Điều 99 Hiến chương Liên hợp quốc có thể mang lại hòa bình cho Dải Gaza?
Điều 99 Hiến chương Liên hợp quốc là quy tắc hiếm khi được sử dụng, cho phép Tổng thư ký Liên hợp quốc đưa ra lời kêu gọi hòa bình lên Hội đồng Bảo an.
Tổng thư ký Liên hợp quốc Antonio Guterres. Ảnh: AFP/TTXVN
Theo kênh Al Jazeera, ngày 6/12, Tổng thư ký Liên hợp quốc Antonio Guterres đã viện dẫn Điều 99 nói trên trong một động thái hiếm hoi nhằm chính thức cảnh báo Hội đồng Bảo an về mối đ.e dọ.a toàn cầu từ cuộc chiến của Israel ở Gaza.
Ông Guterres đã kêu gọi ngừng bắ.n vì lý do nhân đạo ngay lập tức từ ngày 18/10. Tuy nhiên, Hội đồng Bảo an vẫn chưa thông qua nghị quyết kêu gọi ngừng bắ.n, trong bối cảnh có sự khác biệt giữa các thành viên thường trực. Mỹ đã phủ quyết một nghị quyết, còn Nga đã chặn một nghị quyết khác.
Vậy Điều 99 là gì và điều này có sức mạnh thực sự nào để ngăn chặn cuộc chiến này không?
Điều 99 Hiến chương Liên hợp quốc
Đó là một quyền lực đặc biệt và là công cụ chính trị độc lập duy nhất được trao cho tổng thư ký theo Hiến chương Liên hợp quốc. Điều 99 cho phép ông tự mình triệu tập một cuộc họp của Hội đồng Bảo an để đưa ra cảnh báo về các mối đ.e dọ.a mới đối với hòa bình và an ninh quốc tế cũng như các vấn đề chưa có trong chương trình nghị sự của hội đồng này.
Tại Điều 99, Hiến chương Liên hợp quốc nêu rõ: “Tổng thư ký có thể khiến Hội đồng Bảo an chú ý đến vấn đề mà theo quan điểm của ông có thể đ.e dọ.a việc duy trì hòa bình và an ninh quốc tế”.
Bây giờ, ông Guterres sẽ có quyền phát biểu tại Hội đồng Bảo an mà không cần phải được một quốc gia thành viên mời phát biểu như thường lệ.
Lý do ông Guterres viện dẫn Điều 99
Trong một lá thư gửi Hội đồng Bảo an công bố ngày 6/12, ông Guterres cho biết việc Hội đồng Bảo an tiếp tục thiếu hành động và tình hình ngày càng xấu đi ở Gaza đã buộc ông phải viện dẫn Điều 99 lần đầu tiên kể từ khi ông đảm nhận chức vụ cao nhất tại Liên hợp quốc vào năm 2017.
Ít nhất 16.248 người Palestine ở Gaza đã thiệ.t mạn.g và trên 7.600 người mất tích.
Video đang HOT
Ông cảnh báo trật tự công cộng ở Gaza có thể sớm bị phá vỡ trong bối cảnh hệ thống nhân đạo sụp đổ hoàn toàn, không có biện pháp bảo vệ cho dân thường và không nơi nào an toàn ở Gaza.
Điều 99 có thể chấm dứt xung đột Gaza?
Cảnh đổ nát sau vụ oanh tạc của Israel xuống thành phố Khan Younis, phía Nam Dải Gaza, ngày 1/12/2023. Ảnh: THX/TTXVN
Được coi là cơ quan quyền lực nhất của Liên hợp quốc, Hội đồng Bảo an gồm 15 thành viên có nhiệm vụ duy trì hòa bình và an ninh quốc tế. Nếu họ chọn hành động theo lời khuyên của Tổng thư ký Guterres và thông qua nghị quyết ngừng bắ.n, thì Điều 99 có thể chấm dứt xung đột ở Gaza. Hội đồng Bảo an sẽ có thêm quyền hạn để đảm bảo giải pháp được thực thi, gồm cả quyền áp đặt các biện pháp trừng phạt hoặc cho phép triển khai lực lượng quốc tế.
