Giá bán lẻ điện sinh hoạt: Đừng đẩy khó cho người dân!

Thay vì đưa ra nhiều phương án và cho phép “khách hàng được quyền lựa chọn”, cơ quan quản lý cần nghiên cứu, tính toán một cách khoa học để đưa ra một biểu giá đem lại lợi ích tổng hòa cho cả nhà nước, doanh nghiệp và người tiêu dùng… là ý kiến được nhiều chuyên gia đưa ra khi nói về Dự thảo sửa đổi, thay thế Quyết định số 28 của Chính phủ v ới 3 phương án tính giá điện của Bộ Công Thương. Petrotimes xin lược ghi một số ý kiến xung quanh vấn đề này.

PGS. TS Trần Văn Bình – Viện Kinh tế và quản lý (Đại học Bách khoa Hà Nội)

PGS. TS Trần Văn Bình – Viện Kinh tế và quản lý (Đại học Bách khoa Hà Nội):

Bất ngờ đến khó hiểu

Vài năm trở lại đây, do hóa đơn tiền điện của nhiều hộ gia đình tăng cao vào các tháng mùa hè dẫn đến những yêu cầu về việc sửa đổi biểu giá bán lẻ điện sao cho phù hợp hơn, đời sống của người dân tăng lên, nhu cầu sử dụng thiết bị điện tăng, tiêu dùng điện cũng thay đổi. Tuy nhiên, cả 3 phương án biểu giá điện mà Bộ Công Thương đưa ra đều không giải quyết được yêu cầu này.

Bây giờ đưa ra một giá, một giá mà định giá 2.700 – 2900 đồng/kWh là rất cao, tức là nó nằm ở giữa bậc 4 và 5. Rất cao như thế, gia đình thu nhập thấp mà chọn thì chết, cho nên buộc họ phải chọn phương án 1. Mà đại đa số các gia đình chọn phương án 1 thì cứ mùa nóng thì đương nhiên tiền điện sẽ tăng, chẳng có cách nào khác… thế thì không giải quyết được vấn đề, không thay đổi được bản chất, điều đó là chắc chắn.

Cụ thể về việc sửa đổi biểu giá bán lẻ điện dành cho các hộ sinh hoạt, có thể tóm tắt như sau: Phương án 1 là biểu giá 5 bậc thang – trên cơ sở cải tiến biểu giá 6 bậc hiện hành, bằng cách gộp bậc 1 và bậc 2 thành bậc mới (từ 0-100kWh), giữ nguyên số kWh từ 101-200kWh, với mức giá của hai bậc đầu tiên theo đề xuất có giảm nhẹ. Tuy nhiên, đối với các bậc còn lại Bộ Công Thương đã ghép các bậc 201-300 kWh và 301-400 kWh thành bậc 3; tách bậc thang trên 401 kWh thành 2 bậc 401 – 700 kWh (làm bậc 4) và trên 700 kWh (là bậc 5).

Ngoài ra còn có thêm phương án bao gồm cả biểu giá 5 bậc thang và phương án “điện một giá” với 2 cách tính khác nhau (được gọi là phương án 2A và 2B). Ở các phương án này, các mức giá từ bậc 1 đến bậc 4 là như nhau và chỉ điều chỉnh ở bậc 5 – cho kWh từ 701 trở lên – với cách tính nếu/thì. Nghĩa là, nếu có khách hàng lựa chọn phương án điện một giá ở các Biểu giá này, thì sẽ có sự biến động giá, theo hướng: Nếu giá bán lẻ điện một giá ở mức 155% giá điện bình quân thì khách hàng lựa chọn biểu giá điện bậc thang sẽ phải chịu mức giá ở thang bậc 5 bằng 185% mức giá bán lẻ điện bình quân. Và, nếu đặt giá bán lẻ điện một giá ở mức thấp hơn (bằng 145% giá điện bình quân thì khách hàng lựa chọn biểu giá điện bậc thang sẽ phải chịu mức giá ở thang bậc 5 lên tới 274% mức giá bán lẻ điện bình quân. Đây là điều mà các chuyên gia tỏ rõ sự “bất ngờ đến khó hiểu” về cách xây dựng chính sách của nhà quản lý.

