá và nhà gạch sơ sài, rồi khu này được xây dựng lại theo một quy hoạch mới: nhà mặt phố phải được xếp thẳng hàng, đường phố có vỉa hè, có trồng cây hai bên, có đèn thắp ban đêm, nghĩa là có quang cảnh một phố theo kiểu phố Tây (tuy vẫn là những ngôi nhà nhỏ) khác hẳn với những đường phố chung quanh của khu Cửa Đông. Phố mới đúng là có vẻ là một phố dáng dấp mới thời bấy giờ.

Sau vì nhiều lý do: bến tàu ngoài sông bị cát bồi phải rời lui xuống phía dưới, chỗ ngang Cột Đồng Hồ đầu Hàng Muối, thì bên trong cửa Ô Đông Hà (tức cửa ô Quan Chưởng) không có triển vọng mở mang lớn vì vướng khu phố cũ của ta, đường phố hẹp, nhà cửa nhỏ, bọn thương gia pháp đã hướng về phía khác để mở cửa hàng. Từ cuối những năm 90 thế kỷ 19, Phố Mới (Hàng Chiếu) nói về mặt xây dựng không thay đổi mấy nữa.

Phố Hàng Chiếu ngày nay là đường phố có từ lâu đời, nối khu vực những phố bên ngoài Cửa Đông thành Hà Nội với bến sông, qua cửa ô Đông Hà. Cửa ô đó hiện nay vẫn còn và là cửa ô duy nhất của Hà Nội cũ còn tồn tại trong số ngót hai chục cửa ô đã bị phá huỷ khi mở mang phố xá.

Cũng ở đây, vào thời Pháp thuộc có nhà Vạn Bảo do Hoa kiều thuê lại của chủ Tây đã thầu với thành phố; đó là Sở làm nghề cho vay, cầm đồ lấy lãi. Tiệm đó có liên quan mật thiết với đời sống của nhân dân ta, một số người Hà Nội và người các tỉnh túng tiề.n, nhà quê kẻ chợ, giàu nghèo mang đủ mọi thứ đến cầm và chuộc ồn ào suốt ngày. Họ cầm cố từ quần áo, nồi sanh, mâm thau đồ thờ, đến nữ trang vàng bạc đá quý. Số lượng giao dịch rất lớn nhất là vào vụ thu thuế, cuối năm trang trải công nợ. Những người buôn bán thua lỗ, công nợ vì cờ bạc, cô đầu, bút xách, cần tiề.n chạy chọt công việc hoặc kiện tụng, lo lệ làng. Cũng có những nhà hàng phố sau tết đêm quần áo tư trang đến Vạn Bảo gửi để khỏi lo bị mất trộm, bảo quản, khi phải dùng đến lại chuộc về. Đồ đạc cầm ở Vạn Bảo hạn mười tháng chịu lãi 2% (tức là lãi 24% năm), để quá chỉ một ngày là bị mất.

Hàng tháng bọn Tây già Tràng Tiề.n kéo nhau đến nhằm mua vàng và kim cương và tên chủ nhà Tầm Tầm hàng Trống đến bán đấu giá các đồ cầm để quá hạn. Nhà Vạn Bảo có đông người làm công, họ ngồi bên trong quầy có chấn song sắt, quầy cao người ngồi nhìn xuống đám khách đến cầm đồ. Trên trần một dãy hàng chục chiếc quạt kéo. Quầy chia thành chỗ nhận hàng, chỗ trả tiề.n, chỗ làm biên lai, chỗ chuộc đồ. Người làm công toàn là khách trú, tổ chức khéo, ngăn nắp, không để nhầm lẫn. Nhà Vạn Bảo tồn tại đến năm 1946. Phố Mới (Hàng Chiếu) có hai hãng buôn của người Pháp, có từ những năm thập niên mười: nhà Daurelle và nhà Magnabar.

Cũng vào thời thuộc Pháp, cuối phố về phía chợ Đồng Xuân là “chợ người”, nơi rao bán sức lao động của các vú em, người hầu, xe kéo, con sen, con nụ… Đây là nơi mà nhà văn Vũ Trọng Phụng lấy bối cảnh viết nên thiên ký sự nổi tiếng “Cơm thày cơm cô”, mà những cây bút hài của Cười 24H rất nên có những vẫn thơ họa.

Theo Bưu Điện Việt Nam