Dù vậy, Điều 99 không trao cho ông Guterres quyền hạn nào để buộc Hội đồng Bảo an thông qua một nghị quyết.
Ông Anthony Arend, Giáo sư tại Đại học Georgetown, nhận định với kênh Al Jazeera: “Tổng thư ký có thể buộc Hội đồng Bảo an phải tổ chức thảo luận. Ông có thể kéo các bên lại với nhau và khuyến khích họ đạt được một số thỏa hiệp. Nhưng do quyền phủ quyết tại Hội đồng Bảo an, cách duy nhất để Hội đồng Bảo an có thể thông qua một giải pháp thực chất về vấn đề này là cả 5 thành viên thường trực không phủ quyết”.
Trung Quốc, Nga, Mỹ, Anh và Pháp nắm giữ quyền phủ quyết này. Mỹ đã sử dụng quyền phủ quyết vào ngày 18/10. 12 thành viên khác đã bỏ phiếu ủng hộ, trong khi Nga và Anh bỏ phiếu trắng.
Những lần Điều 99 được viện dẫn trước đây
Trước đây, chỉ có 4 lần Điều 99 được sử dụng: ở Congo (1960), Đông Pakistan (1971), Iran (1979) và Liban (1989).
Tháng 7/1960 ở Congo: Sau khi chính phủ Congo yêu cầu Liên hợp quốc hỗ trợ quân sự để bảo vệ nước này trước lực lượng Bỉ, Tổng thư ký khi đó Dag Hammarskjold đã yêu cầu Hội đồng Bảo an họp khẩn cấp vì theo quan điểm của ông, vấn đề này có thể đ.e dọ.a hòa bình và an ninh quốc tế.
Tháng 12/1971 ở Đông Pakistan: Ngày 6/12, người phát ngôn Liên hợp quốc Stephane Dujarric đề cập đến thời điểm Tổng thư ký lúc đó là U Thant viện dẫn Điều 99. Ông U Thant yêu cầu Hội đồng Bảo an can thiệp vào cuộc chiến ở khu vực lúc đó được gọi là Đông Pakistan và hiện nay là Bangladesh.
Tháng 12/1979 tại Iran: Tổng thư ký khi đó là nhà ngoại giao người Áo Kurt Waldheim đã sử dụng Điều 99 vào ngày 4/12/1979, khi 52 người Mỹ bị các tay sún.g Iran bắt làm con tin tại Đại sứ quán Mỹ ở Tehran sau Cách mạng Hồi giáo ở Iran.
Tháng 8/1989 tại Liban: Tổng thư ký khi đó là ông Javier Perez de Cuellar đã sử dụng Điều 99 để kêu gọi ngừng bắ.n trong cuộc nội chiến đang leo thang ở Liban.
Ban đầu, Điều 99 có mục đích của một công cụ phòng ngừa, hơi giống một hệ thống cảnh báo. Điều này thường được sử dụng để ngăn chặn xung đột leo thang, nhưng như trong cuộc chiến ở Gaza hiện nay, điều khoản này cũng đã được sử dụng sau khi xung đột đã leo thang.
Ông Daniel Forti, nhà nghiên cứu tại Tổ chức Khủng hoảng Quốc tế, nhận định: “Thực tế là công cụ này đã không được sử dụng kể từ năm 1989 cho thấy công cụ này mang tính ngoại giao và tượng trưng ở New York”.
Hiệu quả của Điều 99 trước đây
Việc sử dụng Điều 99 trước đây đã mang lại những kết quả khác nhau, mặc dù chưa bao giờ thực sự mang lại hòa bình.
Theo ông Forti, đó là vì sự can thiệp của tổng thư ký không thay đổi căn bản tính toán chính trị của các thành viên quyền lực nhất của Hội đồng Bảo an.
