Đừng làm khó đường đi của “hạt vàng”

31 năm xuất khẩu gạo – những hạt gạo ấy đã đưa nước ta vươn lên thành quốc gia xuất khẩu gạo hàng đầu thế giới. Tuy có những thăng trầm khác nhau, nhưng hạt gạo đã làm nên danh lợi của ngành nông nghiệp, ngoại thương nước nhà.

Tiếc thay! Trong tháng Tư này, khi hạt thóc được cả mùa lẫn giá; hạt gạo có lắm khách hàng nước ngoài đặt mua, thì lại lắm chuyện lùm xùm, quanh co, nhiễu nhương! Có những công văn trao đổi của bộ, ngành, đã lộ ra những khiếm khuyết trong liên kết, phối hợp quản lý, điều hành, thậm chí tạo kẽ hở cho sự luồn lách, trục lợi.

Đóng bao sản phẩm gạo xuất khẩu tại công ty Lương thực Sông Hậu (Sông Hậu Food), TP.Cần Thơ. Ảnh: Vũ Sinh

Lật lại mấy tuần trước, do không nắm được đầy đủ nguồn cung lúa, gạo còn tồn đọng trong dân, tại các kho dự trữ của doanh nghiệp, nhà xuất khẩu đến sản lượng lúa thu hoạch vụ xuân của Bộ NNPTNT và Bộ Công Thương, thế nên mới có chuyện tham mưu cho Chính phủ tạm dừng xuất khẩu gạo. Thông báo được ban hành, ngay lập tức nhận được phản hồi gay gắt từ doanh nghiệp một số địa phương và phản ứng thị trường về giá lúa giảm 20 – 40 đồng/kg.

“Xuất khẩu gạo có kiểm soát” – một chủ trương đúng của Chính phủ về an toàn, an ninh lương thực hợp lòng dân. Ngỡ rằng, các Bộ NNPTNT, Công Thương, Tài chính và Hiệp hội Lương thực (VFA) sẽ nỗ lực dành “điểm cộng” trong xuất khẩu gạo tháng Tư, thì mới đây lại “tóe” ra chuyện ngành Hải quan mở tờ khai xuất khẩu gạo vào từ ngày 12/4. Thế là bung ra chuyện “kẻ khóc người cười”. Và phơi bày ra những chuyện xưa – nay hiếm: Có doanh nghiệp khai xong 102 tờ khai, dành được 96.200 tấn, chiếm tới 25% hạn ngạch xuất khẩu gạo được phép trong tháng Tư; trong khi, có doanh nghiệp còn 26.000 tấn gạo bị kẹt ở cảng, phải chi trả tiền lưu bãi, bảo quản… mất hàng trăm triệu mỗi ngày. Lại có doanh nghiệp về tay trắng; có doanh nghiệp trúng thầu mua gạo dự trữ, dám cả gan bỏ hợp đồng, “nhảy” xin tờ khai xuất khẩu gạo, nhằm giật “miếng bánh” hời.

Dõi theo hoạt động xuất khẩu gạo nhiều năm, mới thấy nhiều cơ chế điều hành khác nhau. Từ xuất khẩu theo đầu mối có hạn ngạch, xuất khẩu theo đầu mối có chỉ định, rồi báo cáo về VFA… đã sinh ra mất công bằng. Xuất khẩu gạo, tuy hình thức có khác nhau, nhưng mục đích chỉ xoay quanh hai nhiệm vụ: Tiêu thụ lúa gạo cho nông dân với giá hợp lý và đảm bảo an toàn, an ninh lương thực quốc gia. Nhưng tiếc rằng, quyền định đoạt “số phận” hạt thóc, hạt gạo lại nằm trong tay một vài công ty lương thực lớn. Người trồng lúa, người làm ra hạt gạo, không có tiếng nói của chính mình, không có người đại diện cho mình được quyền tham gia định giá bán, thương thảo hợp đồng với khách hàng mua gạo; không được tham gia giám sát tài chính, phân phối lợi ích cho hài hòa của các bên tham gia.

Nhìn sâu vào những chuyện lùm xùm, quanh co của hoạt động xuất khẩu gạo tháng Tư này, nguyên nhân chính là những ràng buộc trong một số điều về cơ chế chính sách. Là trục độc quyền do một số “ông lớn” trong ngành gạo thâu tóm. Là cung cách làm việc buông trôi, qua loa… của công chức, viên chức một số ngành có trách nhiệm quản lý, điều hành, phục vụ, kiểm tra, kiểm soát… hoạt động xuất khẩu gạo.

Những câu chuyện lùm xùm, những hành vi gây “nhiễu” đã tiến đến giới hạn cuối cùng. Không thể kéo dài hơn nữa! phải sớm chấn chỉnh, thậm chí loại bỏ ngay những cá nhân, tổ chức dựa cơ mà “đục nước béo cò” hay buông trôi trách nhiệm… đang làm ảnh hưởng đến đường ra thị trường của hạt gạo – “hạt vàng” của Việt Nam.

Hoàng Trọng Thủy