Hai ẩn số trong quan hệ chiến lược Nga – Trung
Tổng thống Vladimir Putin muốn chuyển hướng chiến lược về phía đông để đối trọng lại phương Tây, nhưng quá trình này cần hàng chục năm và tiềm ẩn cả sự cạnh tranh chiến lược với Trung Quốc.
Chiến lược hướng đông là một trong những trọng tâm chính sách của Nga kể từ khi Tổng thống Vladimir Putin quay lại làm chủ Điện Kremlin vào năm 2012. Sự chuyển dịch chiến lược này càng có ý nghĩa bức thiết hơn nữa sau khi mối quan hệ giữa Moscow và phương Tây đóng băng do vấn đề Ukraine.
“Kể từ khi tái cử, Tổng thống Putin không ngừng quan tâm đến khu vực phía đông nước Nga. Trong năm nay, Nga và Trung Quốc đã ký kết một loạt thỏa thuận hợp tác khí đốt sau gần 20 năm bế tắc”, Financial Times dẫn lời Thane Gustafson, giám đốc cao cấp của công ty tư vấn chiến lược toàn cầu IHS, cho biết. “Đây là thành quả rực rỡ nhất hiện nay của chiến lược hướng đông”.
Đường ống màu đỏ – Sức mạnh Siberia – nằm trong hợp đồng khí đốt 400 tỷ USD ký tháng 5, còn gọi là đường ống phía đông. Tuyến màu xanh dương, được gọi là đường ống phía tây, vừa được Nga và Trung Quốc ký kết Bản ghi nhớ vào tháng 11. Đồ họa: RT
Chiến lược hướng đông của Tổng thống Putin được coi là một đảm bảo chiến lược với Moscow, mặc dù thị trường châu Âu vẫn là bộ phận không thể thiếu của nền kinh tế Nga. “Nếu như châu Âu chèn ép mạnh các công ty năng lượng của Nga, Moscow vẫn có nguồn thu đảm bảo từ các mỏ dầu ở vùng Siberia”, Phó giáo sư Yan Vaslavski thuộc Viện nghiên cứu quan hệ quốc tế Moscow cho biết.
Tuy nhiên, giới phân tích vẫn còn hoài nghi về khả năng thành công của chiến lược này, đặc biệt là việc liệu hai nước Nga – Trung có thể xây dựng thành công hay không một thị trường khí đốt mới tại khu vực phía đông lục địa Á Âu.
Thiếu thốn cơ sở hạ tầng
Trọng tâm ngành công nghiệp khí đốt truyền thống của Nga vốn chỉ tập trung tại khu vực miền tây của quốc gia này, nơi chiếm một phần ba diện tích lãnh thổ. Điều này đồng nghĩa với việc Moscow phải xây dựng từ đầu một hệ thống công nghiệp mới tại khu vực phía đông, nhằm tạo nền móng vững chắc cho sự phát triển bền vững của chiến lược hướng đông.
Đây là lý do mà Tập đoàn khí đốt Gazprom của Nga ký kết với đối tác Trung Quốc thỏa thuận hợp tác xây dựng đường ống dẫn khí đốt mới vào tháng 11 vừa qua. Theo đó, đường ống này sẽ chạy dọc dãy núi Altai, qua Kazakhstan và Mông Cổ, nối thẳng vào đường dẫn khí Tây – Đông của Trung Quốc.
Tuy nhiên, các nhà phân tích cho rằng thỏa thuận trên cùng bản hợp đồng cung cấp khí đốt trị giá 400 tỷ USD ký hồi tháng 5 giữa Moscow và Bắc Kinh không thể thay đổi về thực chất sự phụ thuộc của Nga vào thị trường châu Âu.
“Đối với Nga, việc ký kết thỏa thuận với Trung Quốc chỉ là để chứng minh chúng tôi còn có những sự lựa chọn khác”, New York Times dẫn lời ông Fereidun Fesharaki, chủ tịch công ty tư vấn năng lượng toàn cầu Fesharaki, cho biết. “Đây là một quá trình cần rất nhiều thời gian. Sự lựa chọn tốt nhất của Nga vẫn là cung cấp khí đốt cho châu Âu, bởi tài sản của nước này đang hao hụt dần”.
Theo tính toán của IHS, nếu như tuyến ống dẫn mới được xây dựng thì phải mất ít nhất 10 năm và phải đến thập niên 30 của thế kỷ 21 mới đạt mức 38 tỷ mét khối một năm. Trong khí đó, Ngân hàng trung ương Nga phải chi đến 30 tỷ USD tháng trước để duy trì tỷ giá của đồng rúp trước sức ép từ các đòn trừng phạt kinh tế của Mỹ và châu Âu, nhưng cuối cùng vẫn buộc phải tuyên bố thả nổi tỷ giá.
