Đề xuất EVN được tự quyết tăng giá điện: Càng thêm độc quyền?
Chuyên gia e ngại ngành điện vốn đã độc quyền, nay nếu lại được tự quyết tăng giá điện thì sự độc quyền càng tăng thêm.
Trả lời VTC News, Đại biểu Phạm Văn Hoà, Ủy viên Ủy ban Pháp luật của Quốc hội, Phó Trưởng đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Đồng Tháp nêu ý kiến: ” Ngành điện vốn đã độc quyền rồi, nay nếu lại được tự quyết tăng giá điện bình quân thì sự độc quyền e rằng càng tăng thêm. Theo tôi, vấn đề này cần phải được cân đong, đo đếm, tính toán chi tiết, dựa trên tổng thể phát triển kinh tế xã hội chứ không chỉ cho riêng ngành điện, bởi ngành điện không đóng góp toàn bộ vào phát triển của nền kinh tế“.
Theo phân tích của nhiều chuyên gia, Việt Nam đang có thị trường bán buôn cạnh tranh, nhưng mới chỉ có một người mua là Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN), nên vẫn chưa hình thành một thị trường điện cạnh tranh hoàn chỉnh.
Thị trường điện hiện có 4 khâu: sản xuất, truyền tải, phân phối, bán lẻ. Các phân khúc thị trường này tạo ra thị trường điện nói chung và mỗi phân khúc lại có 1 thị trường riêng. Hiện nay, dù thị trường sản xuất đang mở cửa cạnh tranh, nhưng EVN vẫn chiếm khoảng 2/3 thị trường.
Theo chuyên gia, chỉ có tạo ra thị trường cạnh tranh, thu hút được nguồn lực của tất cả các thành phần kinh tế thì các lĩnh vực kinh tế mới thành công, trong đó có ngành điện. Do đó, ngành điện không thể giữ mãi độc quyền. Việc cho EVN quyền tự quyết tăng giá bán điện bình quân nếu không được kiểm soát hiệu quả sẽ dễ làm tăng thêm sự độc quyền của tập đoàn này.
EVN đề xuất được điều chỉnh giá điện kịp thời khi thông số đầu vào tăng trên 1%. (Ảnh minh họa)
Chuyên gia kinh tế, PGS TS Ngô Trí Long, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu giá cả (Bộ Tài chính), nhận xét, dự thảo cho phép EVN được chủ động quyết định tăng giá bán điện bình quân nếu thông số đầu vào tăng từ 1% đến dưới 5% là sự mở rộng thẩm quyền tương đối lớn đối với EVN.
” Với ngành kinh doanh độc quyền như ngành điện thì tăng giá 1% cũng cần cân nhắc, tránh trường hợp liên tục điều chỉnh. EVN là đơn vị đang sản xuất, kinh doanh điện nên nếu giao quyền tự quyết giá điện cho doanh nghiệp sẽ dễ làm nảy sinh tình trạng “vừa đá bóng vừa thổi còi”. Nhà nước vẫn phải định giá hoặc quy định giá trần nhưng theo cơ chế thị trường“, ông Long nêu quan điểm.
Video đang HOT
Ông Lưu Trọng Văn, Giám đốc Công ty cổ phần thực phẩm Nhân Hoà (Hà Nội) thừa nhận việc tăng giá điện là hợp lý vì phù hợp với quy luật thị trường, khi mức giá bán lẻ điện bình quân vẫn được áp dụng theo mức từ năm 2019 đến nay.
Tuy nhiên, việc ngành điện đề xuất được tự quyết tăng giá bán lẻ điện bình quân trong trường hợp các thông số đầu vào biến động làm giá bán điện bình quân tăng từ 1% trở lên so với giá bán điện bình quân hiện hành là không phù hợp. Việc xác định chi phí đầu vào biến động tăng 1% là rất nhạy cảm vì dung sai nhỏ, nên nếu tăng trên 1% chi phí đầu vào đã cho tăng giá điện có thể khiến tần suất tăng giá điện thường xuyên hơn, gây nhiều tác động tiêu cực đến doanh nghiệp và người dân.
Ông Văn cũng cho rằng, nếu có đơn vị canh tranh thì việc ngành điện tự điều chỉnh giá bán lẻ là có thể hiểu được. Nhưng điện đang là ngành độc quyền nên việc họ muốn tự ý tăng giá bán điện là không hợp lý.
“Điện và nước là ngành liên quan đến an sinh xã hội nên phải được sự kiểm soát của Nhà nước chứ không phải là mặt hàng tự do buôn bán ngoài thị trường. Nếu không kiểm soát chặt thì rất dễ tăng thêm tính độc quyền cho ngành điện”, ông Văn nêu quan điểm.
