Giới khoa học hồ nghi giả thuyết ‘nCoV bắt nguồn từ phòng thí nghiệm’

Các nhà khoa học cho rằng bằng chứng của cả hai lập luận là “nCoV đến từ tự nhiên” hoặc “nCoV rò rỉ từ phòng thí nghiệm” đều quá yếu, cần tiến hành điều tra thêm.

Sau khi Tổng thống Mỹ Joe Biden đột ngột ra lệnh cho cơ quan tình báo Mỹ điều tra nguồn gốc Covid-19, nhiều nhà khoa học phản ứng tích cực. Những tuần gần đây, họ nỗ lực để có thêm thông tin về hoạt động của phòng thí nghiệm sinh học ở Vũ Hán, Trung Quốc. Song các nhà nghiên cứu cảnh báo mọi thứ chưa thể sáng tỏ trong ba tháng theo yêu cầu của Tổng thống.

Kể từ khi đại dịch bùng phát, hai giả thuyết đối lập phổ biến nhất là “nCoV đến từ tự nhiên” hoặc “nCoV rò rỉ từ phòng thí nghiệm”. Đến nay, giới khoa học tranh luận thêm quan điểm mới là “virus tới từ nguồn không xác định”.

Akiko Iwasaki, chuyên gia miễn dịch Đại học Yale, cho biết: “Ban đầu, nhiều người bị áp lực và không lên tiếng, vì giả thuyết gắn liền với các thuyết âm mưu và thái độ ủng hộ Trump. Có rất ít cuộc tranh luận mang tính xây dựng ngay từ đầu”.

Tiến sĩ Iwasaki và 17 nhà khoa học khác đã thảo luận về vấn đề này trên tạp chí Science. “Chúng tôi cảm thấy đã đến lúc cần lên tiếng về điều này và tìm hiểu thêm luận điểm khoa học đằng sau những gì đang diễn ra. Tôi hoàn toàn cởi mở với tất cả các giả thuyết. Có quá ít bằng chứng với cả hai, xác suất như thể tung đồng xu”, ông Iwasaki và những người cùng chí hướng tuyên bố.

Jesse Bloom, chuyên gia tại Trung tâm Nghiên cứu Ung thư Fred Hutchinson, cho biết thêm: “Tôi thường chỉ phát biểu công khai về một chủ đề khi có kết quả khoa học mới củng cố cho luận điểm của mình. Với trường hợp nCoV, tôi vẫn chưa chắc chắn điều gì đã xảy ra”.

“Song thời gian qua, việc không kết luận về nguồn gốc virus có thể đã được hiểu thành nCoV chắc chắn xuất phát từ động vật”, ông nói thêm.

Lực lượng an ninh bên ngoài Viện Virus học Vũ Hán trong chuyến thăm của phái đoàn WHO hồi tháng 2. Ảnh: AFP

Các nhà khoa học phần lớn nghiêng về ý kiến virus lây sang người từ dơi hoặc vật nuôi trong nông trại. Chưa có bằng chứng trực tiếp cho thấy nCoV rò rỉ từ phòng thí nghiệm, rằng các nhà khoa học Trung Quốc đã phân lập được virus và vô tình lây nhiễm cho nhân viên.

Song động thái của Trung Quốc trong cuộc điều tra của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khiến giới chuyên gia khó lòng bác bỏ lý thuyết Covid-19 bắt nguồn từ phòng thí nghiệm. Tháng 2/2020, nước này vấp phải sự chỉ trích vì đã kiểm soát quyền truy cập dữ liệu của phái đoàn. Các chuyên gia cũng không được điều tra các phòng thí nghiệm nghiên cứu nCoV.

Hôm 26/5, hai tuần sau bài đăng trên Science, ông Biden kêu gọi các cơ quan tình báo “nỗ lực gấp đôi” để điều tra và gửi báo cáo trong vòng 90 ngày. Hôm 27/5, ông cho biết sẽ công bố báo cáo thời gian tới.

Dù các nhà nghiên cứu hoan nghênh việc tìm kiếm câu trả lời về đại dịch, một số cảnh báo quá trình sẽ tốn rất nhiều thời gian.

“Đến cuối cùng, tôi sẽ không ngạc nhiên nếu chúng ta vẫn không có thêm nhiều thông tin”, W. Ian Lipkin, chuyên gia virus tại Trường Y tế Công cộng Mailman, Đại học Columbia, người thuộc phái đoàn đầu tiên của Mỹ đến thăm Trung Quốc năm 2020, nhận định.

