Dịch corona và những ‘chuyên gia’ gieo rắc virus sợ hãi
Mỗi lần dịch bệnh truyền nhiễm bộc phát là cơ hội cho vài người hay vài nhóm người sản xuất ra những thông tin gây sợ hãi trong công chúng và cùng lúc phê phán nhà chức trách.
Nguyễn Văn Tuấn – Giáo sư dịch tễ học
Tiến sĩ Nguyễn Văn Tuấn là giáo sư dịch tễ học thuộc Đại học Notre Dame, Australia. Ông là người gốc Á châu duy nhất được bầu vào Viện hàn lâm Y học Australia và cũng là người gốc Việt đầu tiên trở thành viện sĩ Viện Hàn lâm Y học Australia. Đây là bài viết riêng của ông cho Zing.vn.
Thực phẩm đang bày bán trong các siêu thị ở Australia nhiễm virus corona (2019-nCoV). Bill Gates và các tập đoàn dược tạo ra siêu vi khuẩn để bán thuốc. Mạng xã hội tiếng Việt lan truyền thông tin đã tìm ra liệu pháp điều trị bệnh nhân nhiễm 2019-nCoV.
Tất cả những thông tin như thế đều là ngụy tạo, bị bác bỏ thẳng thừng. Tình trạng gây nhiễu thông tin này không chỉ gây hoang mang mà còn gieo nỗi sợ hãi cho xã hội, tạo kích động trong cộng đồng.
Mỗi lần dịch bệnh truyền nhiễm bộc phát là cơ hội cho vài người hay vài nhóm người sản xuất ra những thông tin gây sợ hãi trong công chúng và cùng lúc phê phán nhà chức trách.
Tại sao cứ mỗi lần có dịch bệnh thì lại xuất hiện tình trạng nhiễu thông tin?
Tôi nghĩ đến những nguyên nhân liên quan đến sự tò mò của công chúng trước sự kém minh bạch của nhà chức trách, và sự xuất hiện của truyền thông xã hội trong khoa học hiện đại.
MẢNH ĐẤT MÀU MỠ CHO TIN GIẢ
Dịch cúm Vũ Hán liên quan đến 2019-nCoV là một siêu vi khuẩn rất mới (có người cho là “lạ”). Vì là siêu vi khuẩn mới, có lẽ được biến hóa hay đột biến từ coronavirus trong hai trận dịch trước đây (SARS và MERS), nên giới khoa học chưa biết rõ về chúng.
Chưa ai biết rõ cơ chế gây bệnh, phương cách lây nhiễm, hay cấu trúc sinh học cũng như sự đa dạng của siêu vi khuẩn ra sao. Cho đến nay, giới khoa học cũng chưa có một thuốc đặc trị cho bệnh nhân nhiễm 2019-nCoV. Có nhiều nhóm nghiên cứu vaccine, nhưng nếu thành công thì phải chờ đến 12 tháng mới triển khai đại trà.
Tất cả những sự thật đó nói lên một tình trạng bất định trong khoa học trước trận dịch mới. Môi trường kiến thức khoa học bất định là một mảnh đất màu mỡ cho các tin đồn và tin giả. Công chúng muốn tìm câu trả lời cho câu hỏi căn bản: Tại sao dịch Vũ Hán xảy ra?
Có rất nhiều câu trả lời phi khoa học và phi chứng cứ.
Môi trường kiến thức khoa học bất định là một mảnh đất màu mỡ cho các tin đồn và tin giả.
Một trong số đó là tại thành phố Vũ Hán có phòng thí nghiệm chuyên nghiên cứu về vũ khí sinh học, và nơi này để siêu khuẩn 2019-nCoV “xổng chuồng”. Tuy nhiên, thuyết âm mưu này đã bị giới khoa học Mỹ bác bỏ ngay từ lúc báo chí phương Tây nêu lên.