Ví dụ, vào năm 1960, sau khi viện dẫn điều khoản này, Hội đồng Bảo an đã thông qua Nghị quyết 143, kêu gọi Bỉ bắt đầu rút quân. Hội đồng Bảo an cũng cử lực lượng gìn giữ hòa bình của Liên hợp quốc tới để tạo điều kiện thuận lợi cho quá trình rút quân.
Nhưng với trường hợp Congo, chiến tranh vẫn tiếp diễn, Thủ tướng Patrice Lumumba bị á.m sá.t, và cuộc khủng hoảng của đất nước này ngày càng trầm trọng trong những năm sau đó.
Hội đồng Bảo an cũng ra lời kêu gọi thả con tin người Mỹ vào năm 1979 và Tổng thư ký Waldheim được ủy quyền thực hiện mọi biện pháp thích hợp. Nhưng các con tin đã bị giam giữ trong 444 ngày, trong đó có hai người thiệ.t mạn.g. Số còn lại chỉ được thả sau khi Hiệp định Algiers được ký kết vào năm 1981.
Hội đồng Bảo an cũng kêu gọi tất cả các bên ở Liban nỗ lực hướng tới lệnh ngừng bắ.n vào năm 1989, sau khi Điều 99 được sử dụng khi đó, nhưng cuộc xung đột vẫn tiếp tục.
Trong trường hợp xung đột hiện nay ở Gaza, Mỹ cho đến nay vẫn kiên quyết phản đối nghị quyết ngừng bắ.n tại Hội đồng Bảo an và có rất ít bằng chứng cho thấy quan điểm của Mỹ đã thay đổi.
Phản ứng của Israel
Đại sứ Israel tại Liên hợp quốc Gilad Erdan không hoan nghênh động thái này của Tổng thư ký Guterres. Trong một bài đăng trên mạng xã hội X, ông Erdan mô tả bức thư là bằng chứng nữa cho thấy thành kiến của ông Guterres đối với Israel. Ông Erdan nói: “Lời kêu gọi ngừng bắ.n của Tổng thư ký thực chất là lời kêu gọi duy trì chế độ khủn.g b.ố của Hamas ở Gaza”.
Đại sứ Israel phản ứng về nghị quyết của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc
Ông Gilad Erdan, Đại sứ Israel tại Liên hợp quốc, đã phát biểu trước Liên hợp quốc rằng nghị quyết vừa được thông qua là xa rời thực tế.
Nghị quyết này kêu gọi tạm dừng giao tranh ở Dải Gaza vì lý do nhân đạo và tạo ra nhiều hành lang viện trợ nhân đạo hơn.
Toàn cảnh phiên bỏ phiếu phê chuẩn nghị quyết kêu gọi ngừng bắ.n nhân đạo tại Dải Gaza của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc ở New York, Mỹ ngày 15/11. Ảnh: THX/TTXVN
Theo tờ The Guardian ngày 16/11, trong bài phát biểu trước Hội đồng Bảo an, ông Erdan nói: "Đáng tiếc là Hội đồng Bảo an vừa thông qua một nghị quyết xa rời thực tế. Hội đồng Bảo an vẫn chưa lên án vụ thả.m sá.t ngày 7/10 của Hamas. Nghị quyết chỉ tập trung vào tình hình nhân đạo ở Gaza và không đề cập đến những gì đã dẫn đến thời điểm này. Israel không cần một nghị quyết để nhắc nhở chúng tôi tuân thủ luật pháp quốc tế. Israel luôn tuân thủ luật pháp quốc tế. Đưa con tin về nhà là ưu tiên hàng đầu của Israel. Israel sẽ tiếp tục làm bất cứ điều gì cần thiết để đạt được mục tiêu này".