Ông Hà Đăng Sơn – Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và tăng trưởng xanh

Không thể trộn nhiều mục tiêu khác nhau

Cần phải làm rất rõ là chúng ta muốn gì ở đây chứ không thể làm với cách là trộn nhiều mục tiêu khác nhau để đưa ra một cơ chế giá lẫn lộn vừa có bậc thang lại vừa có một giá được. Đến bây giờ tôi vẫn chưa nhìn thấy một cách rõ ràng cái mục tiêu xác định của Bộ Công Thương trong câu chuyện đưa ra tới 3 phương án và trong đó có 1 phương án là bậc thang – với phương án bậc thang theo phân tích thì mức chi trả ở mức dưới 700kWh/tháng thì người tiêu dùng có lợi hơn một chút, nhưng nếu sử dụng trên mức 700kWh/tháng thì người dân phải chi trả nhiều hơn rất nhiều so với biểu giá hiện nay. Rồi phương án 2 thì lại theo kiểu hoàn toàn phụ thuộc vào ý thích, sở thích của nhóm tiêu dùng nhiều điện năng, người ta có quyền lựa chọn theo bậc thang hoặc lựa chọn theo một giá. Và ai đã làm kế hoạch sẽ thấy rằng cực kỳ khó khăn để dự báo điều gì sẽ xảy ra trong 1 năm sau hoặc 5 năm tới. Câu chuyện đánh giá chính sách cũng rất khó khăn.

Nếu việc xây dựng một giá để nhằm xóa bỏ câu chuyện bù giá chéo thì mục tiêu ở đây không phải là nhắm tới khối tiêu dùng dân cư, tức là cho điện sinh hoạt, mà lúc ấy mục tiêu phải là nhắm tới các khối sản xuất, kinh doanh, dịch vụ – họ mới là người phải chịu các tác động của điện một giá. Và trong trường hợp này thì tất cả những chi phí mà lẽ ra những người tiêu dùng điện sinh hoạt như chúng tôi sử dụng thì phải chuyển sang cho khối công nghiệp, dịch vụ.. và người ta sẽ không được bù chéo (tương đối) như bây giờ nữa. Tức là tất cả mọi người đều phải trả giá như nhau với cơ chế một giá. Và trong trường hợp này thì tất nhiên là các bên liên quan lại phải đánh giá lại rất là kỹ xem các tác động liên quan đến kinh tế xã hội, liên quan đến tạo việc làm, chi phí, rồi cả các yếu tố cạnh tranh trong điều kiện hiện nay thị trường mở hoàn toàn sau khi chúng ta đã ký một loạt các FTA với các vùng, lãnh thổ, quốc gia khác nhau.. thì cái được, cái mất của chính sách một giá, cào bằng là những gì…

PGS. TS Bùi Xuân Hồi – Giảng viên cao cấp Bộ môn Kinh tế năng lượng (Đại học Bách khoa Hà Nội)

Chính sách giá phải phù hợp thay vì làm khó người tiêu dùng

Không thể tồn tại một chính sách giá điện bao gồm cả biểu giá theo bậc thang và một giá, bởi nếu biểu giá theo 5 bậc thang đã được chứng minh là đúng đắn, khoa học thì việc đưa thêm sự lựa chọn 1 giá vào sẽ làm méo mó và thực tế 2 phương án mà Bộ Công Thương đưa ra đã thấy rõ sự méo mó – khi phải điều chỉnh cả bậc thang lẫn 1 giá. Vì thế, cần phải xây dựng một chính sách giá phù hợp thay vì làm khó người tiêu dùng thông qua việc trao quyền cho người dân tự lựa chọn.

Việc áp dụng đồng loạt giá điện một giá sẽ không phản ánh được chi phí mà người tiêu dùng gây ra cho hệ thống điện, điều này đi ngược với nguyên tắc định giá là phải phản ánh được chi phí cung ứng. Đồng thời, giá điện một giá không hướng tới mục tiêu sử dụng hiệu quả và tiết kiệm điện – trong khi bất cứ quốc gia nào khi xây dựng chính sách giá điện cũng đặt ra các mục tiêu này.

Khi xây dựng một giá như thế thì chắc chắn các hộ nghèo, hộ tiêu dùng ít và hộ tiêu dùng nhiều sẽ trả cùng một mức giá điện. và như thế có nghĩa là so với biểu giá hiện nay thì hóa đơn tiền điện của người nghèo gia tăng lên rất nhiều. Vậy chúng ta có làm được hay không? Chúng ta chỉ làm được khi lúc đó Nhà nước chấp nhận hỗ trợ một cách độc lập cho người nghèo để họ đảm bảo rằng mức hóa đơn tiền điện của họ là chấp nhận được so với thu nhập của họ. Như vậy, nếu Nhà nước chấp thuận câu chuyện các hộ tiêu dùng cùng trả đồng giá và hỗ trợ cho các hộ có thu nhập thấp thì tôi tin chắc là sẽ làm được…