So với trận dịch SARS 17 năm trước, các nhà chức trách Trung Quốc đã minh bạch hơn; nhưng trong thực tế thì vẫn minh bạch chưa đủ. Bây giờ chúng ta biết rằng dịch Vũ Hán đã xảy ra trước tháng 12; nhưng do cơ chế cứng nhắc trong việc kiểm soát thông tin, các báo cáo của giới chức Vũ Hán quá chậm.
Sự thật này là chất xúc tác quan cho cộng đồng mạng mất lòng tin, và họ tìm đến các mạng xã hội như là một nguồn tin thay thế.
Trên mạng xã hội, bất cứ ai cũng có thể trở thành một “chuyên gia” về dịch bệnh. Họ có khi chỉ trích lại thông tin từ báo chí và thêm vào đó những ý kiến cá nhân, suy đoán cảm tính.
Video đang HOT
Có những người thích “câu view” chịu khó sản xuất ra những clip về dịch bệnh bằng cách cắt dán từ nhiều nguồn phi khoa học, và họ trở nên nổi tiếng, thậm chí có thêm thu nhập từ YouTube.
Những người có ảnh hưởng trên không gian mạng càng có cơ hội để truyền bá những thông tin phi chính thống, phi khoa học. Mới tuần rồi, Facebook, Twitter và Google tuyên bố rằng họ sẽ kiểm tra thông tin về dịch bệnh lan truyền trên các trang do mình kiểm soát. Nhưng có lẽ các nền tảng này đã quá chậm.
Mạng xã hội đã làm thay đổi cách truyền tải thông tin khoa học, vốn trước đây là đặc lợi của giới khoa học và lưu truyền chủ yếu trên các tập san chuyên ngành. Những thông tin như thế đòi hỏi phải có chuyên gia bình duyệt trước khi công bố, và vì thế rất chậm.
Có những người thích “câu view” chịu khó sản xuất ra những clip về dịch bệnh bằng cách cắt dán từ nhiều nguồn phi khoa học, và họ trở nên nổi tiếng, thậm chí có thêm thu nhập từ YouTube.
Còn ngày nay, với sự xuất hiện mạng truyền thông xã hội, thông tin khoa học được lan truyền gần như lập tức và trực tuyến, ai cũng có thể truy tìm, và chẳng ai kiểm soát phẩm chất của thông tin. Tình trạng phi bình duyệt dẫn đến lẫn lộn giữa thật và giả, gây hoang mang trong công chúng.
Một tác nhân khác của tình trạng nhiễu loạn thông tin là báo chí phương Tây. Đa số báo chí phương Tây cũng chạy theo những tin tức giật gân với những từ ngữ vừa cảm tính vừa gây kích động ở cấp độ cá nhân.
Những tin tức kiểu như “dịch bệnh lần này có thể nguy hiểm hơn mấy lần trước”, nhưng đa số công chúng không đọc chữ “có thể” mà chỉ đọc chữ “nguy hiểm”.
Đó là chưa kể những tựa đề rất cảm tính và sai lệch (misleading) so với nội dung bài báo. Việc chỉ trích dẫn hay dịch lại từ các báo phương Tây mà thiếu sàng lọc, thiếu khả năng khoa học cũng sẽ vô tình giúp lan truyền những thông tin phi khoa học.
MINH BẠCH THÔNG TIN – GIẢI PHÁP SỐNG CÒN
Hệ quả là chúng ta chứng kiến một nghịch lý: Càng có nhiều thông tin, con người cùng lúc càng đối diện nhiều thông tin nhiễu. Do đó, chúng ta không chỉ cần phải tỉnh táo để phân biệt tin giả và tin thật, mà còn biết cách lượng giá thông tin.
Dưới đây là vài cách để lượng giá thông tin và tránh bị kích động:
- Kiểm tra nguồn thông tin. Thông tin trên mạng rất nhiều, nhưng chỉ có một số nguồn là đáng tin cậy, như Trung tâm Kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh Mỹ (CDC), Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), các viện nghiên cứu, các trung tâm y khoa nổi tiếng, các tập san khoa học chính thống. Một cách tìm hiểu dễ dàng là đọc phần “About Us” (giới thiệu về website, cơ quan chủ quản, và sứ mệnh).