Video đang HOT
Mặt khác, việc xây dựng từ đầu một hệ thống công nghiệp cho miền đông cần một khoản vốn vay khổng lồ. Chỉ tính riêng tuyến đường ống Sức mạnh Siberia đã cần khoảng 55 tỷ USD, trong khi khả năng hòa vốn của Nga đang trở nên khó khăn hơn bao giờ hết. Mặc dù, Ngân hàng dự trữ liên bang Nga (Sberbank) vừa ký kết một thỏa thuận vay vốn trị giá 2 tỷ USD với Trung Quốc, nhưng thị trường tài chính của nền kinh tế thứ hai thế giới vẫn bị đ.ánh giá là chưa phát triển hoàn thiện để có thể cung cấp các sản phầm tài chính cho nước ngoài như của phương Tây.
“Putin mong muốn Nga công khai liên minh với Trung Quốc để ứng phó với Mỹ, nhưng với tốc độ xúc tiến chiến lược hướng đông tính bằng thời gian 10 năm, thì trong tương lai gần vận mệnh của Nga vẫn sẽ gắn chặt với châu Âu”, chuyên gia Gustafson bình luận.
Cạnh tranh ảnh hưởng
Nga lo ngại Trung Quốc chiếm thế thượng phong tại khu vực Siberia ít người, đất rộng, giàu tài nguyên. Đồ họa: Siberiamissionary
Một ẩn số khác xoay quanh chiến lược hướng đông của Nga là mối quan hệ cạnh tranh chiến lược tự nhiên giữa Moscow và Bắc Kinh, nay tạm thời lắng xuống do nhu cầu sách lược trước mắt của hai bên.
Điều này bắt nguồn từ mối quan hệ phức tạp, không tin cậy lẫn nhau trong lịch sử hai nước. Từ thập niên 60 của thế kỷ 20, quan hệ Trung – Xô xấu đi nhanh chóng, dẫn đến giao tranh giữa quân đội hai nước tại khu vực biên giới sông Ussuri. Từ đó, Điện Kremlin cho rằng đường biên giới kéo dài giữa hai nước có giá trị thương mại lớn, nhưng cũng tồn tại những nguy cơ an ninh tiềm tàng. Đến năm 2009, đường biên giới Nga – Trung mới được chính thức xác lập rõ ràng trong khi các công trình hạ tầng cơ bản tại khu vực biên giới vẫn chưa được xây dựng.
Mặt khác, Nga cũng lo ngại Trung Quốc chiếm thế thượng phong tại khu vực Siberia ít người, đất rộng, giàu tài nguyên, đặc biệt trong bối cảnh Bắc Kinh đang xúc tiến mạnh mẽ chiến lược Con đường Tơ lụa mới. Chiến lược này tập trung đầu tư phát triển mối quan hệ với các quốc gia Trung Á, khu vực có trữ lượng khí đốt phong phú vốn nằm trong vòng ảnh hưởng của Nga.
“Sự trỗi dậy của Trung Quốc sẽ không có lợi gì cho mong muốn duy trì địa vị nước lớn của Nga tại lục địa Á Âu. Đối thủ cạnh tranh mà ông Putin nên cảnh giác không nằm ở phía Tây mà ở phía Nam”, Giáo sư Robert Service thuộc Đại học Oxford, nhận định.
Ngay tại Moscow, không ít người trong giới lãnh đạo công nghiệp và tài chính lo ngại Nga sẽ trở thành một đối tác cấp thấp của một Trung Quốc đang trỗi dậy mạnh mẽ, nhất là khi nước này đang nằm trong thế bị cô lập. “Họ cho rằng việc chuyển hướng chiến lược về phía Trung Quốc là bất đắc dĩ”, ông John Beyrle, cựu đại sứ Mỹ tại Nga, cho biết.
“Thậm chí có người trong số họ còn cho rằng so với sự phụ thuộc vào phương Tây, sự phụ thuộc vào Trung Quốc còn đáng lo ngại hơn”.
Đức Dương
Theo VNE
Cánh cửa liên minh quân sự Nga - Trung hé mở
Trong khi Moscow lâm vào căng thẳng với phương Tây, còn Bắc Kinh muốn sở hữu công nghệ và vũ khí hiện đại của Nga, ý tưởng về một hiệp ước quân sự Nga - Trung, dù có thể còn xa vời, đang ngày càng trở nên hấp dẫn với hai bên.
Tổng thống Nga Vladimir Putin (trái) và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình. Ảnh:Reuters
Nga và Trung Quốc đang có kế hoạch tổ chức tập trận hải quân chung quy mô lớn ở Địa Trung Hải và Thái Bình Dương vào năm sau. Sự tăng cường hợp tác kinh tế và chính trị dường như sẽ đưa hai cường quốc xích lại gần nhau và có thể thảo luận về việc hình thành một khối quân sự, tờ CS Monitornhận định.
