“Đế chế” game Sega và sự sụp đổ cay đắng trong lịch sử ngành game thế giới

Nói đến cuộc chiến giữa các hệ máy chơi game thì người ta thường hay nhắc đến những ông lớn như Microsoft, Nintendo, Sony nhưng lại bỏ quên cái tên SEGA.

Trong quá khứ, SEGA từng là một trong những thế lực đáng gờm với những tựa game như Sonic, Mortal Kombat, Bomberman … một thời từng thống trị thị trường máy chơi game tại phương Tây nhưng sau một vài quyết định sai lầm, SEGA bỗng chốc suy sụp và phải từ bỏ cuộc chơi phần cứng máy chơi game từng giúp hãng trở thành huyền thoại.

Nói đến lịch sử console war (cuộc chiến giữa các hệ máy console) thì người ta thường hay nhắc đến những kẻ còn sống sót như Microsoft, Nintendo, Sony nhưng ít ai biết được về những kẻ đã ngã xuống trong quá khứ. SEGA là một trong số những lãnh chúa đã ngã sấp mặt trong cuộc chiến này và phải từ bỏ cuộc chơi phần cứng máy chơi game trở thành một hãng sản xuất game khiêm tốn.

Lịch sử của SEGA gắn với phần cứng và phần mềm game với những bước thăng trầm đầy hào hùng và một cái chết có thể nói là đầy oanh liệt.

Những ngày lập quốc

SEGA được manh nha từ nhưng năm 1940 tại Mỹ như một công ty chuyên cung cấp máy chơi game bằng tiền xu lắp đặt cho các trại lính. Với sự bùng nổ của thế chiến 2, số lượng quân lính tăng cao nên công ty Standard Games thời ấy ăn nên làm ra nhanh.

Các máy slot machine của Standard Games

Sau khi chiến tranh kết thúc, quân đội Mỹ ra lệnh cấm máy chơi game xu kiểu slot machine trong trại lính nên Standard Games đầu tư sang Nhật và tiếp tục cung cấp máy chơi game cho các trại lính Mỹ tại Nhật Bản dưới tên gọi Services Games.

Sau đó, David Rosen một sĩ quan Mỹ đóng quân tại Nhật đã khởi nghiệp bằng 2 phòng chụp ảnh thẻ nhanh (một dạng game thùng quen thuộc ngày nay) tại Tokyo năm 1954. Khách đến đông đúc, sự nghiệp thăng hoa, Rosen thành lập công ty với tên gọi Rosen Enterprises tiếp tục nhập khẩu nhiều loại máy game thùng sang Nhật.

David Rosen, cựu sĩ quan Mỹ và là cha đẻ của SEGA

Services Games đóng cửa năm 1960 tại Nhật, vài ngày sau 2 công ty khác nổi lên là Nihon Goraku Bussan và Nihon Kikai Seizo, tiếp quản các công việc của Services Games để lại. Đến năm 1965, Rosen đứng ra sáp nhập Rosen Enterprise của mình (lúc này sở hữu 200 máy game thùng trên khắp Nhật Bản) và Nihon Goraku Bussan và trở thành giám đốc điều hành của công ty mới. Sau sáp nhập doanh nghiệp này đổi tên thành SEGA Enterprises, viết tắt của Services Games.

Phát triển thần kỳ và gia nhập làng console

Giai đoạn 1978 – 1983, SEGA tập trung mạnh vào mảng game thùng và sản xuất nhiều trò chơi để đời như Zaxxon, Astron Belt, gặt hái được nhiều thành công lớn và doanh thu tăng vọt.

Đến năm 1982 SEGA tiến hành đưa những game ăn khách của mình đến các máy console phổ biến như Atari 8bit hay Commodore64. Đến 1983 làng game chứng kiến đợt suy thoái đầu tiên khiến doanh thu của tất cả các công ty bị sụt giảm, SEGA bị tụt doanh thu đến 136 triệu USD khiến họ phải tìm nguồn thu khác. Thế là chiếc máy console đầu tiên của hãng là SG-1000 ra đời kèm theo hy vọng mở hướng hướng kinh doanh mới sang máy console gia đình bên cạnh ngành chính là game thùng.

SG-1000, máy console đầu tiên do SEGA sản xuất

SG-1000 thành công vang dội trong năm phát hành đầu tiên. Tuy vậy hành trình của chiếc máy này khá chông gai khi Nintendo cũng phát hành hệ máy NES trong cùng thời điểm. Với ưu thế phần cứng và các nhà phát triển ngoài trội hơn, Nintendo đè bẹp SG-1000 cùng nhiều hệ console khác.