Đồng tình với ý kiến này, PGS- TS Định Trọng Thịnh, giảng viên cao cấp Học viện Tài chính cho rằng, câu chuyện thiếu công khai, minh bạch, không rõ ràng về giá điện từ lâu đã được đề cập. Ngoài ra, tính độc quyền của ngành điện xưa nay vốn không “được lòng” dư luận, rất nhiều ý kiến muốn Nhà nước phá thế độc quyền này. Do đó, cần cân nhắc việc trao quyền tự quyết điều chỉnh giá điện cho EVN, nếu không muốn bị người tiêu dùng phản đối.
“Việc EVN được tự điều chỉnh giá bán lẻ khi thông số đầu vào thay đổi 1% là yếu tố cần cân nhắc kỹ, bởi từ trước đến nay, nguồn nguyên liệu nhập khẩu cũng như giá nhập là thông tin không được công bố rộng rãi. Vậy người dân sẽ so sánh ra sao để biết được EVN đang thua lỗ do giá đầu vào cao? Đối tượng chịu tác động chính là người tiêu dùng mà họ không được biết những thông tin đó thì họ sẽ không phục”, ông Thịnh phân tích.
TS Lê Đăng Doanh, nguyên là Viện trưởng Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương (CIEM), cho rằng câu chuyện giá điện luôn nhận được quan tâm của công luận bởi ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống người dân và kinh doanh của doanh nghiệp.
” Hiện nay dư luận vẫn nói rằng EVN là doanh nghiệp độc quyền, không chịu cơ quan giám sát nào. Bộ Công Thương nên có một hội đồng độc lập để giúp giám sát và đáp ứng yêu cầu của người dân, doanh nghiệp liên quan đến điều chỉnh giá điện và hoạt động kinh doanh của ngành điện. Đây cũng là một yêu cầu rất lành mạnh giúp EVN phát triển và nhận được sự ủng hộ của người dân“, ông Doanh nói.
” Tôi nghĩ cần có lộ trình, không nên quyết định ngay một cách hành chính. Nên có bước chuẩn bị về tâm lý để người dân, doanh nghiệp có thể chấp nhận được, các ngành sản xuất chủ động tính toán chi phí đầu vào cũng như có thời gian kịp đổi mới công nghệ. Đồng thời nên tham khảo rộng rãi ý kiến công luận vì giá điện có thể tác động mạnh mẽ đến sản xuất, tiêu dùng của người dân. Điều chỉnh như thế nào để phù hợp doanh nghiệp người dân trong tình hình hiện nay là một vấn đề cần xem xét cẩn thận“, ông Doanh nói thêm.
Theo dự thảo được Bộ Công Thương xây dựng, khi các thông số đầu vào biến động làm giá bán điện bình quân tăng từ 1% trở lên so với giá bán điện bình quân hiện hành thì giá điện được phép điều chỉnh tăng.
So với Quyết định số 24/2017 của Thủ tướng, đây là điểm mới đáng chú ý vì trước đây giá bán lẻ điện bình quân chỉ được điều chỉnh tăng khi các thông số đầu vào biến động làm giá bán lẻ điện bình quân tăng từ 3% trở lên.
Tương tự, khi các thông số đầu vào trên biến động làm giá bán lẻ điện bình quân giảm so với giá bán lẻ điện bình quân hiện hành thì giá bán lẻ điện bình quân cũng được điều chỉnh giảm ở mức tương ứng nhưng không thấp hơn mức giá tối thiểu của khung giá. Cùng đó, EVN điều chỉnh giảm giá bán lẻ điện cho từng nhóm khách hàng sử dụng điện theo quy định hiện hành về cơ cấu biểu giá bán lẻ điện.
Đáng chú ý, trường hợp giá bán lẻ điện bình quân tính toán tăng từ 1% đến dưới 5% so với giá bán lẻ điện bình quân hiện hành và trong khung giá, EVN quyết định điều chỉnh tăng giá bán lẻ điện bình quân ở mức tương ứng và tăng giá bán lẻ điện cho từng nhóm khách hàng sử dụng điện theo quy định hiện hành về cơ cấu biểu giá bán lẻ điện.
Nguy cơ điện sớm tăng giá
Đề xuất Tập đoàn điện lực VN (EVN) sẽ được tăng giá điện sinh hoạt khi các chi phí đầu vào biến động, làm giá bán lẻ bình quân tăng từ 1% đến dưới 5%, thay vì 3% như quy định hiện hành của Bộ Công thương đang gây nhiều tranh cãi.