Hai nước đều đang ráo riết tăng chi tiêu quân sự và hiện đại hóa lực lượng. Trung Quốc dự kiến sẽ chi khoảng 132 tỷ USD cho quốc phòng đến hết năm nay. Trong khi đó, Nga đang triển khai chương trình tái vũ trang trên diện rộng kéo dài 5 năm, trị giá 700 tỷ USD. Nga gần đây nối lại hoạt động của máy bay tuần tra n.ém b.om có từ thời Xô Viết trên hầu khắp vùng trời phương Tây. Theo các quan chức Nga, cuộc tập trận hải quân sắp tới nhằm chứng minh rằng các hạm đội Nga và Trung Quốc có thể phối hợp cùng nhau trong một vùng biển.
Hợp tác giữa Bắc Kinh và Moscow vẫn còn lâu mới đến mức có thể trở thành "NATO của phương Đông", nhưng đây là viễn cảnh mà các chuyên gia đang dự đoán.
Nga và Trung Quốc không phải là đồng minh chính thức, tuy nhiên, quan hệ kinh tế song phương đã đạt được bước nhảy vọt với hai thỏa thuận năng lượng khổng lồ tổng trị giá gần 1 nghìn tỷ USD, được ký kết trong vài tháng gần đây. Khi căng thẳng Nga - phương Tây ngày càng leo thang và Trung Quốc đang có tranh chấp lãnh thổ với những nước đồng minh của Mỹ trong khu vực, các quan chức Nga lần đầu gợi ý về việc thiết lập một liên minh an ninh lâu dài.
Lực đẩy đến gần nhau
Hợp tác quân sự giữa Nga và Trung Quốc gần đây "rõ ràng đã mở rộng và có tính hệ thống", Bộ trưởng Quốc phòng Nga, Sergei Shoigu nói với các phóng viên trong chuyến thăm Bắc Kinh, dự hội nghị cấp cao Diễn đàn Hợp tác Kinh tế châu Á - Thái Bình Dương (APEC) hồi đầu tháng. Trung Quốc và Nga ngày càng quan tâm đến "nỗ lực của Mỹ nhằm tăng cường sức mạnh quân sự và chính trị trong khu vực châu Á - Thái Bình Dương", ông nói. Do đó, "chúng tôi tin rằng mục tiêu chính của việc kết hợp hai bên là nhằm hình thành một hệ thống an ninh khu vực chung".
Nếu khối quân sự Nga - Trung được thiết lập, nó sẽ thống trị lục địa Á - Âu với căn cứ hải quân trải dài từ vùng Baltic, qua Bắc Cực, Thái Bình Dương và Biển Đông. Các loại vũ khí tân tiến của Nga cùng dân số và nền công nghiệp lớn của Trung Quốc, khi kết hợp với nhau có thể tạo ra một "người khổng lồ", có khả năng ganh đua với NATO.
Sức ép hiện tại từ biện pháp trừng phạt và nỗ lực cô lập Nga về chính trị của phương Tây, cộng với tham vọng tăng cường sức ảnh hưởng trong khu vực của Trung Quốc đang đẩy Moscow và Bắc Kinh vào vòng tay của nhau. Hiệp ước quân sự chung càng thêm hấp dẫn với hai nước.
"Tình hình đang phát triển theo hướng đó. Nga hiện rơi vào một vị trí khiến nước này quan tâm đến việc tìm kiếm một khối quân sự bảo đảm hơn bao giờ hết", Alexander Salitsky, một chuyên gia của Viện Kinh tế Thế giới và Quan hệ Quốc tế tại Moscow, nói. "Dù chúng ta có thích điều đó hay không, một trật tự thế giới lưỡng cực mới đang nổi lên. Nga và Trung Quốc vốn đã có những phương sách phối hợp về chính trị và ngoại giao, và chúng dường như đang phát triển".
Trung Quốc và Nga có lợi ích chung trong chính sách tại các nước Trung Á. Tại đây, hai nước cạnh tranh về tài nguyên nhưng có chung nỗi lo về sự lây lan k.hủng b.ố của các phần tử Hồi giáo cực đoan. Cả hai đều thuộc Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO), tổ chức quốc tế lớn duy nhất không có sự tham gia của Mỹ và các đồng minh. SCO, được thành lập vào năm 2001, hiện có 6 nước thành viên với mục đích phối hợp phát triển kinh tế, đồng thời được cho là cố gắng "hất cẳng" Mỹ ra khỏi các căn cứ quân sự ở Trung Á. Tổ chức này hiện còn đảm nhận vai trò giữ gìn an ninh khu vực, khi viễn cảnh NATO rút hết lực lượng khỏi Afghanistan ngày càng cận kề.