- Kiểm tra nội dung thông tin, kiểm tra chéo với các trang web khác. Nhiều thông tin không có nguồn gốc đáng tin cậy, mà chỉ là đồn nhảm. Chẳng hạn như thông tin cho rằng Singapore không cho hàng trăm khách từ Vũ Hán nhập cảnh, nhưng nguồn tin chính thức từ chính phủ Singapore khẳng định đó là tin giả tạo.
Rất nhiều bản tin trên báo có những tựa đề rất nghiêm trọng hay làm cho người ta nghĩ đến virus corona đang giết chết bao nhiêu người, nhưng nội dung thì không có bất kỳ chứng cứ nào.
- Kiểm tra văn phong và ngôn ngữ. Các thông tin thất thiệt thường mang tính giật gân, kích động, cảm tính (như “địa ngục”). Ngôn ngữ của họ thường giả bộ khoa học, nhưng không có dữ liệu (và thay vào đó là trích dẫn từ những chuyên gia không rõ nguồn và cũng chẳng rõ văn cảnh). Ngoài ra, bản tin gốc tiếng Anh nhiều khi sai về chính tả và ngữ pháp.
- Đọc nội dung chứ không chỉ đọc tựa đề. Rất nhiều bản tin trên báo có những tựa đề rất nghiêm trọng hay làm cho người ta nghĩ đến virus corona đang giết chết bao nhiêu người, nhưng nội dung thì không có bất kỳ chứng cứ nào.
- Kiểm tra hình ảnh. Rất nhiều bản tin kèm theo những hình ảnh ghê rợn (như ăn súp dơi) nhưng thật ra nội dung chẳng dính dáng gì đến virus đang được quan tâm. Rất có thể siêu vi khuẩn mới xuất phát từ dơi, nhưng hình ảnh ai đó ăn súp dơi không thể giải thích được tại sao dịch bệnh xảy ra. Rất nhiều hình trên mạng xã hội không hề có chú thích nhưng làm cho người xem có cảm tưởng như là liên quan đến thông tin.
Sự lan truyền thông tin nhiễu trong trận dịch Vũ Hán lần này rất giống với tình trạng nhiễu thông tin trong trận dịch Ebola năm 2014. Kinh nghiệm của WHO cho thấy chỉ có sự minh bạch thông tin, cung cấp thông tin kịp thời và chính xác mới hoá giải được vấn nạn trên.
Những cơn dịch cúm đến rồi đi trong 40 năm qua. Dịch Ebola năm 1976 ảnh hưởng đến 33.000 người và tỉ lệ tử vong là 40%. Năm 1998, dịch Nipah làm cho 500 người bị nhiễm, nhưng tỉ lệ tử vong lên đến 78%. Năm 2003, dịch SARS làm nhiễm 8.000 người, và 10-16% tử vong. Năm 2012 dịch MERS gây nhiễm cho khoảng 2.500 người, nhưng tỉ lệ tử vong khá cao (34%).
Năm nay cũng siêu vi khuẩn corona (cùng “dòng họ” với virus gây ra dịch SARS và MERS) gây tác động cho hơn 20.000 người (tính đến ngày 4/2/2020), và số liệu chưa đầy đủ cho thấy tỉ lệ tử vong từ 1,5 đến 3%.
Càng có nhiều thông tin, con người cùng lúc càng đối diện nhiều thông tin nhiễu.
Khả năng phòng chống dịch trên thế giới có nhiều tiến bộ, và chúng ta có lý do để kỳ vọng rằng dịch Vũ Hán rồi sẽ là quá khứ. Trước đây, dịch SARS hoành hành khoảng 12 tháng. Trong tình huống xấu nhất, các nhà khoa học dự báo rằng dịch Vũ Hán cũng sẽ còn với chúng ta 12 tháng và có thể ảnh hưởng đến hơn 100.000 người.
