Đèo Ngang kỳ thú trên đỉnh Hoành Sơn

Đèo dài 6km nằm trên dãy núi từ rặng Hoành Sơn ra tới Biển Đông. Vùng đất và đèo Ngang này từng được ví như chiếc đòn gánh gánh hai đầu đất nước Việt Nam.

Đèo Ngang trên Quốc lộ 1 chính là ranh giới giữa hai tỉnh Quảng Bình và Hà Tĩnh. Từ thành phố Đồng Hới (Quảng Bình) theo Quốc lộ 1 đến đèo khoảng 70km; từ thành phố Hà Tĩnh (Hà Tĩnh) ra đèo khoảng 65km. Dãy núi Hoành Sơn ở đây như một lưỡi kiếm đâm ra biển, tạo nên một vùng sơn thủy hữu tình. Đèo quanh co uốn lượn theo triền các dãy núi, đổ dần xuống địa phận Quảng Bình, hoặc đổ xuống địa phận Hà Tĩnh.

Chân đèo Ngang ở phía Quảng Bình.

Từ Quảng Bình, đứng trên đèo nhìn xuống là biển Đông xanh ngời ngợi, với lô nhô đảo Hòn La, đảo Yến… Bên phía Hà Tĩnh, du khách lại thấy những ghềnh đá lô nhô đâm ra biển, tạo thành những bãi tắm với cát trắng mịn màng. Biển vào buổi bình minh hay lúc hoàng hôn, dập dềnh những con thuyền nhỏ đánh cá vào bờ.

Thấp thoáng hai bên đèo là vùng dân cư, ao hồ và những ruộng lúa, làm ta càng nhớ đến những câu thơ trong bài “Qua đèo Ngang” của Bà Huyện Thanh Quan: “Bước tới đèo Ngang bóng xế tà / Cỏ cây chen đá, lá chen hoa / Lom khom dưới núi tiều vài chú / Lác đác bên sông rợ mấy nhà”…

Rừng thông reo trên đỉnh đèo Ngang.

Điều kỳ thú với du khách khi chạy xe qua đèo Ngang chính là được chứng kiến phía Tây đèo một vách núi dựng đứng, cao vút và vững chãi như một tấm bình phong.

Có những chiều, trên vách núi cao 1.046m này, là đỉnh cao nhất của dãy Hoành Sơn, lãng đãng ngàn mây bay. Hãy tinh mắt quan sát, nếu đi từ phía Bắc vào Nam, khi đổ từ đỉnh đèo xuống khoảng 400m sẽ thấy “bức tường” sừng sững này chắn ngay trước mặt. Đoạn đường đèo đổ xuống đến đây cứ như đâm thẳng vào “bức tường”. Xe càng tới gần, ta như thấy “bức tường xanh” đang hối hả chạy gần lại với ta, tạo nên một cảm giác kỳ thú đến lạ kỳ. Có lẽ không có ở con đèo nào cho ta cảm giác như vậy!

“Bức tường xanh” chắn ngang trước mặt khi xuống đèo.

Du khách lên tới đỉnh đèo, nơi có tấm bảng phân chia địa phận hai tỉnh Quảng Bình và Hà Tĩnh, thì rẽ theo con đường mòn nhỏ trên triền núi độ 500m để bắt gặp thấp thoáng giữa rừng thông di tích Hoành Sơn Quan. Đây là cửa ải Hoành Sơn trấn giữ trên con đường thiên lý Bắc-Nam của người xưa, gợi trong ta biết bao suy tưởng về một thời Đàng Trong-Đàng Ngoài phân tranh. Cửa Hoành Sơn được xây từ triều Minh Mạng thứ 14 (năm 1833), hiện còn nguyên vẹn, cùng với hai nền móng của tường lũy bằng đá chạy theo hai hướng vào núi và xuống biển. Trước đây, ở mỗi phía cửa có 1.000 bậc đá để lên xuống theo triền núi cao.

Di tích Hoành Sơn Quan trên đỉnh đèo Ngang.

Năm 2024, trong quá trình làm đường từ đền Thánh Mẫu Liễu Hạnh lên Hoành Sơn Quan, người ta đã phát hiện một đoạn đường dài hơn 1km, với khoảng 1.000 bậc đá chạy men theo triền núi giữa rừng rậm, dẫn lên đỉnh đèo Ngang, qua Hoành Sơn Quan để sang phía Hà Tĩnh và ra Bắc. Việc phát hiện ra con đường này giúp các nhà nghiên cứu văn hóa-lịch sử xác định chính xác lối đi vào ra và ngươc lại trên đường “thiên lý Bắc-Nam” và cách người xưa vượt đèo Ngang hiểm trở.

Trên con đường mới phát hiện này cũng phát lộ một số mộ cổ bằng đá. Theo các bậc cao niên ở địa phương, có thể mộ đá này là mộ của binh lính canh cổng Hoành Sơn Quan ngày xưa, được người dân chôn cất khi qua đời. Di tích đường và các ngôi mộ này tạo thêm điểm đến ấn tượng cho du khách khi đến với di tích Đền thờ Thánh Mẫu Liễu Hạnh dưới chân đèo Ngang.

Đến đèo Ngang, bước trên từng bậc đá, ta như thấy còn ẩn hiện đâu đây những dấu chân của tiền nhân một thời đi bộ xuôi ngược Nam-Bắc trên con đường thiên lý. Dừng xe trên đỉnh đèo Ngang, đứng giữa trời gió lộng, ngắm núi rừng hay biển xanh, nghe tiếng thông reo giữa ngàn mây mới cảm thấy thật thư thái tâm hồn. Ở đoạn ngoặt nhất của đèo nằm trên đất Hà Tĩnh, đứng trên đường nhìn về phía biển, ta thấy một dòng sông nhỏ quanh co từ núi chạy ra rồi hòa vào biển mặn. Đó là nơi những người dân địa phương thường đánh cá.

Từ Hoành Sơn Quan nhìn xuống Hà Tĩnh.

Từ cửa Hoành Sơn nhìn xuống phía Bắc là hồ nước U Bò. Quốc lộ 1 từ cửa hầm đường bộ xuyên qua đèo bây giờ chạy cắt ngang hồ nước này. Phía Nam là hồ nước Quảng Đông lấp lánh ánh bạc mỗi buổi bình minh. Cả hai hồ nước đều nằm ngay dưới chân đèo, nước trong xanh quanh năm. Trên đường qua đèo Ngang, từng đoạn ngắn, ta lại bắt gặp những dòng suối nhỏ, nước trong vắt, mát lạnh đổ từ trên đỉnh núi đá về, róc rách chảy qua những chiếc cầu. Dừng xe ngồi nghỉ một lát, rồi rửa mặt cho mát bằng nguồn nước suối này cũng thú vị lắm!