Đông vui và xinh đẹp như… mường Chiềng Ngam

Mường Chiềng Ngam nay thuộc xã Châu Tiến và một phần của Châu Bính huyện Quỳ Châu. Từ hàng trăm năm về trước, người Thái đã định cư và lập mường ở đất này.

Ngoài văn hóa lúa nước đặc sắc, họ trồng dâu, nuôi tằm, dệt thổ cẩm và lưu giữ văn hóa nhà sàn, tục uống rượu cần và những nét văn hóa khác…

Một góc Chiềng Ngam nhìn từ trên cao.

Vùng đất đẹp và đông vui

Chiềng Ngam có nghĩa là một vùng đất đông vui và đẹp. Chiềng hay “chiếng” xưa kia là trung tâm của mường (nên đông vui). Ngam nghĩa là đẹp. Đất này một mặt giáp với vùng rừng núi xã Châu Thuận gọi là Mường Chai. Mặt khác giáp xã Châu Thắng và con sông Nậm Giải như một ranh giới tự nhiên giữa Chiềng Ngam và huyện Quế Phong.

Nhà sàn cổ ở Chiềng Ngam.

Người Thái trong vùng có câu hát mà du khách dễ nghe thấy khi đến nơi này: “Mường Chiềng Ngam ăn cá ba sông”. Đó là các con sông nhỏ Nậm Giải, Nậm Hạt và Nậm Quàng, các chi lưu của sông Hiếu. Ba con sông đã bồi đắp nên những bãi phù sa rộng hàng trăm héc ta. Vì thế mà Chiềng Ngam trở thành nơi trồng lúa nước nhiều nhất ở huyện Quỳ Châu.

Một con đường nhỏ của bản Hoa Tiến.

Người Thái ở Chiềng Ngam trồng lúa nước, và hàng trăm năm nay vẫn duy trì những cọn nước tưới cho ruộng đồng. Các làng bản không có tập quán du canh, du cư. Họ tập trung phát triển được một vùng văn hóa đặc sắc với nếp sống bản địa dưới những nếp nhà sàn. Các lễ hội như Hang Bua diễn ra vào đầu năm tháng giêng âm lịch, lễ Pủ Xừa vào tháng 9 âm lịch vẫn được duy trì đều đặn.

Vào ngày hội, người dân tập trung tại cây cổ thụ gọi là “pủ xừa” của mỗi bản để cúng thần linh, những người cai quản vùng đất để cầu bình an, mùa màng tươi tốt. Các làn điệu dân ca vẫn được duy trì trong ngày hội, ngày lễ, cưới xin… Trang phục truyền thống và tục uống rượu cần còn khá phổ biến.

Ở Bản Hoa Tiến, xã Châu Tiến thuộc mường Chiềng Ngam xưa từng có dòng họ Sầm nhiều đời giữ chức Tri phủ Phủ Quỳ Châu. Chức danh được gọi là thổ tri phủ này bắt đầu từ thế kỷ 19 và được triều đình cho phép truyền vị trong dòng họ. Chữ viết của người Thái từng được dùng một cách khá phổ biến dưới thời phong kiến và Pháp thuộc.

Sự sống dậy của những nét văn hóa cổ xưa

Những người phụ nữ trên cánh đồng lúa nước xã Châu Tiến.

Lễ cúng Pủ Xừa của người Thái ở bản Bua, xã Châu Tiến – Ảnh Hữu Vi.

Lưu giữ những trang phục Thái cổ.

Người già, nghệ nhân truyền dạy chữ Thái cho thế hệ sau.

Từ thập niên thứ 2 của thế kỷ 21, nơi này bắt đầu phát triển du lịch trong chủ trương phát triển du lịch cộng đồng của toàn tỉnh Nghệ An. Các nét văn hóa của người Chiềng Ngam trở thành thế mạnh du lịch. Nghề dệt thổ cẩm, trồng dâu nuôi tằm được khôi phục. Chữ Lai Tay, một trong những hệ chữ viết từng được sử dụng trước đây được khôi phục và truyền dạy. Các làn điệu dân ca, nhạc cụ của người Thái cũng được chế tác, truyền dạy bởi các nghệ nhân.

Ở bản Hoa Tiến nghề dệt thổ cẩm đang được khôi phục và lưu giữ.

Những nét văn hóa này hiện nay được tích hợp trong các tiết mục văn nghệ phục vụ du khách.

Thực khách thưởng thức ẩm thực của người Thái khi về Bản Hoa Tiến.

Cọn nước kiểu xưa trong văn hóa lúa nước hàng trăm năm của người Chiềng Ngam giờ là một trong những điểm check in yêu thích của du khách.

Ngày nay, đến với mường Chiêng Ngam, du khách thấy được một diện mạo đổi mới bên cạnh những nét văn hóa cổ xưa. Tiếng khèn, tiếng sáo, hội cồng chiêng vẫn vang lên dưới mái nhà sàn. Một Chiềng Ngam cổ xưa, một chiềng Ngam đổi mới và phát triển đang là bức tranh sống động mà người phương xa rất dễ nhận thấy khi về đất này.