Một tình huống khác là virus mới sẽ hoà nhập vào các dòng virus gây cúm mùa và tồn tại với chúng ta. Việt Nam đã có nhiều kinh nghiệm kiểm soát dịch bệnh trong quá khứ, và chúng ta có lý do để tin rằng dịch Vũ Hán sẽ có tác động tối thiểu ở Việt Nam.
Theo Zing
Hai mẹ con tuyệt vọng tìm đường thoát khỏi "ổ dịch" Vũ Hán: Trải qua chuỗi thử thách, chỉ còn cách cửa ra máy bay vài bước nhưng vẫn không thể rời đi
Thành phố Vũ Hán bị phong tỏa và cách ly khiến mọi nỗ lực rời khỏi nơi đây đều trở nên khó khăn.
Priscilla Dickey, 35 tuổi và con gái 8 tuổi Hermione đang sinh sống tại Vũ Hán thì dịch Corona bùng phát khiến cho chính quyền địa phương tuyên bố phong tỏa và ngăn chặn giao thông ra và vào khu vực này. Việc làm này nhằm ngăn chặn sự lây lan của virus corona ra khỏi Vũ Hán.
Số người tử vong hoặc nhiễm bệnh ngày càng tăng lên, trong khi đó Hermione có dấu hiệu sốt cao. Cô Dickey và chồng James Dickey, 43 tuổi hiện đang sống tại một thành phố gần Vũ Hán đã phải vất vả ngược xuôi để tìm phòng khám có thể xét nghiệm virus nCoV cho con gái.
Sau khi kiểm tra, Hermione được chẩn đoán không bị viêm phổi. Cuối tuần đó, cô bé đã khỏe mạnh trở lại và Dickey cùng chồng đã quyết định đưa con gái rời khỏi Vũ Hán.
Sau khi nghe tờ Wall Street Journal đưa tin rằng chính phủ Hoa Kỳ sẽ sắp xếp một chuyến bay sơ tán cho khoảng 1000 người Mỹ đang sống trong và xung quanh Vũ Hán, Dickey đã nhìn thấy cơ hội của mình.
Tuy nhiên, có được một ghế ngồi trên chuyến bay đó không phải là một điều dễ dàng. Cô Dickey đã rất bối rối và tức giận sau khi nghe được một đoạn ghi âm của Đại sứ quán Hoa Kỳ tại Bắc Kinh rằng: "Hãy lưu ý rằng các thông báo về một chuyến bay sơ tán cho công dân Hoa Kỳ rời đi vào ngày mai là không chính xác. Đại sứ quán đang tìm thêm các lựa chọn khả thi để hỗ trợ công dân Hoa Kỳ."
Dù vậy, cặp đôi vẫn quyết định đăng kí thông tin cá nhân của mình với Bộ Ngoại giao. May mắn thay, Đại sứ quán đã hồi đáp họ và gửi cho họ một email rằng cô Dickey cùng con gái Hermione đã được chọn để lên chuyến bay trở về nước.
Chuyến bay ban đầu dự kiến cất cánh vào Chủ Nhật 26/1, nhưng sau đó đã được dời lại vào sáng thứ Ba 28/1 và rồi lại một lần nữa rời đến đêm cùng ngày.
Cô Dickey đã chuẩn bị hành lý để bay đến Califonia và sau đó tới Ohio để đoàn tụ cùng gia đình. Đây cũng là chuyến trở về quê hương đầu tiên của con gái sau 5 năm. Tuy nhiên, hộ chiếu của Hermione lại để ở căn hộ của cha mình tại Changsha, cách Vũ Hán hơn 480km, vì vậy, họ đành dùng một bản sao để thay thế.
James và Priscilla đã được tuyển dụng làm giáo viên tại Trung Quốc sau khi rời bang Tennessee, Mỹ vào hơn 10 năm trước. Ban đầu họ sinh sống tại Thập Yển, một thành phố thuộc Hồ Bắc, cách Vũ Hán hơn 400km.