Đến năm 1989, Nintendo bá đạo toàn cõi trong lịch sử console war với độ kiểm soát chiếm đến 90% thị phần game thế giới. Chiếc máy đời sau là SEGA Master System không phải là đối thủ của Nintendo, SEGA bước vào thập kỷ 90 với vị thế phải chống lại gã khổng lồ Nintendo để giành lại thị phần game console màu mỡ.

Thập kỷ vinh quang ngời ngời

Năm 1989 đánh dấu chuỗi thành công của SEGA khi họ phát hành chiếc máy chơi game mới SEGA Genesis (tên gốc là Mega Drive). Kèm theo đó là một bộ game độc quyền đi vào huyền thoại: Sonic the Hedgehog. Với chiến dịch marketing mạnh mẽ và sự thành công của game Sonic, SEGA nhanh chóng lấy lại được tập khách hàng tại thị trường Bắc Mỹ. Mặc dù tại thị trường quê nhà Nhật Bản nó chìm nghỉm trước Nintendo.

Chân dung máy SEGA Genesis, tác phẩm đưa SEGA lên đỉnh

Thành công cực mạnh của Genesis giúp SEGA tiếp tục công phạt thị trường bằng nhiều tựa game về thể thao, game port từ các máy game thùng thành công của SEGA trước đây. Không chỉ thị trường Bắc Mỹ, SEGA lấn hẳn sang thị trường Châu Âu và lan rộng một cách khủng khiếp.

Đến năm 1992, SEGA đạp đổ Nintendo với một lãnh địa rộng lớn chiếm 60% thị phần game console thế giới. Từ đây, hãng phần cứng này trở thành một cái tên lưu danh trong lịch sử console war thế giới. Với sự thành công này, SEGA nở rộng gấp 10 lần về quy mô và đẻ ra hàng loạt thứ khác như máy chơi game cầm tay Game Gear để cạnh tranh với Gameboy của Nintendo.

Những phần cắm thêm rườm rà

Sang năm 1993 hãng này bắt đầu mắc những sai lầm đầu tiên dẫn đến sự sụp đổ đế chế của mình: Mega CD. Đây là một thiết bị phụ mang ổ đĩa CD cắm thêm vào chiếc máy Genesis giúp người dùng có thể chơi game từ đĩa CD và kèm theo tính năng nghe nhạc từ CD. Sản phẩm này bước đầu được đón nhận nồng nhiệt với nhiều lời khen ngợi cùng giải thưởng nhưng sau đó nó bị chê bai nhiều bởi nhiều lỗi vặt, thiếu game hỗ trợ.

Mega CD, phần đế cắm thêm cung cấp ổ CD cho Genesis

Năm 1994 đánh dấu một bước sai lầm nghiêm trọng khi SEGA đang thai nghén thế hệ console mới là SEGA Saturn 32bit thay cho chiếc máy Genesis 16bit cũ kỹ thì Atari ra mắt máy Jaguar với hệ thống 64bit mạnh mẽ. Lo sợ mất thị phần, tổng hành dinh SEGA tại Nhật yêu cầu chi nhánh Mỹ phải làm cái gì đó để đối phó với sản phẩm này của đối thủ.

SEGA Mỹ đã nhanh chóng thiết kế ra bộ add-on nâng cấp 32bit cho Genesis. Cục add-on này là một khe băng mới cắm vào khe băng của Genesis như một đầu chuyển và kèm theo một số bộ xử lý, chip mới giúp máy chạy được game 32bit. Ngay lập tức nó tạo ra cơn sốt mới nhưng cũng mở cửa tử lộ cho SEGA.

Cục add-on mang tên 32X cắm nối tiếp vào khe băng của Genesis

Add-on này ra mắt trong tình thế chỉ còn 1 năm nữa là Saturn ra mắt, nói cách khác SEGA tự cạnh tranh với chính mình khi ra mắt 1 cái add-on mà khi có nó người dùng sẽ không có nhu cầu mua Saturn nữa. Mặt khác, để ra mắt chiếc add-on này chi nhánh SEGA tại Mỹ phải đổ hàng đống tài nguyên và tiền bạc vào việc quảng cáo, marketing, sản xuất phần cứng, phân phối sản phẩm. Những chi phí này lẽ ra phải dành để chạy cho Saturn nay phải cắt ra cho 1 sản phẩm mà chỉ có thể tồn tại trong 1 năm chờ Saturn ra mắt.

Chân dung một chiếc Genesis “full phụ kiện”

Tệ hơn nữa, nó cần một kiểu phát triển khác để làm game 32bit thay cho 16bit cũ, nghĩa là hệ thống game của nó hầu như chưa có gì mà khi người ta kịp phát triển game cho nó thì Saturn đã thay thế nó. Ngày add-on ra mắt chỉ có 3 game hỗ trợ và chúng cũng bị đặt trong tình trạng làm vội cho xong nên chất lượng cực tệ. SEGA trở nên xấu xí và tham lam trong mắt người hâm mộ kể từ đó.

