Gen Z bị chỉ trích ‘cợt nhả’ về tiền bạc?

Bị chỉ trích là liều lĩnh và thiếu thận trọng khi đầu tư tiền, người trẻ thực chất đang thích nghi với một nền kinh tế không còn dành cho kiên nhẫn và kế hoạch dài hạn.

Người trẻ không mù quáng trước rủi ro mà hiểu rõ mình đang làm gì.

Millennials (1980-1996) và Gen Z (1997-2012) thường bị các thế hệ đi trước nhìn nhận là đang “chơi đùa” với tài chính , từ giao dịch quyền chọn, mua meme coin, cá cược thể thao hay tham gia các thị trường dự đoán. Trong mắt nhiều người thuộc thế hệ Baby Boomer và Gen X, những hành vi này là hệ quả của việc mạng xã hội “ game hóa” tiền bạc, cho thấy sự liều lĩnh và thiếu thận trọng của người trẻ.

Tuy nhiên, cách nhìn này bỏ qua bản chất vấn đề. Điều trông giống sự đánh cược thực chất là phản ứng thích nghi trước một hệ thống kinh tế ngày càng không còn tưởng thưởng cho sự thận trọng hay các kế hoạch dài hạn.

Hiện tượng này được gọi là chủ nghĩa hư vô tài chính ( financial nihilism ), thuật ngữ do podcaster Demetri Kofinas đề xuất, mô tả cảm giác mất niềm tin vào những con đường làm giàu truyền thống, theo Wall Street Journal.

Hết thời kiên nhẫn tiết kiệm

Khi những lời khuyên như “ học hành chăm chỉ”, “tiết kiệm đều đặn”, “mua nhà sớm” không còn dẫn tới kết quả tương xứng, niềm tin vào các con đường truyền thống bắt đầu sụp đổ.

Thực ra, mỗi thế hệ đều có khó khăn tài chính của riêng mình. Sau Thế chiến II, nước Mỹ xây dựng giấc mơ ổn định xoay quanh ngoại ô và sở hữu nhà ở. Khi công nghiệp suy thoái và công đoàn tan rã, tấm bằng đại học được xem là chiếc vé an toàn mới. Mỗi thời kỳ đều sản sinh ra một lời giải, dựa trên những điều kiện sẵn có.

Vấn đề là các nền tảng từng bảo đảm cho sự thăng tiến xã hội nay đang lung lay cùng lúc.

Với nhiều người trẻ, giáo dục không còn là tài sản mà trở thành gánh nặng. Tính đến năm 2024, tổng nợ vay sinh viên tại Mỹ đã lên tới 1.600 tỷ USD, tăng gần 40% chỉ trong một thập kỷ. Trong khi đó, tiền lương thực tế tăng chậm, khiến thu nhập của cả một thế hệ bị “khóa trần”. Ngay cả lợi thế lương của người có bằng đại học cũng suy giảm, trong khi chi phí học tập lại tăng khoảng 40% trong cùng giai đoạn.

Cánh cửa đầu tiên bước vào thị trường lao động cũng hẹp dần. Báo cáo năm 2025 cho thấy chỉ 30% sinh viên tốt nghiệp tìm được công việc đúng chuyên ngành ở vị trí entry-level. Tỷ lệ thất nghiệp trong nhóm 16-24 tuổi đã lên mức cao nhất kể từ sau đại dịch. Sự bấp bênh xuất hiện đúng vào thời điểm lẽ ra người trẻ phải bắt đầu tích lũy.

Về sở hữu nhà ở, theo dữ liệu của Redfin , chỉ khoảng 32% người 27 tuổi có nhà riêng trong năm 2024, con số gần như đứng yên suốt 2 năm, và thấp hơn rõ rệt so với thế hệ cha mẹ họ. Giá nhà so với thu nhập đã gần gấp đôi so với thập niên 1980-1990, đẩy giấc mơ an cư ngày càng xa tầm với.

Thế hệ ưu tiên lợi nhuận lớn trong thời gian ngắn

Khi mọi con đường quen thuộc đều thu hẹp, người ta bắt đầu tìm lối rẽ khác. Trong thực tế, điều đó đồng nghĩa với việc hướng tới những nơi hiếm hoi vẫn còn khả năng “đổi đời”, dù rủi ro cao. Tiền mã hóa , thị trường dự đoán hay cá cược thể thao trở thành những đòn bẩy cuối cùng.

Theo khảo sát của The Harris Poll năm 2024, gần 2/3 Gen Z và Millennials tin rằng muốn làm giàu ngày nay phải thông qua các phương thức thay thế như tiền mã hoá hay cờ bạc.

Xu hướng này thể hiện rõ trong cá cược thể thao. Khoảng 31% người từ 18-34 tuổi có tài khoản cá cược trực tuyến; trong số đó, 32% đặt cược ít nhất 3 lần/tuần, theo khảo sát Siena College/St. Bonaventure năm 2024. Đáng chú ý, 30% nhóm tuổi này từng đặt cược hơn 500 USD chỉ trong một ngày.

Những “canh bạc” tài chính phản ánh nhu cầu tìm kiếm hy vọng hơn là ham muốn mạo hiểm.

Không phải ngẫu nhiên khi gần một nửa nhà đầu tư Gen Z sở hữu tiền mã hóa hay cá cược thể thao trực tuyến bùng nổ trong nhóm 18-34 tuổi. Những nền tảng này hấp dẫn bởi tính tức thì, bởi viễn cảnh lợi nhuận lớn trong thời gian ngắn, thứ mà con đường đầu tư truyền thống khó mang lại về mặt tâm lý.

Điều đáng nói là người trẻ không hẳn khao khát sự hỗn loạn. Khảo sát của Pew Research công bố tháng 10 cho thấy 41% trong gần 10.000 người Mỹ nhóm tuổi 18-29 xem cá cược thể thao hợp pháp là điều tiêu cực. Tuy vậy, nhiều người vẫn tham gia, không phải vì tìm cảm giác mạnh, mà để giành lại cảm giác chủ động trong một hệ thống ngày càng khiến họ mất quyền kiểm soát.

Bên cạnh đó, yếu tố cộng đồng cũng đóng vai trò lớn. Các diễn đàn Reddit hay máy chủ Discord trở thành không gian gắn kết mới, thay thế những hình thức sinh hoạt xã hội truyền thống. Dù thắng hay thua tiền, người tham gia vẫn tìm thấy sự thuộc về.

Người trẻ hiểu rõ rủi ro họ đang đối mặt. Họ không ngây thơ mà chỉ đang phản ứng với thực tế mới. Khi khả năng “thắng” theo cách truyền thống trở nên mờ nhạt, việc coi nền kinh tế như trò chơi không còn là biểu hiện của sự nông nổi, mà là dấu hiệu cho thấy luật chơi đã thay đổi.