Sau khi Priscilla mang thai Hermione, cặp đôi quyết định ở lại Shiyan. Việc sinh nở diễn ra tốt đẹp và chi phí cũng không quá đắt đỏ. Hermione được báo cáo là em bé nước ngoài đầu tiên chào đời ở thành phố có khoảng 3 triệu dân này.
Hai vợ chồng Dickey sau đó chuyển đến Vũ Hán và chia tay vào năm 2017. Anh Dickey đi dạy tại một trường mẫu giáo ở Changsha và sống cùng con gái, trong khi đó cô Dickey sống trong ký túc xá tại Đại học Khoa học và Công nghệ Hồ Bắc tại Vũ Hán để tiếp tục theo đuổi bằng cử nhân. Hermione sẽ dành những ngày cuối tuần ở bên mẹ sau khi di chuyển trên một chuyến tàu cao tốc kéo dài 90 phút.
Ở thành phố như Vũ Hán và Changsha có rất ít trẻ em nước ngoài, vì thế Hermione thu hút sự chú ý vì đôi mắt xanh, mái tóc vàng. Ngay từ bé, Hermione đã vô cùng nổi tiếng.
Hermione đón sinh nhật tại Changsa nhưng vào cuối tuần đó sau khi đến thăm mẹ tại Vũ Hán, cô bé đã bị mắc kẹt lại tại đây vì lệnh phong tỏa. Chuyến bay sơ tán của chính phủ Hoa Kỳ là hy vọng duy nhất để thoát khỏi thành phố này.
Mặc dù cô Dickey và Hermione đã được chọn để lên chuyến bay sơ tán nhưng việc di chuyển đến sân bay lại là một thách thức lớn khi thành phố Vũ Hán đã bị phong tỏa và cách ly, trong khi giao thông công cộng bắt buộc ngừng hoạt động.
Cô Dickey đã cố gắng cầu cứu cảnh sát bằng cách yêu cầu họ đưa mình tới đường cao tốc để đến sân bay. Cô nói: "Tôi đã rất căng thẳng. Họ nghĩ tôi bị điên."
May mắn rằng họ đã gặp được Jacob Wilson, một người Mỹ quyết định ở lại Vũ Hán. Anh này đề nghị lái xe đưa họ ra sân bay. Hai mẹ con đeo khẩu trang và ngồi ở hàng ghế sau cùng với một người quay phim cho chương trình Today của đài NBC, họ đi qua những con đường vắng vẻ và lạnh lẽo.
Ra khỏi thành phố Vũ Hán, họ chỉ gặp một chốt kiểm tra của cảnh sát địa phương còn các khu vực khác trên đường cao tốc đều không có bóng người. Cô Dickey nói: "Mặc dù vậy, tôi vẫn cảm thấy rất lạc quan. Cảm giác lúc đó khá kì lạ."
Hai mẹ con đến sớm hơn 4 giờ đồng hồ so với giờ dự kiến của chuyến bay. Họ ngồi chờ cùng với các nhà ngoại giao và các công dân Hoa Kỳ khác trong sân bay quốc tế vắng vẻ.
Ngoài các thủ tục xuất nhập cảnh và kiểm tra an ninh thông thường, các hành khách tại sân bay còn phải làm thủ tục kiểm tra sức khỏe. Cô Dickey cảm thấy khá thoải mái tại trạm kiểm tra y tế trong khi Hermione cũng đã khỏe mạnh lại sau cơn sốt trước đó.
Khoảng nửa đêm, khi hai mẹ con đến gần khu vực xuất nhập cảnh của sân bay thì bỗng bị nhân viên xuất nhập cảnh giữ lại và từ chối cho qua vì họ không chấp nhận bản sao hộ chiếu của Hermione. Các nhà ngoại giao Hoa Kỳ đi cùng chuyến bay với Dickey đã cố gắng đàm phán với nhân viên xuất nhập cảnh và giải thích lý do vì sao Hermione không có hộ chiếu bản gốc.