Nga trước đây vẫn trì hoãn việc bán vũ khí hiện đại nhất cho Trung Quốc, chủ yếu là do lo ngại rằng Bắc Kinh sẽ nắm được công nghệ sản xuất và chế tạo ra những "bản sao" để rao bán với giá rẻ hơn trên thị trường vũ khí toàn cầu. Tuy nhiên, Moscow dường như hiện sẵn sàng cung cấp cho Trung Quốc máy bay chiến đấu tối tân nhất như chiến đấu cơ đa năng Su-35, cũng như hệ thống phòng không hiện đại nhất nước này là S-400.
Cuộc tập trận hải quân chung trên các đại dương cho thấy Moscow và Bắc Kinh có thể dự tính một chương trình nghị sự rộng hơn. Các nhà phân tích cho rằng mục tiêu của hai nước tuy khác nhau, nhưng ít nhất, tại thời điểm hiện giờ, chúng bổ sung cho nhau.
"Tạo ra một liên minh quân sự - chính trị là mục tiêu của Nga chứ không phải là Trung Quốc", Sergei Lukonin, một chuyên gia người Nga hàng đầu về Trung Quốc nhận định.
"Ý định của Nga chủ yếu là vì mục đích chính trị, Moscow muốn dùng 'lá bài' Trung Quốc để đấu với phương Tây", ông Lukonin nói. "Một trong những lý do chính khiến Trung Quốc chấp nhận ý định này là hy vọng có được công nghệ quân sự của Nga. Bắc Kinh sử dụng tình hình chính trị thế giới hiện tại để có được điều họ muốn, và chiến lược này có vẻ sẽ thành công".
"Liệu giả thuyết này có thành hiện thực hay không phụ thuộc vào thời gian kéo dài của việc sử dụng lệnh trừng phạt làm vũ khí giữa Nga và phương Tây. Nếu căng thẳng hai bên được bình thường hóa sớm, nó sẽ bị lãng quên; còn nếu nó kéo dài, liên minh Nga - Trung có thể xảy ra", ông nói.
Chướng ngại tiềm ẩn
Tuy nhiên, Christopher Miller, một nghiên cứu sinh khoa lịch sử tại Đại học Yale, Mỹ, người đang hoàn thiện một cuốn sách về quan hệ Nga - Trung bày tỏ hoài nghi về liên minh Nga - Trung trong một bài viết trên The Moscow Times. Theo Miller, hai nước đều không thể đóng vai trò chính trong việc giúp đỡ bên kia thực hiện các mục tiêu cốt lõi.
Mục tiêu chính của Trung Quốc là bảo vệ sự phát triển kinh tế và mở rộng ảnh hưởng của mình trong khu vực châu Á-Thái Bình Dương. Trong cả hai lĩnh vực này, Nga chỉ có thể đóng một vai trò nhỏ. Mỹ, châu Âu và các nước châu Á quan trọng hơn nhiều với việc phát triển kinh tế của Trung Quốc.
Nga muốn duy trì mối quan hệ tốt đẹp với tất cả các nước châu Á, do đó Moscow sẽ không đứng về phía Bắc Kinh trong vấn đề tranh chấp lãnh thổ, Dingding Chen, một chuyên gia về chính sách đối ngoại của Trung Quốc tại Đại học Macau, viết trên The Diplomat. Trung Quốc cũng ít quan tâm đến khủng hoảng Ukraine và ít có khả năng sẽ can thiệp.
Theo Miller, lý do chính khiến điện Kremlin tăng cường quan hệ với Trung Quốc khi khủng hoảng Ukraine đang diễn ra không phải là vì Moscow tin rằng Bắc Kinh sẽ hỗ trợ trực tiếp, mà là vì mối quan hệ gần gũi hơn với Trung Quốc mang lại cho Nga đòn bẩy lớn hơn trong các cuộc đàm phán với phương Tây.
Chuyên gia Lukonin nhận định rằng, nếu thiết lập liên minh với Trung Quốc, "Moscow sẽ phải làm quen với việc Bắc Kinh là bên chiếm ưu thế trong mối quan hệ song phương này", tuy nhiên, Miller lại có cái nhìn ngược lại.
"Nga sẽ không chấp nhận chịu thiệt", ông nói.
Phương Vũ
Theo VNE
Nga - Trung củng cố hợp tác kỹ thuật quân sự Bộ trưởng Sergei Shoigu hôm qua tới Trung Quốc trong một chuyến thăm chính thức để gặp các quan chức chính phủ, quân sự nước này và tham gia một cuộc họp ủy ban hợp tác kỹ thuật quân sự Nga - Trung. Bộ trưởng Quốc phòng Nga Sergei Shoigu. Ảnh: Reuters "Trong thời gian lưu lại Bắc Kinh, bộ trưởng Quốc phòng...