Khinh thường Sony và tạo thêm kẻ thù

Như Mọt Game đã kể ở một câu chuyện lịch sử console war khác về chiếc máy Nintendo Playstation, Sony bị mất mặt khi Nintendo quay lưng khiến chiếc máy hợp tác dang dở có nguy cơ phải chết yểu. Sau sự kiện đó, ban lãnh đạo của Sony Bắc Mỹ đã gặp CEO của SEGA Bắc Mỹ là Tom Kalinske để bàn chuyện hợp tác sản xuất chiếc máy console mới.

Trong khi tổng bộ của Sony tại Nhật Bản đồng ý kế hoạch hợp tác thì tổng bộ SEGA tại Nhật không chấp nhận. Họ cho rằng Sony không có tiềm năng vì hãng này không có kinh nghiệm làm máy chơi game cũng chả có kinh nghiệm làm phần mềm game (như SEGA tao đây). Thế là một lần nữa Sony bị vứt bỏ.

Lẽ ra SEGA đã có thể hưởng lợi từ sự đổ vỡ của Nintendo Playstation

Không còn đối tác để hợp tác Sony đành gồng mình tự làm hệ máy console cho mình và kết quả là Playstation ra đời đánh dấu sự trỗi dậy mạnh mẽ của Sony. Chiếc máy của Sony nhanh chóng bán được 100 triệu bản khiến SEGA sau đó nhận ra mình đã ngu ngốc như thế nào khi đánh giá quá thấp người khác. Thay vì ngày đó họ gật đầu họ đã có thể có thêm nguồn lực mới và bớt đi 1 kẻ thù.

Saturn và tổng hợp của những sai lầm chết người

Chiếc máy Saturn ra mắt tại Nhật năm 1994 và được đánh giá khá cao, vượt trên cả Playstation. Tuy nhiên tổng bộ SEGA tại Nhật rất lo lắng về cuộc cạnh tranh tại Bắc Mỹ, thị trường béo bở của các hãng game lúc này. Phía Nhật ra lệnh cho chi nhánh Mỹ nhanh chóng phát hành Saturn ngay trong tháng 5/1995 thay vì tháng 9/1995 như lịch công bố từ trước.

SEGA Saturn với hệ thống 32bit, khe băng và ổ CD tích hợp sẵn

Thế là ngay tại họp báo của mình hội chợ E3 năm 1995, SEGA công bố bán ra Saturn ngay lập tức với giá 399 USD khiến tất cả mọi người đều giật mình. Sony có lịch họp báo sau đó đã có một hpản ứng đầy ấn tượng.

Giám đốc Sony Bắc Mỹ, Steve Race đã chuẩn bị một bài phát biểu dài sau khi cấp dưới của ông giới thiệu mọi thứ về chiếc máy Playstation sắp ra mắt. Tuy nhiên sau khi tiếp nhận tin về Saturn ở buổi họp báo trước, ông bước lên bục và chỉ nói 1 lời duy nhất: “299″ và bước xuống.

Câu trả lời đầy khí chất và ngắn gọn này chính là lời tuyên chiến thẳng thừng với SEGA khi Sony bán Playstation rẻ hơn 100 USD so với đối thủ và giá này là thống nhất trên toàn thế giới.

Saturn bước đầu bán được nhưng nhanh chóng tuột dốc không phanh khi càng về sau họ càng lộ rõ nhược điểm về phần cứng của mình. Saturn chạy 2 CPU 32bit nhưng có thiết kế phức tạp với nhiều chip và bus kết nối đan xen. Điều này khiến việc lập trình game chạy trên hệ thống phức hợp này rất khó. Saturn dùng hệ thống phần cứng cũ nên việc render 3D cũng cực kỳ phức tạp, không nhiều lập trình viên đủ giỏi để “đỡ” nổi hệ thống này.

Playstation thì ngược lại, họ có thiết kế phần cứng mới, bố trí trực tiếp hơn khiến việc lập trình dễ dàng hơn và xử lý 3D cũng tốt hơn. Càng về sau game và cộng đồng của Playstation càng lấn lướt Saturn và đến năm 1998, Saturn chính thức về hưu trong thế thua cuộc.