Nếu đề xuất này được thông qua, điện có thể sẽ sớm tăng giá.
Giá bình quân tăng 1% mà cho tăng giá điện luôn thì khó
Cụ thể, trong dự thảo nhằm thay thế Quyết định số 24/2017 của Thủ tướng quy định về cơ chế điều chỉnh mức giá bán lẻ điện bình quân, Bộ Công thương đề xuất khi giá bán lẻ điện bình quân tăng từ 1% đến dưới 5% so với giá bán lẻ điện bình quân hiện hành và trong khung giá, EVN được quyết định điều chỉnh tăng giá bán lẻ điện bình quân ở mức tương ứng; trường hợp tăng từ 5% đến dưới 10%, EVN lập hồ sơ phương án giá bán lẻ điện bình quân trình Bộ Công thương, Bộ Tài chính và Ủy ban Quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp; tăng 10% trở lên so với giá bán lẻ điện bình quân hiện hành hoặc ngoài khung giá hoặc ảnh hưởng đến tình hình kinh tế vĩ mô, EVN lập hồ sơ phương án giá bán lẻ điện bình quân trình Bộ Công thương, Bộ Tài chính và Ủy ban Quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp. Căn cứ ý kiến bằng văn bản của Bộ Công thương, EVN sẽ quyết định điều chỉnh tăng giá bán lẻ điện bình quân và tăng giá bán lẻ điện cho từng nhóm khách hàng sử dụng điện theo quy định hiện hành về cơ cấu biểu giá bán lẻ điện kể từ 1.10 của năm đó.
Theo chuyên gia, các chi phí tính toán giá thành điện hiện vẫn chưa minh bạch. Ảnh NGỌC THẮNG
Như vậy, không còn là phát tín hiệu "cho phép điều chỉnh giá bán điện một cách kịp thời", nội dung của dự thảo đã "bật đèn xanh" cho việc tăng giá điện, khi giá bán bình quân chỉ mới tăng từ 1%. Báo cáo của EVN 6 tháng đầu năm cho biết tập đoàn lỗ hơn 16.500 tỉ đồng do chi phí nhiên liệu đầu vào tăng quá mạnh. Đặc biệt, giá thành khâu phát điện, chiếm tỷ trọng đến 82,45% trong giá thành điện thương phẩm, tăng quá cao.
PGS-TS Đinh Trọng Thịnh, Học viện Tài chính, cho rằng quy định khi giá bán lẻ điện bình quân tăng 1% đã cho tăng giá điện ngay là hơi khó. Bình thường, trong các lĩnh vực năng lượng tương đương, giá tăng trong phạm vi 3 - 5% mới tính toán điều chỉnh tăng. Theo quy định hiện hành, giá bán điện bình quân tăng từ 3% đến dưới 5% so với giá bán hiện nay và trong khung giá quy định mới cho điều chỉnh tăng mức tương ứng. "Việc Bộ Công thương giảm tỷ lệ giá bán lẻ bình quân tăng từ 3% xuống mức 1% là cho tăng giá điện, tôi vẫn chưa rõ vì mục đích gì. Đặc biệt, trong bối cảnh hiện nay khi nguy cơ suy thoái kinh tế toàn cầu có thể xảy ra, lãi suất tăng, mục tiêu kềm chế lạm phát vẫn tiếp tục đặt ra cho năm sau... thì đề xuất này là khó khả thi", PGS-TS Đinh Trọng Thịnh cho biết.
Giá bán lẻ điện bình quân hiện ở mức 1.864,44 đồng/kWh (chưa gồm thuế VAT). Mức này duy trì từ năm 2019 đến nay. Trong khi đó, báo cáo 6 tháng đầu năm, EVN cho biết, giá bán lẻ điện bình quân năm nay đang lên mức 1.915,59 đồng/kWh, cao hơn 2,74% so với giá đang áp dụng, chưa bao gồm các khoản chênh lệch tỷ giá hợp đồng mua bán điện còn lại trong 3 năm 2019 - 2021 của đơn vị phát điện. Theo quy định cũ thì mức tăng này chưa được điều chỉnh tăng giá nhưng nếu đề xuất mới được thông qua thì giá điện đã tăng rồi.