Các nhân viên sân bay gọi điện về Bắc Kinh để xin chỉ thị. Họ yêu cầu cô Dickey và Hermione ngồi đợi. Một nhân viên mặt đất đã đến và hỏi thăm vì trông cô có vẻ buồn bã.
Khoảng 2 giờ sáng, các nhân viên xuất nhập cảnh Trung Quốc thông báo rằng giấy tờ của Hermione không hợp lệ và không được phép lên máy bay.
Cô Dickey nói rằng: "Tôi biết hy vọng của mình đã bị dập tắt khi hai thành viên của lãnh sự quán đến và nhìn chúng tôi. Nó giống như hai bác sĩ sắp sửa nói với bệnh nhân một điều gì đó rất tệ."
Khoảng 3 giờ sáng, cô Dickey liên lạc với ông Wilson để trở lại thành phố. Mặc dù rất thất vọng nhưng cô Dickey cũng hiểu những nỗ lực hiện tại của Trung Quốc trong việc ngăn chặn sự lây lan của virus và đồng cảm với những nhân viên tại sân bay. Cô nói: "Tôi phải thông cảm với họ. Những nhân viên này đang làm việc tại sân bay để tất cả chúng tôi có thể rời đi. Họ đang làm việc trong khi đang là kì nghỉ. Nơi này hiện đang bị phong tỏa và cách ly nhưng họ vẫn phục vụ chúng tôi đến 3 giờ sáng."
Chuyến bay đã cất cánh khi cô về đến nhà, nhưng Dickey không chắc lắm về điều này vì cô chưa từng nhìn thấy máy bay. Dickey trở lại để tìm cách khác đưa Hermione rời khỏi ổ dịch đang khiến hàng trăm người tử vong.
Dickey nói rằng: "Hiện các nhân viên tại Lãnh sự quán Hoa Kỳ đã rời đi và điều này khiến mọi việc trở nên khó khăn hơn. Nó khiến tôi cảm thấy cô đơn và hy vọng dường như bị dập tắt hoàn toàn. Tôi gọi điện đến đường dây nóng của Đại sứ quán Hoa Kỳ và gửi email cho chính phủ nhưng vẫn chưa được hồi đáp. Tôi muốn chính phủ Mỹ giúp đỡ nhưng không biết phải làm thế nào."
Gia đình Dickey không phải là những người Mỹ duy nhất bị bỏ lại sau chuyến bay sơ tán 210 người đến căn cứ quân sự ở California ngày thứ Tư tuần trước. Một trang web có tên là Mạng lưới chiến binh Vũ Hán đã được một cư dân người Mỹ sống lâu năm tại Vũ Hán lập ra với lời kêu gọi sự giúp đỡ và tiếp tế.
Tại Vũ Hán, các cửa hàng tạp hóa nhỏ gần căn hộ của bạn cô Dickey vẫn còn thức ăn nhưng không rõ nó có thể duy trì trong bao lâu. Vợ chồng Dickey chỉ mong đưa Hermione trở lại Changsha, nơi cô bé vẫn còn rất nhiều món quà sinh nhật chưa được mở. Nhưng trong một bức ảnh mà ông Dickey gửi cho họ cho thấy những kệ đồ trong một cửa hàng gần nhà ông đều đã trống trơn.
Còn hiện tại, Priscilla đang phải cố gắng mạnh mẽ trước mặt con gái đang buồn bã và thất vọng của mình.
Theo WSJ/nhipsongviet
Nghỉ học vì dịch corona, học sinh Trung Quốc tham gia các lớp học trực tuyến Mặc dù tất cả các trường ở Trung Quốc đóng cửa, nhưng một số nơi học sinh vẫn được học các lớp online. " Tôi rất vui khi hôm 24/1 nhận được thông báo của nhà trường về kỳ nghỉ đông kéo dài" - Ren Wenru, một học sinh cấp 3 ở Thái Nguyên, Thiểm Tây, Trung Quốc nói. "Vì được nghỉ thêm...