SML và rời cuộc chơi

Đến năm 1997, năm cuối cùng của Saturn, SEGA bắt đầu nếm trái đắng của những hành động dại dột mình làm trước kia. Saturn đuối sức trước Playstation, Game Gear và thế hệ sau là Nomad không đánh bại được gameboy do thời lượng pin ngắn và ít game độc quyền, hình ảnh xuống dốc trong lòng fan hâm mộ. Doanh thu bắt đầu giảm và ngày càng giảm sâu khiến SEGA tích cực tập trung đầu tư vào thế hệ máy console kế tiếp, Dreamcast, với hy vọng sẽ lấy lại được cân bằng thị trường.

Chiếc máy Dreamcast của SEGA, được đánh giá rất cao về phần cứng và tính năng

Chiếc máy Dreamcast thực sự cho thấy quyết tâm của SEGA khi họ có phần cứng mạnh mẽ hơn Playstation, thiết kế đơn giản và dễ lập trình hơn, thậm chí tích hợp cả modem kết nối internet để có thể chơi nối mạng online.

Về game, SEGA đổ tất cả những thứ họ có vào đây, thậm chí họ có cả Phantasy Star Online, tựa game MMORPG đầu tiên trong lịch sử dành cho hệ console. Thậm chí studio nội bộ của SEGA cũng tung gần 50 triệu USD để làm một game đầy tham vọng là Shenmue dành riêng cho Dreamcast.

SEGA đổ gần 50 triệu USD (thời điểm 1997) cho Shenmue

Hệ máy mới này là một thành công lớn, được đánh giá cao về chất lượng. Tuy nhiên nó nhanh chóng bị xếp xó khi Playstation 2 ra mắt năm 2000 và kéo theo đó là Microsoft vào cuộc cùng chiếc Xbox. Mặc dù so về tính năng Dreamcast vẫn nhỉnh hơn nhưng họ lại vung tiền quá nhiều vào nó nên khi đối thủ ra mắt cũng là lúc SEGA kiệt quệ. Doanh thu 138 triệu USD từ Dreamcast không thấm vào đâu so với số tiền mà họ đổ ra để đẩy chiếc máy này vào thị trường.

Hành trình 5 năm “âm tiền” của SEGA

Năm 2001, SEGA chính thức tuyên bố dừng sản xuất Dreamcast và rút khỏi thị trường console. SEGA Enterprise đổi tên thành SEGA Corporation và chuyển hướng về sản xuất game cho các hệ console. Với tuyên bố này, SEGA chính thức bước ra khỏi lịch sử console war với thế thua cuộc và… một đống nợ.

Sống sót nhờ tình bạn cũ

Đến năm 2002 SEGA đối mặt với năm thứ 5 liên tiếp bị âm tiền, hãng này có thể sống sót và tiếp tục tồn tại để chuyển hướng là nhờ vào ân tình cũ của Isao Okawa. Okawa là bạn cũ của nhà sáng lập SEGA, David Rosen, ông cũng là sáng lập và chủ tịch quỹ đầu tư CSK Holdings đang sở hữu SEGA.

Ông Isao Okawa giám đốc CSK (bìa trái) và ông Hayao Nakayama chủ tịch SEGA (bìa phải)

Trong 5 năm thua lỗ ông đã lấy tiền túi ra 500 triệu USD làm một khoảng vay cho SEGA khỏi sập, đến 2001 khi hấp hối trên giường bệnh ông đã di chúc lại tài sản 692 triệu USD bằng cổ phiếu mà ông sở hữu ở SEGA và CSK tặng lại cho SEGA tiếp tục hoạt động đồng thời xóa luôn khoản nợ 500 triệu USD trước đây cho SEGA.

Nói một cách nào đó SEGA sống sót là nhờ ân tình của Okawa, nguyên nhân của sự hào phóng này không ai biết được nhưng có lẽ Okawa không muốn thấy tâm huyết của người bạn thân Rosen bị hủy hoại trong tay mình.

Hai thập kỷ vinh quang và cay đắng

Như vậy trong vòng gần 2 thập kỷ từ 1983 đến 2001, SEGA đã bước vào và tung hoành trong lịch sử console war nhưng họ đã có những sai lầm ấu trĩ khiến cái giá phải trả là mọi công sức đều tiêu tan và phía rời khỏi cuộc chơi trong thế thua. Những phút gượng dậy cuối cùng với Dreamcast cứu họ khỏi nhục nhã nhưng không thể cứu vãn thế thua quá lớn của họ.

Chiếc máy Genesis 16bit đã đưa SEGA lên mây nhưng sự phình to quá nhanh kèm theo tâm lý chưa chuẩn bị kỹ, tư tưởng kinh doanh bảo thủ và một chút “bệnh ngôi sao” khiến họ thất bại từ Saturn và không thể gượng dậy với Dreamcast.

Theo người thành công, motgame