Trước đó, Hội đồng Bảo an đã thông qua nghị quyết kêu gọi ngừng bắ.n ngay lập tức vì mục đích nhân đạo tại Dải Gaza. Cụ thể, nghị quyết số 2712 kêu gọi ngừng bắ.n và thiết lập hành lang nhân đạo khẩn cấp và mở rộng trên khắp Dải Gaza trong số ngày đủ để tạo điều kiện cho việc tiếp cận nhân đạo đầy đủ, nhanh chóng, an toàn và không bị cản trở. Nghị quyết nhấn mạnh cần tạo điều kiện thuận lợi cho việc cung cấp liên tục, đầy đủ và không bị gián đoạn các loại hàng hóa và dịch vụ thiết yếu trên khắp Gaza, bao gồm nước, điện, nhiên liệu, thực phẩm và vật tư y tế cũng như sửa chữa khẩn cấp các cơ sở hạ tầng thiết yếu.
Theo nghị quyết trên, việc ngừng bắ.n cũng là để tạo điều kiện cho các nỗ lực cứu hộ và phục hồi khẩn cấp, trong đó có cả việc tìm kiếm tr.ẻ e.m mất tích trong các tòa nhà bị hư hỏng hay bị phá hủy cũng như việc sơ tán y tế đối với tr.ẻ e.m bị bệnh hoặc bị thương và những người chăm sóc trẻ.
Nghị quyết trên do Malta soạn thảo đã giành được sự ủng hộ của 12 trong số 15 thành viên Hội đồng Bảo an. Anh, Nga và Mỹ đã bỏ phiếu trắng. Nghị quyết cũng yêu cầu tất cả các bên tuân thủ nghĩa vụ của mình theo luật pháp quốc tế, bao gồm cả luật nhân đạo quốc tế, đặc biệt là liên quan đến việc bảo vệ dân thường, nhất là tr.ẻ e.m.
Ngoài ra, nghị quyết kêu gọi trả tự do vô điều kiện cho các con tin đang bị giam giữ ở Gaza. Tuy nhiên, đây là nghị quyết kêu gọi ngừng bắ.n tạm thời vì mục đích nhân đạo và văn kiện không đề cập tới một lệnh đình chiến hay ngừng bắ.n lâu dài.
Trong khi đó, Hamas đã nhất trí một thỏa thuận khung với Israel về việc sẽ trao trả 50 con tin để đổi lấy một lệnh ngừng bắ.n tại Dải Gaza trong 3 ngày.
Theo báo Jerusalem Post, do phía Israel vẫn chưa nhất trí với thỏa thuận nên Qatar đang tiếp tục các nỗ lực trung gian đàm phán với sự phối hợp của Mỹ. Theo nội dung thỏa thuận, bên cạnh ngừng bắ.n, phía Israel cũng sẽ phóng thích một số tù nhân là phụ nữ và tr.ẻ e.m người Palestine đang bị giam giữ tại nước này đồng thời cho phép thêm hàng nhân đạo được chuyển vào Dải Gaza.
Đây sẽ là thỏa thuận trao trả con tin số lượng lớn nhất kể từ khi xung đột bùng phát. Quy mô các cuộc đàm phán do Qatar chủ trì đã thay đổi đáng kể trong những tuần gần đây. Dù vậy, trước đây chưa từng có việc thảo luận để trao trả 50 con tin là dân thường để đổi lấy 3 ngày ngừng bắ.n và việc Hamas chấp thuận các ý chính của thỏa thuận.
Trước đó, đề xuất đàm phán là Hamas trao trả tối đa 15 con tin để đổi lấy lệnh ngừng bắ.n tối đa 3 ngày. Trong thỏa thuận mới, có điều khoản yêu cầu Hamas gửi danh sách đầy đủ những con tin là dân thường đang bị giam giữ ở Dải Gaza. Hiện các bên không có kế hoạch thảo luận về việc trao trả toàn bộ con tin.
Tổng Thư ký A. Guterres cảnh báo về tình hình tài chính của Liên hợp quốc Ngày 10/10, Tổng Thư ký Liên hợp quốc (LHQ) Antonio Guterres cảnh báo về tình hình tài chính của LHQ năm nay do nguồn thu ít hơn và điều này có thể ảnh hưởng tới việc triển khai chương trình hoạt động của tổ chức trong năm 2024. Tổng Thư ký LHQ Antonio Guterres phát biểu tại phiên khai mạc Hội nghị thượng...