Tính toán giá thành điện vẫn chưa rõ ràng
TS Nguyễn Đức Độ, Phó viện trưởng Viện Kinh tế Tài chính, cho rằng quyết định cho tăng giá điện của EVN tùy thuộc vào từng góc nhìn. Nếu nhìn với góc độ doanh nghiệp kinh doanh thì rõ ràng khi các chi phí đầu vào tăng, giá bán ra phải tăng. Tuy nhiên, đã gọi là kinh doanh phải liên quan đến cạnh tranh, trong khi mặt hàng điện bán lẻ chưa có cạnh tranh. Về góc độ xã hội, giá điện ảnh hưởng trực tiếp đến giá cả hàng hóa thiết yếu. Trong hoàn cảnh hiện nay, chính phủ luôn muốn hỗ trợ người dân yên tâm để hoạt động sản xuất, khôi phục nền kinh tế bị ảnh hưởng bởi đại dịch và đang gặp nhiều khó khăn trong năm nay vì bão giá. Thế nên, dự thảo cho tăng giá điện nếu áp dụng từ năm sau cũng sẽ khiến sản xuất và đời sống người dân ảnh hưởng. Hơn nữa, như đã nói trên, vì thị trường còn nặng tính độc quyền nên việc tăng giá sẽ khó chấp nhận trong bối cảnh hiện tại. Ngược lại, nếu không tăng thì ngành điện không thể chịu lỗ hoài được.
Trong thực tế, công tác chuyển đổi số, hoàn thiện hệ thống vận hành của ngành điện được đ.ánh giá khá tốt và nổi trội. Không có lý do gì hệ thống được nâng cấp ngày một hiện đại mà chi phí dành cho nó ngày càng tăng, đổ vào giá thành phát điện.PGS-TS Đinh Trọng Thịnh
Thế nên, giải pháp theo chuyên gia này là doanh nghiệp trước mắt có thể tự điều tiết trên cơ sở lợi nhuận hợp lý, giảm đầu tư dàn trải lãng phí. Quan trọng hơn là nên thúc đẩy biến thị trường điện thành một thị trường cạnh tranh càng sớm càng tốt. Khi thị trường còn mang tính độc quyền, một đơn vị chiếm thị phần lớn, áp đảo thì rất khó để "hợp lòng dân" trong tăng giá. Chúng ta có luật Cạnh tranh, áp dụng với thị trường điện ở mức nào? Hiện liên quan đến điện có rất nhiều khâu từ phát điện, truyền tải, vận hành, phân phối, bán lẻ... Nếu có thị trường cạnh tranh, đề xuất tăng giá bán điện của EVN cũng dễ dàng và thuyết phục hơn. "Tỷ lệ giá bình quân điện tăng 1% thì được tăng giá điện có thể có lý của Bộ Công thương. Bởi trong thực tế, nếu chờ giá bán lẻ bình quân tăng đến 3% cũng lâu quá, trong khi mức tăng 2,75% doanh nghiệp đã lỗ hơn 16.500 tỉ đồng rồi. Thế nên, tính linh hoạt trong điều hành giá và có thị trường cạnh tranh mới là mấu chốt của vấn đề", ông Nguyễn Đức Độ nói.
PGS-TS Đinh Trọng Thịnh cũng cho rằng vấn đề của ngành điện là cần sớm xây dựng thị trường điện mang tính thị trường thực sự. Ngành điện vẫn được điều hành theo cơ chế nhà nước nên ràng buộc nhiều yếu tố mà ngay chính bản thân ngành này muốn "làm cuộc cách mạng" cũng khó. Việc xây dựng thị trường điện là cấp thiết, cần các khâu phải tách bạch rõ ràng. Chẳng hạn, việc cổ phần hóa các khâu phát điện, sản xuất kinh doanh bán lẻ... không khó, vì thế không nên trì hoãn xây dựng thị trường mua bán điện. Điều này khiến việc tính toán chi phí đầu vào, đầu ra không rõ ràng, dẫn đến mỗi lần tăng giá điện luôn gặp phản ứng của người tiêu dùng. "Trong thực tế, phương thức tính toán giá điện hiện vẫn chưa rõ ràng. Các chi phí đầu vào, đầu ra không được công khai minh bạch, khá là mù mờ. Nếu tăng giá điện do tăng chi phí đầu vào như nguyên vật liệu là chuyện khác, nhưng giá điện đang tăng ở các khâu như: truyền tải, phân phối - bán lẻ điện, điều hành - quản lý ngành... thì cần xem xét lại. Không thể đổ hết lên giá được", ông Đinh Trọng Thịnh nhấn mạnh.
Ngành điện hỗ trợ người thuê trọ hưởng giá điện đúng quy định Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) đã triển khai nhiều biện pháp để đảm bảo sinh viên, công nhân, người lao động thuê nhà được hưởng giá bán lẻ điện theo đúng quy định. Ảnh minh họa: Trung Nguyên/Báo Tin tức Thực hiện chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ về việc đảm bảo các đối tượng sinh viên, công nhân, người...