Những ngày đầu, cộng đồng thậm chí lan truyền thuyết âm mưu Covid-19 là vũ khí sinh học. Tháng 3/2020, tiến sĩ Lipkin và các đồng nghiệp công bố lá thư ngỏ bác bỏ khả năng này.

Ông và các chuyên gia khác cho biết quá trình tiến hoá có thể tạo ra loại virus mới gây đại dịch. Dơi và nhiều loài động vật khác là vật chủ của virus corona nói chung. Khi một cá thể bị nhiễm hai chủng corona khác nhau, virus hoán đổi vật chất di truyền và tạo ra chủng hoàn toàn mới.

Khi các nhà khoa học tìm thấy nhiều loại virus corona trên động vật hơn, họ nhận ra ngày càng nhiều mảnh nCoV phát tán giữa chúng. Họ tái tạo một số bước quan trọng để virus tiến hóa thành mầm bệnh thích nghi ở người trong khi đang lây nhiễm trên động vật.

Đây là mô hình phát triển chung của nhiều loại virus hiện là gánh nặng đối với sức khỏe con người. Ví dụ, HIV xuất hiện từ đầu những năm 1900, khi thợ săn Tây Phi nhiễm virus từ tinh tinh và các loài linh trưởng khác.

Chợ hải sản Hoa Nam, nơi ghi nhận các ca nhiễm nCoV đầu tiên bị đóng cửa hồi tháng 1/2020. Ảnh: AFP

Nhưng một số nhà khoa học cho rằng còn quá sớm để kết luận rằng Covid-19 là trường hợp tương tự. Virus được phát hiện lần đầu tại Vũ Hán, nơi có Viện virus học Vũ Hán. Các nhà nghiên cứu khi ấy xử lý hàng chục chủng virus corona thu được trong các hang động ở miền nam Trung Quốc.

Tuy nhiên, mọi thứ có thể là sự trùng hợp ngẫu nhiên. Vũ Hán lớn hơn New York, với lượng du khách ổn định từ khắp Trung Quốc. Nó cũng có nhiều khu chợ lớn buôn bán động vật hoang dã. Khi các cá thể này được nuôi nhốt gần nhau, virus có cơ hội truyền từ loài này sang loài khác, đôi khi dẫn đến tái tổ hợp và gây ra bệnh mới.

Nghiên cứu của Viện Virus Vũ Hán bắt đầu sau khi dịch SARS hoành hành năm 2002. Các nhà khoa học nhanh chóng tìm thấy virus họ hàng là SARS-CoV ở dơi, cầy hương. Đây là nghiên cứu khai sáng cho giới khoa học về các loại virus corona ở động vật, có khả năng lây sang người.

Chuyên gia virus thực hiện hàng loạt biện pháp để phòng ngừa khi đang nghiên cứu. Song những năm qua, một số sự cố đã xảy ra. Nhiều nhà khoa học nhiễm bệnh và lây virus từ phòng thí nghiệm cho người khác. Năm 2004, một nhà nghiên cứu tại Viện Virus học Quốc gia Bắc Kinh nhiễm SARS và lây cho mẹ.

Năm 2020, nguồn gốc Covid-19 trở thành cuộc tranh luận kéo dài, làm dấy lên câu hỏi liệu rủi ro từ nghiên cứu virus có lớn hơn những lợi ích của nó trong đại dịch tương lai.

Filippa Lentzos, chuyên gia về an toàn sinh học tại Cao Đẳng King London, cho biết: “Loại nghiên cứu này vốn gây tranh cãi”.

Giới khoa học và quan chức Trung Quốc phủ nhận quan điểm Covid-19 là kết quả của một vụ rò rỉ trong phòng thí nghiệm. Đại sứ quán Trung Quốc tại Mỹ hôm 26/5 ra tuyên bố nói rằng “một số lực lượng chính trị đã cố ý thao túng chính trị và chơi trò đổ lỗi” và kêu gọi nghiên cứu toàn diện về tất cả ca Covid-19 đầu tiên được phát hiện trên thế giới cũng như điều tra kỹ lưỡng về một số căn cứ bí mật, phòng thí nghiệm sinh học trên toàn thế giới”.

Trước đó, nhóm điều tra của WHO và các đối tác Trung Quốc cùng làm việc tại Vũ Hán trong một tháng đều cho rằng giả thuyết trên “cực kỳ khó xảy ra”. Họ đã đưa ra ba giả thuyết khác được cho có khả năng cao hơn, gồm virus truyền trực tiếp từ dơi sang người, hoặc truyền từ dơi sang người qua động vật trung gian, hoặc qua thực phẩm.

Các chuyên gia làm việc trong Viện Virus Vũ Hán, năm 2017. Ảnh: AFP